Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler
Belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış ce*kimli fiillerden oluşan ifadeler yeni bir kavramı karşıladıklarında birleşik kelime olurlar. Birleşik kelimeler belirli kurallar cercevesinde bitişik veya ayrı olarak yazılır.

Birleşik kelimeler aşağıdaki durumlarda bitişik yazılırlar:

1. Ses duşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: birbiri (< biri biri), kaynana (< kayın ana), kaynata (< kayın ata), nasıl (< ne asıl), nicin (< ne icin), pazartesi (< pazar ertesi), sutlac (< sutlu aş) vb.

2. Ozgun bicimleri tek heceli bazı Arapca kokenli kelimeler etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak yardımcı fiilleriyle birleşirken ses duşmesine, ses değişmesine veya ses turemesine uğradıklarında bitişik yazılır: emretmek, meno*lunmak, cemetmek, kaybolmak; darbetmek, dercetmek, hamdetmek; affetmek, hissetmek, reddetmek vb.

3. Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişmesine uğradığında bu tur birleşik kelimeler bitişik yazılır.

a. Bitki adları: aslanağzı, civanpercemi, keciboynuzu, kuşburnu, turnagagası, acıkağız, akkuyruk (cay), alabaş, altınbaş (kavun), altıparmak (palamut), beşbıyık (muşmula), cobancantası, karnıkara (borulce), katırtırnağı, kuşyemi, şeytanarabası, yılan*yastığı, akşamsefası, camguzeli, cadıru*şağı, ayşekadın (fasulye), hafızali (uzum), havvaanaeli, meryemanaeldiveni vb.

b. Hayvan adları: danaburnu (bocek), akbaş (kuş), alabacak (at), bağrıkara (kuş), beş*parmak (deniz hayvanı), cakırkanat (ordek), kababurun (balık), kamcıkuyruk (koyun), kamışkulak (at), karagoz (balık), kara*fatma (bocek), kızılkanat (balık), sarıkuyruk (balık), yeşilbaş (ordek), sazkayası (balık), sırtı*kara (balık), şeytaniğnesi, yalıcapkını (kuş), bozbakkal (kuş), bozyuruk (yılan), karadul (orumcek) vb.

c. Hastalık adları: itdirseği (arpacık), delibaş, karabaş, karabacak vb.

c. Alet ve eşya adları: balıkgozu (halka), deveboynu (boru), domuztır*nağı (kanca), horozayağı (burgu), kargaburnu (alet), kedigozu (lamba), leylekgagası (alet), sıcankuyruğu (torpu), gagaburun (gemi), kancabaş (kayık), adayavrusu (tekne) vb.

d. Bicim, tarz, tur, motif vb. adlar: ayıbacağı (yelken bicimi), balıksırtı (desen), civankaşı (nakış), eşek*sırtı (catı bicimi), kazkanadı (oyun), kırlangıckuyruğu (işaret), kocboynuzu (desen), kopekkuyruğu (yağlı gureş), sıcandişi (dikiş), balgumeci (dikiş), beşikortusu (catı bicimi), turnagecidi (fırtına) vb.

e. Yiyecek adları: hanımgobeği (tatlı), ka*dınbudu (kofte), kedidili (biskuvi), dilberdudağı (tatlı), tavukgoğsu (tatlı), vezirparmağı (tatlı), bulbulyuvası (tatlı), kuşlokumu (kurabiye), alinazik (kebap) vb.

f. Oyun adları: beştaş, dokuztaş, uctaş vb.

g. Gok cisimlerinin adları: Altıkardeş (yıldız ku*mesi), Arıkovanı (yıldız kumesi), Buyukayı (yıldız kumesi), Demirkazık (yıldız), Kucukayı (yıldız ku*mesi), Kervankıran (yıldız), Samanyolu (yıldız kumesi), Yedikardeş (yıldız kumesi) vb.

ğ. Renk adları: baklaciceği, balkopuğu, camgobeği, devetuyu, fildişi, gulkurusu, kavunici, narci*ceği, ordekbaşı, ordekgagası, tavşanağzı, tavşankanı, turnagozu, vapur*dumanı, vişnecuruğu, yavruağzı vb.

h. Oğlu, kızı sozleri: capanoğlu, eloğlu, hinoğluhin, elkızı vb.

4. -a, -e, -ı, -i, -u, -u zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek ve yazmak fiilleriyle yapılan tasvir&#238; fiiller bitişik yazılır: duşunebilmek, sevebilmek; alıvermek, guluvermek; uyuyakalmak; gidedurmak, yazadurmak; cıkagelmek, suregelmek; duşeyazmak, oleyazmak vb.

5. Bir veya iki ogesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik keli*meler bitişik yazılır: albeni, ateşkes, calcene, calyaka, donbaba, gelberi, incitmebeni, sallabaş, sallasırt, unutmabeni; batcık, cekyat, gecgec, kacgoc, kapkac, ortbas, secal, tutkal, veryansın, yapboz, yazboz vb.

6. -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: alaybozan, cankurtaran, copcatan, dalgakıran, demirkapan, gokdelen, yelkesen; akımtoplar, altıpatlar, barışsever, basıncolcer, ozezer, puruzalır; baştanımaz, değerbilmez, etyemez, hacıyatmaz, kadirbilmez, karıncaezmez, kuşkonmaz, kulyutmaz, tanrıtanımaz, varyemez; cokbilmiş, gungormuş vb.

7. İkinci kelimesi -dı (-di / -du / -du, -tı / -ti / -tu / -tu) kalıplaşmış belirli gecmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: albastı, ciğerdeldi, cıtkırıldım, dalbastı, fırdondu, gecekondu, gundondu, hunkÂrbeğendi, imambayıldı, karyağdı, kulbastı, mirasyedi, papazkactı, serdengecti, şıpsevdi, zıpcıktı vb.

8. Her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -du, -tı / -ti / -tu / -tu) belirli gecmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazı*lır: dedikodu, kaptıkactı, oldubitti, uctuuctu; bicerbağlar, bicerdo*ver, gocerkonar, kazaratar, konargocer, okuryazar, uyurgezer, yanardo*ner, yuzergezer vb.

Aynı yapıda olan cakaralmaz kelimesi de bitişik yazılır.

9. Somut olarak yer bildirmeyen alt, ust ve uzeri sozlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ayakaltı, bilincaltı, gozaltı (gozetim), şuuraltı; akşamustu, ayakustu, bayra*mustu, gercekustu, ikindiustu, olağanustu, oğleustu, oğleuzeri, sucustu, yuzustu; akşamuzeri, ayakuzeri vb.

10. İki veya daha cok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır: Alper, Birol, Gulnihal, Gulseren, Şenol, Varol; Abasıyanık, Adıvar, Ataturk, Gokalp, Guntekin, İnonu, Karaosmanoğlu, Tanpınar, Yurdakul; Boynueğri Mehmet Paşa, Tepedelenli Ali Paşa, Yirmisekiz Celebi Mehmet, Yedisekiz Hasan Paşa vb.

11. İki veya daha cok kelimeden oluşmuş il, ilce, semt vb. yer adları bitişik yazılır: Canakkale, Gumuşhane; Acıpayam, Pınarbaşı, Şebinkarahisar; Beşiktaş, Kabataş vb.

Şehir, koy, mahalle, dağ, tepe, deniz, gol, ırmak, su, cay vb. kelime*lerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır: Akşehir, Eskişehir, Suşehri, Yenişehir; Atakent, Batıkent, Konutkent, Korukent; Cengelkoy; Yenimahalle; Karadağ, Uludağ; Kocatepe, Tınaztepe; Akdeniz, Karadeniz, Kızıldeniz; Acıgol; Kızılırmak, Yeşilırmak; İncesu, Karasu, Sarısu; Akcay vb.

12. Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, koy vb. yer ve kuruluş adlarında, unvan kelimesi sonda ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır: Abidinpaşa, Bayrampaşa, Davutpaşa, Gazi Osmanpaşa (mahalle); Ertuğrulgazi (ilce), Kemalpaşa (ilce); Mustafabey (cadde), Necatibey (cadde) vb.

13. Ara yonleri belirten kelimeler bitişik yazılır: guneybatı, guney*doğu, kuzeybatı, kuzeydoğu

14. Dilimizde her iki ogesi de asıl anlamını koru*duğu hÂlde yaygın bir bicimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan keli*meler de vardır:

a. Baş sozuyle oluşturulan sıfat tamlamaları: başağırlık, başbakan, başbayan, başcavuş, başeser, başfiyat, başhekim, başhemşire, başkahraman, başkent, başkomutan, başkoşe, başmufettiş, başoğretmen, baş*parmak, başpehlivan, başrol, başsavcı, başyazar vb.

b. Bir topluluğun yoneticisi anlamındaki başı sozuyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları: aşcıbaşı, binbaşı, carkcıbaşı, ceribaşı, ele*başı, mehterbaşı, onbaşı, ustabaşı, yuzbaşı vb.

c. Ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine vb. sozlerle kurulan birleşik kelime*ler: ağababa, ağabey, beyefendi, efendibaba, hanımanne, hanımefendi, hacıağa, kadınnine, paşababa vb.

c. Biraz, bircok, bircoğu, birkac, birkacı, birtakım, herhangi, hicbir, hic*biri belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak biti*şik yazılır.

15. Ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik ya*zılır: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi, gozlemevi, huzurevi, kahveevi, ko*nukevi, orduevi, oğretmenevi, polisevi, yayınevi vb.

16. Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelime*ler bitişik yazılır: cayhane, dershane, kahvehane, yazıhane; beyanname, kanunname, se*yahatname, siyasetname; amcazade, dayızade, teyzezade vb.

17. -zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır: depremzede, afetzede, selzede, kazazede vb.

18. Farsca kurala gore oluşturulan sozler bitişik yazılır: Âlemşumul, cihanşumul; darıdunya, ehli*beyit, ehvenişer, erkÂnıharp, gayrimenkul, gayrimeşru, Kuvayımilliye, Misakımill&#238;, suikast; curmumeşhut, hamdusena, hercumerc, husnukuruntu, husnuniyet vb.

19. Arapca kurala gore oluşturulan sozler bitişik yazılır: aliyyulÂlÂ, ceffelkalem, darulaceze, darulfunun, daussıla, fevkalade, fevkalbeşer, hıfzıssıhha, huvelbaki, şey*hulislam, tahtelbahir, tahteşşuur; aleykumselam, Allahualem, bismillah, fenafillah, fisebilillah, hafazanallah, inşallah, maşallah, velhasıl vb.

20. Muzikte kullanılan makam adları bitişik yazılır: acembuselik, hisarbuselik, muhayyerkurdi vb.

UYARI: Bir sıfatla oluşturulan usul adlarında sıfat ayrı yazılır: ağır aksak, yuruk aksak, yuruk semai vb.

21. Kanunda bitişik gecen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır: İcişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yuksekoğretim Kurulu, Acıkoğretim Fakultesi, Gaziosmanpaşa Universitesi vb.

22. Renk adlarıyla kurulan bitki, hayvan veya hastalık adları bitişik yazılır: akağac, alacamenekşe, karadut, sarıcicek; alabalık, beyazsinek, bozayı; aksu, akbasma, mavihastalık, mavikuf vb.

+rep lutfen (TURK DİL KURUMU'ndan alıntıdır)
__________________