Kuzey Afrika ’daki Sahra Colu ’nun sıcaklığı 50°C ’ye kadar ulaşır ancak bu bolgeler her zaman sıcağın etkisiyle oluşmaz. Orneğin Asya ’daki Gobi Colu ve Antarktika ve Arktik kutup colleri, daima soğuktur.
Peki collere dair oğrenmemiz gereken daha başka neler var?
Coller, 3 farklı şekilde meydana gelir.
Guneş ışınları Ekvator'a dik bir bicimde yansır ve bu durum, o bolgede guneş enerjisinin yoğun olduğu anlamına gelir. Bununla birlikte su ve kara kutlelerinden gelen sıcak hava yukseliş gosterir ve bu hava, neme sahip olmayan soğuk havaya kıyasla daha fazla nem tutma kapasitesine sahiptir.
Ayrıca okyanuslar Ekvator cevresinde oldukca fazladır ve hava sadece ısıyı değil, su buharını da taşır. O bolgelerdeki sıcak ve nemli hava yukseldikce soğumaya başlar ve boylece yoğuşma sebebiyle yağışlar meydana gelir.
Antarktika Colu Devamında nemini buyuk oranda Ekvator'a bırakan hava, Ekvator'un cevresinden Yengec ve Oğlak Donenceleri'ne doğru hareket eder. Hava bu enlemlere ulaştığında ise nemini buyuk oranda kaybetmiş olur ve oldukca kuru hale gelir.
Bu kuruluk ve yağmur yağmaması durumu da karmaşık hava sirkulasyon duzenleriyle birleşerek collere sebep olur. Aynı zamanda bu hava dolaşımı, Hadley hucreleri olarak adlandırılır.
Hadley hucrelerinin yanında kıtasallık da col oluşumlarının başlıca sebebidir. Gobi Colu Kıtasallık kavramı, toprakların okyanuslara olan uzaklığını ve bunların iklimsel etkisini ifade eder. Bununla bağlantılı olarak su, su kutlelerinden buharlaştığında karada cokme etkisi gosterir. Su kutlelerine yakın olan bolgeler de bu nemin coğunu alır.
Ayrıca hava ic bolgelere doğru ilerledikce, sahip olduğu nemi buyuk oranda kaybeder. Bu durum uzun mesafeler kat eden hava akımlarının, nemini kaybedip kurumasına yol acar ve boylece bolgenin ic kesimlerinde col oluşumları başlar. Orneğin Gobi ve Takla-Makan Colleri, kıtasallık sebebiyle oluşan col bolgeleridir.
Bir diğer sebep ise kıyı soğutma.
Aslında coller havanın ısınması ya da soğumasıyla da oluşabilir. Daha once bahsettiğimiz gibi soğuk hava, sıcak havaya gore daha az nem taşır. 30°C ’lik bir hava, metrekup başına 30,4 gram su taşır.
Yine havanın %100 bağıl nem tuttuğu varsayıldığında ve hava 30°C ’den 10°C ’ye indiğinde var olan nem, metrekup başına 9,4 gram suya donuşur. Bu durumda da nemin %31 ’e duşmesi, col oluşumu icin yeterlidir.
Kaynaklar: Science Focus, National Geographic, Science ABC, Evren Atlası, Britannica Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma