Beynimiz yaklaşık 10-12 milyar arası noron (sinir hucresi) icerir. Ancak bilindiği uzere beynimizin cok duşuk bir yuzdesini kullanırız. Bunun nedeni aslında sinir hucrelerinin (yani bilgi depolayan noronların) kendi kendilerini yenileyebilme ozelliklerini yitirmiş olmalarıdır. Eğer sini hucresine sentrozom ya da sentrozomun gorevini gorebilecek enzim nakledilirse kendi kendilerini yenileyebilme ozelliklerini kazanabilirler mi? Eğer bu mumkunse, beynimizin daha fazla bolumunu kullanabilir miyiz? (Cansın Kalın)

Beynimizin Yalnızca % 10’unu Kullandığımız Soylencesi
Oncelikle sorunuzun başında belirttiğiniz varsayıma goz atalım isterseniz: “Beynimizin cok duşuk bir yuzdesini kullanırız.” Yaklaşık bir asır once ortaya atılan bu iddianın kaynağı bazı bilim insanlarının soylem ve bulgularının yanlış yorumlanıp carpıtılmasına dayanıyor. Bugun, sinir bilim ve beyin goruntuleme tekniklerindeki gelişmeler oyle gosteriyor ki, beynimizdeki tum sinirler ceşitli eylemler sırasında aktive oluyor. Daha acık bir deyişle, kullanmadığımız herhangi bir sinir ağı bulunmuyor. Konuyla ilgili bir başka yaklaşımsa sinir hucrelerinin herhangi bir uyarıcı almadıklarında dejenere olarak işlevselliklerini kaybediyor olma ozellikleri. Orneğin, gorsel sistem. Gelişmenin erken donemlerinde goz sinirleri yeterli uyarıcıya maruz bırakılmadıklarında gorme yetisi kayboluyor. Benzer şekilde, eğer ki beynimizde kullanılmayan sinir ağları bulunsaydı, işlevselliklerini kaybetmiş olmalarını beklememiz gerekirdi. Fizyolojik kanıtlar bir yana, iddia evrimle de uyuşmuyor. Aktif olmayan, hayatta kalma mucadelemize katılmayan sinir ağları iceren buyuk bir beyin evrimsel gelişimle de bağdaşmıyor.

ANCAK
Olgun haldeki sinir hucrelerinin (yani bilgi depolayan noronların) kendi kendilerini yenileyebilme ozelliklerini yitirmiş olmaları gibi bir durum soz konusu. Bu nedenle de, herhangi bir darbe ya da yaşlanma sonucu kaybedilen sinirler beyin kapasitesini doğal olarak olumsuz yonde etkiliyor.

Beyindeki Sinir Hucreleri Gercekten de Kendilerini Yenileme Yetisinden Yoksun mu?
Beyindeki sinir hucrelerinin kendilerini yenileyebilme yetisinden yoksun olduklarını gosteren calışmaların oncusu 1960’larda yaptığı calışmalarla ismini duyuran bir sinir bilimci: Dr. Pasko Rakic. Nitekim felc ya da diğer beyin zedelenmelerinde hastaların kaybettikleri konuşma ve yurume gibi yetileri daha sonradan tekrar edinememeleri de bu bulguları destekler nitelikte. Ancak başlangıcı 1965 yılında sıcanlar uzerinde yapılan deneylere dayanan ve son yıllarda hız kazanan bir takım calışmalar, beyindeki bazı bolgelerde sinir hucrelerinin yenilenebildiğini gosteriyor. Ozellikle de belleksel işlevleri olan hippokampus bolgesi ile makaklar uzerinde calışılan ust duzey bilişsel işlemlerden sorumlu ve evrimsel gelişimde son sırada yer alan duşunme, koklama ve duyma ile ilişkili korteks bolgelerinin kok hucreler sayesinde sinirsel yonden yenilenebildikleri bulgular arasında. Ancak bilim insanları, bu calışma sonuclarının Alzheimer ya da Parkinson gibi sinir hucreleri kaybı iceren bir takım hastalıkların tedavisinde kullanılabilmesi icin klinik ve uygulamaya yonelik daha cok calışma yapılması gerektiğini soyluyorlar.

Gelelim Sentrozomlarla Sinir Hucreleri Arasındaki İlişkiye...
Sinir hucresinin başka bir hucre uretme olasılığının kalmadığı gelişim aşamasında sentrozoma rastlanmıyor. Her ne kadar bazı araştırmacılar, yaralanmaların olduğu birtakım yetişkin beyni bolgelerinde sentrozoma rastlamış olduklarını rapor etmişlerse de sonraki araştırmalar bu bulguları pek de kanıtlar nitelikte değil. Sinir hucreleri, gelişim donemleri icerisinde ozelleştikce, coğalma yetilerini de kaybediyorlar. Bolunme yetisinin yitiminin, meydana gelebilecek bolunmelerin, mevcut sinaps ağlarının da bozulmasına yol acabileceğinden evrilmiş olabileceği duşunuluyor.

Sinir Hucrelerinde Sentrozom Gorevi Gorebilecek Bir Yapı Oluşturulursa, Kendilerini Yenileyebilme Ozelliğini Edinebilirler mi?
Eğer ki sinir hucrelerine boyle bir mudahalede bulunacak olursak, tekrar bolunebilme ozelliği kazanacaklardır. Ancak uzmanlar, bu yontemin tıp uygulamalarında nicin kullanılamayacağına dair iki onemli noktaya işaret ediyorlar:
1.) Eğer ki, sentrozom yapısını kaybetmiş bir hucrede bu yapıyı tekrar oluşturursak, hucre kontrolsuzce coğalmaya başlıyor. Tıpkı kanser hucreleri gibi. Bu nedenle de bu uygulama, tumor oluşumlarına yol acıyor.
2.) Eğer ki, sentrozom yapısı yalnızca embriyonal donemde korunan hucrelerde (orneğin, sinir hucreleri) bu yapı mudahale ile surekli hale getirilirse, hucreler ozelleşme durumu gostermiyorlar. Cunku hucrelerdeki ozelleşme, sentrozom yapısının kaybından sonra gercekleşiyor.