Asırlarca suren Osmanlı İmparatorluğu ’nun dunya hakimiyeti maalesef once sallandı, en sonunda da Birinci Dunya Savaşı ile son buldu. Mondros Mutarekesi ile birlikte topraklarımız fiilen işgal edilmeye başladı. Elbette Turk Milleti buna karşı koydu ve yerel ayaklanmalar başladı. Ancak bu yerel ayaklanmalar Sivas Kongresi yapılana kadar bir milli mucadeleye donuşmedi.
Sivas Kongresi işte bu yuzden onemli cunku o gune kadar işgalcilerden rahatsız olan ancak bir turlu ortak paydada birleşememiş Turk milleti ortak bir karar aldı; manda istenmiyordu. Mustafa Kemal Paşa başkanlığında toplanan Sivas Kongresi tarafından alınan kararlar sonucunda meclisin kurulma yolu acıldı ve daha da onemlisi işgalcilere karşı birlikte mucadele edecek milletin ilk kıvılcımları parladı.
Turk milleti direniyordu ama orgutlu değildi:
Birinci Dunya Savaşı yapıldı, Osmanlı kaybetti ve 30 Ekim 1918 tarihli Mondros Mutarekesi ile fiilen devletin varlığı sona erdirildi. Bunun uzerine Mustafa Kemal Paşa Samsun ’a cıkarak milli mucadele yolundaki ilk adımı attı. Yerel değil, ulusal bir birlik istediği icin ilk olarak 23 Temmuz - 7 Ağustos 1919 tarihleri arasında Erzurum Kongresi ’ni topladı ama yeterli değildi.
Erzurum Kongresi ’nde elbette onemli kararlar alınmıştı ancak bunlar yerelden alınmış ulusal kararlardı. Mustafa Kemal Paşa biliyordu ki bu tur kararlar uygulanamaz. Bu nedenle Anadolu ’daki tum illerden temsilcilerin geldiği bir kongre daha yapmaya karar verdi. Zaten Erzurum ’da bir tur hukumet gorevi goren Temsil Heyeti toplanmıştı, bunun genişletilmesi gerekiyordu.
Amasya Genelgesi ile milli bir cağrı yapıldı:
Mustafa Kemal Paşa Erzurum Kongresi ’nin genişletilmesi gerektiğini aslında daha kongre yapılmadan bildiği icin 21 - 22 Haziran akşamları yaveri Cevat Abbat Bey ’e bir bildiri yazdırdı. Bugun Amasya Tamimi yani Amasya Genelgesi olarak adlandırılan bu metin bir tur ihtilal bildirisi niteliği taşır.
Amasya Genelgesi ’nde ilk kez ulusal egemenlikten bahsedilir. Mustafa Kemal Paşa ’nın 9. Ordu Mufettişi sıfatıyla imzaladığı bu belgede ozetle ulkenin elden gittiği ve bir an once o zaman icin en guvenli il olan Sivas ’ta milli bir kongre yapılması soyleniyordu. Her ilden halkın guvenini kazanmış uc temsilcinin Sivas ’ta yapılacak kongreye katılması duyuruldu.
Tum temsilciler canlarını hice sayarak Sivas ’a doğru yola cıktılar:
Fiilen işgal edilmiş bir ulkenin topraklarında hain olarak gorulen bir grup vatan sevdalısının yola cıkıp da Sivas ’a gelmesi hic kolay değildi. Hatta o donem Sivas topraklarında bile Fransız askerler vardı. Bir yandan işgalci yalakası valiler İngilizlere istihbarat veriyor ve kongreye katılacak delegeleri engellemeye calışıyorlardı.
Hazırlıkları yapan Sivas valisi Reşit Paşa, birkac kez Mustafa Kemal Paşa ’ya kongrenin başka yere alınmasını bile soylemişti ama karar değişmedi. Sivas ’a gelen delegeler olduğunu duyan Mustafa Kemal Paşa 29 Ağustos gunu Erzurum ’dan yola cıktı ve 2 Eylul gunu Sivas ’a vardı. Otomobilini buyuk bir kalabalık sevincle karşılayınca doğru bir karar verdiğini anladı.
En sonunda Sivas Kongresi toplandı:
Sivas Kongresi buyuk zorluklar sonunda 4 Eylul 1919 tarihinde Sivas Sultani binasında toplandı. Kongreye katılan delege sayısı kaynaklarda 28, 35, 48 gibi farklı sayılarla anlatılıyor. Bunun nedeni her ilden delege gelmemesi ve her delegenin de aynı gun kongreye katılamaması. Hatta bu nedenle Mustafa Kemal Paşa yanındakilerden bazılarını il delegesi olarak atamıştır.
4 Eylul - 11 Eylul 1919 tarihleri arasında yapılan Sivas Kongresi ’nde sekiz birleşim oldu. Elbette kongreyi Mustafa Kemal Paşa actı ve oy birliğiyle de kongre başkanı secildi. Kongreye katılan her bir delege millete, devlete, dine hizmet edecekleri ve burada politika yapmayacakları uzerine yemin etmiştir.
Kongrede her konu hakkında detaylı tartışmalar yapıldı:
Sivas Kongresi acık bir şekilde Turk milleti adına kararlar alacağını duyurmuştu. Erzurum Kongresi ’nde alınan kararlar burada yeniden masaya yatırıldı cunku ulusal karar alınması isteniyordu. Ozellikle manda konusu uzerinde uzun tartışmalar yapıldı. Hatta İsmail Hami Bey Amerikan mandasının kabul edilmesi gerektiğine dair bir teklif bile sundu. Tabii reddedildi.
Ali Fuat Paşa Umum Kuva-yı Milliye Komutanı olarak atanırken Temsil Heyeti de yeniden oluşturuldu. Temsil Heyeti ’ne bu kadar onem verilmesinin nedeni, Osmanlı Devleti ’nin resmen dağılması durumunda bu heyetin başa gececek olmasıydı. Anadolu ve Rumeli Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti Sivas Kongresi ’nde kurulmuştur. İrade-i Milliye gazetesinin cıkarılmasına da yine burada karar verilmiştir.
Sivas Kongresi sonucunda alınan kararlar:
Mondros Mutarekesi ’nin imzalandığı donemde coğunluğu Musluman olan toprakların ayrılması ve bolunmesi soz konusu bile olamaz. Kuva-yı Milliyeyi amil ve irade-i milliyeyi hÂkim kılmak esastır cunku Osmanlı ’nın ve milli bağımsızlığın sağlanması ancak boyle mumkundur. Aydın, Manisa ve Balıkesir cephelerindeki Millî Mucadele yapıları ornek alınarak topraklarımızda kurulacak Rum ve Ermeni devletlerine karşı cıkılacak. Topraklarımızda yaşayan tum gayrimuslimlerin hakları korunacak fakat sosyal ve siyasi dengeyi bozacak haklar verilmeyecek. Osmanlı hukumetinin ulkeyi terk etmesi durumunda hilafeti ve saltanatı korumak icin gerekli tum tedbirler alınmıştır. Mondros Mutarekesi ’nin imzalandığı donemde coğunluğu Musluman olan topraklar uzerindeki her turlu girişimin terk edilmesini bekliyoruz. Bağımsızlığımıza karşı cıkmadığı ve istila emeli beslemeyen her turlu dış yardıma acığız. Hukumetimiz şahsi kararlarla değil, milli irade ile yonetilecektir. Tum milli hareketler Anadolu ve Rumeli Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir. Anadolu ve Rumeli Mudafaa-i Hukuk Cemiyeti ’ni yonetmek icin Temsil Heyeti secilmiştir. Sivas Kongresi neden bu kadar onemli?
Sivas Kongresi ile birlikte artık resmen milli mucadele başlamış oldu. Her turlu mandanın reddedildiği ve tek cozumun milli bağımsızlık olduğu tum dunyaya duyuruldu. Daha sonra millet meclisine donuşecek Temsil Heyeti burada şekillendi. Dahası, yıllar sonra kurulacak cumhuriyetin bile aslında ilk adımı burada atıldı.
Turk milli mucadelesinin resmen başladığı goruşme olan Sivas Kongresi ne zaman yapıldı, sonucları nelerdir, hangi kararlar alındı, onemi nedir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Gorduğunuz gibi ‘Milletin istiklalini yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır. ’
Kaynaklar: Ataturk Ansiklopedisi, İslam Ansiklopedisi, Hacettepe Universitesi Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma