GEN HAKKıNDA KıSA BILGI [14 Sayfa] [h=2][/h]
Gen uzerine kısa bilgi: DNA nın canlıların genetik şifresi olduğunu sıklıkla duyarız.Belgesellerde, dergilerde gazetelerde vs. Fakat genlerle ilgili olarak her zaman kafamızda soru işaretleri kalır. DNA ne demek?, genler insanın neresinde bulunur veya genlerle nasıl oynarlar gibi sorulardır bunlar. Aslında pekte bahsedildiği kadar karmaşık bir konu değildir. DNA nedir, nerede bulunur? DNA Deoksi Ribo Nukleik Asit isimli bir tur molekul grubunun kısaltılmış isimidir.DNAnın cift zincirli ip merdivene benzediğinden bahsetmiştik(Bkz.Onsoz,Sekil-1).Cift zincirli yapıdaki DNA zinciri oldukca uzun bir zincirdir.Bu zincir hucre icindeki ozel enzimler ve proteinler aracılığı ile paketlenir. Nasılki uzun bir ipi makaraya duzenli bir şekilde sarıyorsanız, hucrede buna benzer bir mekanizma ile DNA yı paketleyerek cekirdeğinin (Nukleus) icine yerleştirir.DNA her hucrede bulunur.Orneğin şu an ekrana bakan gozlerinizdeki her hucrenin icinde DNA zinciri paketlenmiş bir vaziyette yerleşik olarak bulunur.Veyahut klavyeyi kullanan ellerinizdeki herbir hucrenin icerisinde ayrı ayrı DNA molekulu bulunur.Bobreklerinizin hucrelerinde, karaciğerinizin hucrelerinde, kemik hucrelerinizde kısacası vucudunuzdaki her hucrede DNA molekulu mevcuttur. DNA uzun bir zincir olmasına karşılık uzerindeki baz sıraları bir duzen icerisinde taksim edilmiştir. Taksim edilen bu baz gruplarına ise Gen denir.Mesela bir canlının DNA zincirinde 15.000.000 adet baz(Nukleotid) dizisi olsun ve bu baz dizileri 1000 er adet olmak uzere 15 gruba ayrılmış olsun.İşte bu 15 tane grubun her biri birer gen dir.İnsan hucresinde ise yaklaşık olarak 3 milyar adet gen bulunur.Tabii her genin icinde binlerce nukleotid dizisi vardır. Bir canlının butun karakterleri ise DNA daki genlerde saklıdır.Bu genlerin nasıl olupta bir canlıyı meydana getirdiğine ilerleyen bolumlerde deyineceğiz. Yukarıdaki DNA zincirine bakacak olursanız a,t,g ve c olmak uzere 4 farklı bazın birbirleriyle karşı karşıya gelerek bağlandığını gorursunuz.Bu bağlanmalar belirli bir duzene gore yapılır. a=adenin,t=timin,g=guanin ve c=sitozin bazları arasında adenin bazı yanlızca timin ile guanin bazı ise yanlızca sitozin(c) ile bağ yapar.Bunun nedeni ise oldukca ilginctir. Adenin ve Guanin bazları yapısal olarak buyuk boylu molekullerdir.Timin ve Sitozin ise kucuk boylu molekullerdir.Adenin ve timin bazlarını bir futbol topu, guanin ve sitozin bazlarını ise tenis topu olarak duşunebilirsiniz. Eger adenin bazının karşısına timin değilde guanin gelseydi heliks yapısının duzgun ilerlemesi mumkun olmayacaktı.Fakat DNA da kucuk bazlara karşı buyuk bazların gelmesiyle aradaki mesafenin her noktada sabit olması sağlanmıştır. DNA nın yapısı bazların bu şekilde ardı ardına sıralanmasıyla uzayıp gider.Aşağıdaki şekilde ise bazların sıralanışı biraz daha anlaşılır bir şekilde gorulmektedir. Eminizki bazların DNA uzerinde bu şekilde sıralanmasının, canlılığın şifresi ile ne ilgisi olduğunu merak ediyorsunuzdur.Az oncede belirttiğimiz gibi bu şifrelerin bir canlı organizmayi nasıl meydana getirdiğini şimdi acıklayacağız. DNA daki şifrelerden canlı bir organizmanın meydana gelmesi, aslında hucre icinde oldukca karmaşık bir dizi işlem neticesinde meyadana gelir.Fakat yazımızda bu işlemleri en kaba haliyle ele aldık. DNA daki şifrelerin deşifre olup organizmayı meydana getirmesi aşama aşama meydana gelmektedir.Bu aşamalar ise sırasıyla ; 1-) DNA dan RNA senaaai (Transkripsiyon) 2-) RNA dan protein senaaai (Translasyon) 3-) Proteini uretilen hucrenin farklılaşması (Morfogenez) Şimdi bu aşamaları teker teker ele alarak yanlızca bir DNA molekulunden devasal bir canlının nasıl mukemmel bir şekilde meydana geldiğini oğrenelim. 1-) DNA dan RNA senaaai (Transkripsiyon) : Erkek bir canlıdan gelen spermin taşıdığı bir miktar DNA ile dişi bir canlıdan gelen yumurtanın taşıdığı DNA birleşerek tam bir DNA yı verir.Bu DNA meydana gelecek yavrunun tum ozelliklerini icinde barındırır.Mesela bu canlının DNA sında 1 milyar gen var i