SUNGERLER

Sunger, bir hayvan turudur. Ama, ayırımı oylesine guc yaratıktır ki XIX. Yuzyıl başlarına değin bitkimsi hayvan yada hayvan bitki olarak adlandırılmıştır. Sunger, cok hucreli hayvanlar arasında en ilkel yapılılardan biridir. Kas, sinir, ağız ve sindirim boşluğu, kalp gibi herhangi bir organı oluşmamışır. Buna karşın sungerlerin cok uzun zamanlardanberi yaşadığı ve varlıklarını başarıyla surdurdukleri bilinmektedir. 5000'den cok turu olan bu hayvanlar tatlı suda ve denizlerde, 7500 metreden derin olan yerlerde bile yaşarlar.
Genellikle goze carpacak derecede guzel, cok ceşitli boy ve renklerde olan sungerlerden binlerce yıldır yararlanılmaktadır. Gunumuzde en onemli kullanım alanı ilac endustrisindedir. Bir tur sungerin bazı kanserlere karşı yararlılığı uzerinde durulmaktadır.
SUZME MAKİNELERİ
Sungerler, vucutlarının ic ve dış bolumlerine duzensiz bir şekilde dağılmış birkac değişik yapıda hucrelerden oluşur. Sungeri diğer hayvanlardan ayıran, vucutlarındaki yaka hucreleri tarafından oluşturulan odacıklardır. Bu tip hucrelere adını veren, hucre merkezinde bulunan ve kamcıya benzeyen kucuk cıkıntılardır. Bu kamcıcıklar sungeri baştan başa kaplayan kanallara giren suya, surekli olarak vurulurlar.
Kuşkusuz su, oksijen ve besin maddelerini getirmektedir. Yaka hucreleri sudaki bakteri, kucuk yosun ve organik atıkları yuttuktan sonra bunları besin torbacığı denilen hucrelerine gecirirler. Bunlar kendi başlarına hareket edebilen sindirim hucreleridir. Sindirdikleri besinleri diğer hucrelere iletirler. Tum hucrelerin birbiriyle oksijen ve karbondioksit değişimi yaptıkları gorulmektedir.
On santim boyunda ve iki santim kalınlığında bir sungerin iki milyonu aşkın yaka hucresi vardır. Bu sunger kanallarından gunde 110 litre su pompalayabilir. Bu ozellikleriyle canlı bir sungeri, etkin bir filtre olarak da niteliyebiliriz.

SUNGERLERDE UREME
Sungerlerin coğu erselik (cift cinsellikli)'dir. Yani, hem yumurta hem de sperma oluşturur. Boyle bir sunger, yumurta ve spermasını ayrı zamanda bırakır. Bu da bir sungerin spermasının kendi yumurtasını dollemesini onler ve değişik hayvanlar arasında caprazlama sağlanmış olur. Bazı turlerde sperma ve yumurta bırakma gozle gorulur bir yoğunlukta gercekleşir. Spermalar sut gibi sıvı bir durumdadır.
Bir sperma hucresi başka bir sungerin kanal sistemine girdiği zaman yaka hucreleri tarafından yutulur ve yumurtaya iletilir. İcinde sperma bulunan hucre yumurtayla birleştiği zaman ciftleşme olur ve yumurta dollenir. Bazı turlerde, dollenen bu yumurta hemen suyun icine bırakılır. Ama, coğu tur sungerde yumurtadan larva oluşuncaya kadar sungerin icinde saklanır. Sonra, larva serbest bırakılır. Serbest kalan larva birkac saatten birkac gune kadar değişen sureyle cevrede yuzer ve sonra genc bir sunger olarak yaşantısını surdurmek icin uygun bir yuzeye yerleşir.

Sungerlerin aaaaauel olarak (herhangi bir ciftleşme olmadan) yalnız tomurcuk verme yoluyla ureyebilme nitelikleri de vardır. Bazı sunger turleri, cok yuksek ya da cok alcak sıcaklık, kuraklık, cevre kirliliği, besin yetersizliği gibi durumlarla karşılaşınca soylarını surdurmek icin kucuk tomurcuk (gemmul) denen bir grup hucre bırakırlar. Tomurcuk uygun olmayan koşullara karşı dayanıklıdır. Gelişmeye uygun koşullar yeniden ouşuncaya değin, tomurcuk durumunda kalır. Bu olaya daha cok tatlı su sungerlerinde rastlanırsa da bazı tur deniz sungerlerinde de gorulmektedir.
Sungerlerin dikkati ceken ozelliklerinden biri de parcalandıkları zaman yeniden hayata donmek icin birleşebilmeleridir. Bunu kanıtlayan klasik deneyde, bir sunger parcası sık dokunmuş tul ya da ipek kumaştan gecirilip ici deniz suyu dolu bir kaba konulur . bu şekilde binlerce parcaya ayrılan sungerin hucreleri once dibe cokmekte, birkac saat ya da birkac gun sonra yine bir araya gelerek eskisinden kucuk ama işlevlerini aynı şekilde surduren bir sungeri oluşturmaktadır.

BAŞARILI UYUM

Sunger iskeletleri esnek liflerden, spikul denilen kucuk, iğne gibi sert oğelerden ya da bunların her ikisinin birleşiminden oluşmaktadır. Bilim adamları sungerleri iskeletlerine gore başlıca silisli (cam gibi) ya da kalkerli (kirecli) olmak uzere iki sınıfa ayırırlar.
Bir hayvan turu olarak sungerlerin ilk oluşumu, 550 milyon yıl oncelerine kadar dayanır. Buyuk bir olasılıkla tek hucreli hayvanlardan bir turun evrimi ile oluşmuş ve o zamandan beri pek az değişmişlerdir. Normal bir sungerin yaşam suresi birkac yılla 20 kusur yıl arasında değişir. Son zamanlarda katı sunger adı verilen ve birkac yuzyıla kadar yaşayabildikleri sanılan bir tur sunger bulunmuştur.

DEĞİŞİK ORTAMDA SUNGERLER

Bir yer edinebilmek icin buyuk savaşım veren cok ceşitli canlıların yoğun bir şekilde yaşadıkları mercan kayalıklarında sungerler uc değişik turde gorulmektedir. En cok rastlanan turu buyuk, şekilsiz, uzun ve dallı, boru ya da bazen vazo biciminde olanlardır. Bu turun buyuyebilmesi icin yanlızca kucuk bir yere tutunmaları ve orada beslenmeleri yeterlidir.
İkinci tur sunger, mercan ya da diğer katı deniz cisimlerinin alt taraflarında ufak catlaklar oluşturur, buraya yerleşir. Bu sungerlerden catlağa yerleşen portakal renkli Mycale leavis adlı turun mercan kayalıklarını, zararlı organizmalara karşı koruduğu saptanmıştır.
Ucuncu tur sungerler kandilerine mercan ya da kirecli kayaları delerek tuneller acar. Kayanı icine once asit ya da enzim salgılarlar. Bu asit ya da enzim kayadan minik parcaların kopmasına yol acar. Kopan parcaları sunger hucreleri icine alır, hucreden hucreye ve sonra kanallarından gecirerek kayanın dışına atar. Bu şekilde tunel kazan sunger sonunda tuneli kendi vucudu ile doldurur. Ama, ici oyulan ve zayıflanan kaya iskeleti zamanla kuvvetli akıntı ve dalgalara karşı koyamaz duruma gelir.
Bu tur sungerlerin buyuk bolumu kayanın icindedir. Yanlızca dışarıdan tunelin giriş ve cıkışında bacamsı papiller (bir ceşit kucuk uzantı) gorulur. Bazı papiller kayadan ayırt edilemeyecek kadar kucuktur. Kayaların icini tumuyle kaplayan turlerde cok sayıda giriş ve cıkış organına gereksinme duyulacağından, bunlar kayanın ustune ufak papillerle kaplanmış goruntusunu verirler. Sunger, kayalıklarda yaşayan bir cok canlının sığınağıdır. Cok buyuk tur sungerler, kanallarında binlerce karidesi barındırır. Bir tur deniz yıldızları sungerlere sarılıp dinlenir. Yengec, balık ve hatta deniz kestaneleri vazo tipindeki sungerlerin dibinde duşmanlarından saklanırlar.
Bazı sunger turleri belli bir yerde durağan yaşamaz. Suberites Domuncula adlı sunger turunun larvası, icinde bir tur kucuk yengec yaşayan bir salyangoz kabuğu uzerine yerleşir ; buyudukce kabuğu tumuyle sarar. Zamanla salyangoz kabuğunu eritir ve onceden kabuğun icinde yaşayan kucuk yengec bundan sonra yaşantısını sungerin boşluğu icinde surdurur.
Dromia vulgaris turu yengeclerin kabuğu tuylu ve geniş, son cift bacakları yukarı doğru donuktur. Bunlar, sungerden bir parca koparıp ayakları ile uzeri tuylu kabuklarına takar. Sunger burada yerleşir, gelişerek gizleme yaparmışcasına yengeci orter. Boylece yengec kendisini yemek isteyen balıklardan korunmuş olur, cunku balıklar sungeri yemezler. Sunger de yangecin sırtında surekli yer değiştirip daha cok beslenme olanağı bulur.
İlginc bir Japon goreneğinin kokeni Spangiola (sungerde yaşayan karides) ile cam sungeri (Euplectella ya da Venus'un cicek sepeti) arasındaki ilişkiden gelir. Karides ciftler halinde yaşar ve daha kucukken sungerin icine girer. Sonunda sungerden cıkamayacak kadar buyur. Sungerin icinde yaşamını surdurur, cunku o da besinini sudan suzerek alır. Boylece icine karides tutsak olmuş sunger Japonlar tarafından yaşam boyu sadakatin simgesi sayılır ve evlenme hediyesi olarak verilir.
Sungerin duşmanları dostlarına oranla cok azdır. Soğuk ve ılıman kuşak denizlerinde, deniz yıldızı ve deniz sarmaşığı sungerin duşmanlarıdır. Tropik denizlerde ise, bazı balık ve deniz kestaneleri sungeri kemirir ya da parcalarlar. Deniz kaplumbağaları da arada bir sungerden buyuk parcaları ısırarak koparır. Ama coğunlukla, iğne şeklindeki spikulleri ve bazı turlerin zehirli salgıları ile sungerler duşmanlardan korunurlar.

SUNGERİN YARARLARI
Gorunuş guzelliğinin yanı sıra sungerler cok yararlıdır. Gunumuzde coğu yerlerde yapay sungerler kullanılmasına karşın, doğal sungerlere olan istek azalmış değildir. Doğal sunger hic damlatmadan daha cok suyu tutar, temizlenmesi kolaydır ve daha ağır işte daha uzun sure dayanır. Bu nedenle boyacı, cam silici ve seramikciler doğal sungerleri yeğlerler. Yuzyıllardır banyolarda ve yıllardır otomobil temizliğinde kullanılan sunger gunumuzde ilac endustrisi ve hucre dirim bilimcileri (biologlar) tarafından da kullanılmaya başlamıştır. Bir cok deniz omurgasızında olduğu gibi, sungerin de alışılmış anlamda savunma aracı yoktur. Sungerler ne kavga edebilir ve ne de kacabilirler. Bu nedenle sungerler zehirli ya da zehirsiz cok guclu sıvılar salgılar. Bu sıvıların bazı insan hastalıklarının iyileştirilmesinde kullanılması, ilac endustrisinin yeni bir umudu ve beklentisidir.
Aynı zamanda, hucre duzeyinde yaşamın gizlerini cozmek icin bilim adamları sungere her gun daha cok zaman ve dikkatlerini ayırıyorlar. Sunger hucrelerinin hareketleri, karşılıklı ilişkileri ve diğer ayrıntıların incelenmesi insan hucresinin evrimi ile ilgili bigilerin tamamlanması yonunden cok yararlı olmaktadır.
Gunluk yaşamımızda cok ceşitli amaclarla kullandığımız sungerden ayrıca ilac uretiminde yararlanılması, hucre yapısında cok değerli bilgiler elde edilmesi, doğanın insanoğlu icin ne denli bitmez tukenmez bir kaynak olduğunu birkez daha kanıtlamaktadır.