Binlerce yıl oncesinde, soyundan geldiğimiz insanların icinde bulunduğu cevresel faktorler ve buna bağlı olarak evrimleşen genetiğin izlerini gunumuzde hÂl surdurmeye devam edebiliyoruz.
Bunlardan birisi de bugun, "laktoz intoleransı" dediğimiz, sutun icinde bulunan laktozu sindirmede zorluk cektiğimiz ozelliğimiz. Peki neden Turkler ve Moğollar, diğer toplumlarla kıyaslayınca inek sutunu sindirmekte zorluk cekiyor?
En temelden başlayalım, sağda solda “Benim laktoz intoleransım var.” olarak sık sık duyduğumuz laktoz nedir? Laktoz; inekler, keciler ve insanlar da dahil olmak uzere memelilerin sutunde doğal olarak bulunan bir tur karbonhidrat. Her canlının sutu, kendi turundeki yavru icin en uygundur. Bu yuzden kedilere sut vermek bile hayati sonuclar doğurabilir.
Bir canlı turu, orneğin insanlar, inek sutu ictiğinde hem kısa hem de uzun vadeli problemlerle karşılaşabilirler. Kısa vadeli olanlara, sizin de yakından tanıyacağınız; hazımsızlık, bağırsak bozulması, mide bulantısı gibi ornekler verebiliriz. Sutun %90 ’ını oluşturan kazein yuzunden ise vucutta fazla asit uretilmesinden kaynaklı kemiklerde zarar gorme ve hormonal bozukluklar meydana gelebilir.
Zaten yeni yapılan bircok calışma da anne sutu emdikten sonra başka herhangi bir canlının sutune ihtiyac duymadığımızı, inek sutunden kalsiyum almaya calışırken vucudumuza bircok diğer zararlı maddeyi de almak yerine başka kalsiyum kaynaklarından faydalanabileceğimizi kanıtlıyor.
Cok dağıtmadan kendi konumuza donelim; Turkler ve Moğollar, laktoza diğer ırklardan daha intoleranslı! Turkler olarak %83 ’umuz, ikinci kromozomdaki kalıtsal ozelliklerimiz nedeniyle laktoza toleranslı değil ve bu yuzden inek sutu ictikten sonra ceşitli problemlerle karşılaşabiliyoruz.
Aslında bebekken, laktozu sindirebilme yeteneğimiz oluyor ancak kalıtsal ve ırksal ozelliklerimize bağlı olarak bu yeteneğimiz zamanla azalıyor.
Laktozu sindirememe oranları, ulkeden ulkeye cok fazla değişiklik gosteriyor.
Laktoz intoleransı; Kuzey Batı Avrupa ulkelerinde yalnızca %1-2 civarındayken guneye ve doğuya doğru gittikce artıyor. Hatta Orta Asya ve Arap ulkelerinde bu oran %90 ’a, Afrika kokenlilerde %99 ’a kadar cıkabiliyor!
Laktozu sindirme yeteneğimizin zamanla azaldığını soylemiştik. Bununla beraber, “laktaz kalıcılığı” denilen genetik ozellik, son 10.000 yıl icinde cokca evrim gecirdi ve dunyanın belli bolgelerindeki insanlara yayıldı.
Kıtlık, Avrupalıların ağırlıklı olarak sutle beslenmesine sebep oldu.
Laktaz kalıcılığını araştıran bilim insanları, şu sonuca vardı:
"Calışmamız, tarih oncesindeki toplumlar ve yerleşimler buyudukce insanların; ozellikle hayvansal kaynaklı, temiz olmayan ve ishale sebep olan hastalıklardan daha fazla etkilendiğini gosteriyor. Bu koşullar altında sut tuketmek, olum oranlarının artmasıyla sonuclandı ve laktoz toleransı olmayanlar daha savunmasız hÂle geldi. Bu durum, hastalık ve yetersiz beslenme oranlarının arttığı kıtlık koşullarında daha da kotuleşti. Bu, laktoz toleransını iceren gen varyantının bir kopyasını taşımayan bireylerin uremeden olme olasılıklarının daha yuksek olmasına yol actı ve laktoz toleransının kalıcılığı populasyona yayıldı."
Bizim genlerimiz ise laktoza intoleranslı olarak evrildi.
Sutun icindeki laktozu sindiren bir enzim olan laktazı ureten LCT genindeki genetik varyasyonlar, laktoz intoleransının oluşumunu da etkiliyor. Bu nedenle Avrupalılar coğunlukla laktoza toleranslılar cunku laktaz enzimini omur boyu uretebilirler.
Avrupalılardan farklı yaşam tarzına sahip Asya ve Turk toplulukları ise laktoza yeterince tolerans geliştiremedi. Gecmişte yaşamış Turk toplumlarının izlerini, şimdi Starbucks ’ta “Bana bir latte, laktozsuz sutlu olsun lutfen!” şeklinde duyuyoruz…
Laktoz intoleransınız varsa inek sutu dışında yeterli kalsiyumu alabileceğiniz diğer besinler:
Pekmez Susam Fındık Fıstık Yeşil yapraklı sebzeler Kuru baklagiller Kurutulmuş meyveler İnek sutu yerine tercih edebileceğiniz ve evde de pratik bir şekilde yapabileceğiniz bitkisel sutler:
Badem sutu Yulaf sutu Hindistan cevizi sutu Soya sutu Fındık sutu Kaynaklar: Prof. Dr. Reha Artan, Food Insight, Nature, Science Direct, Dr. Suat Erus Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma