İnsanlık, var olduğu gunden beri icinde yaşadığı dunyayı anlamlandırmaya ve onu anlatmaya calıştığı icin sanat, felsefe ve bilim gibi pek cok farklı alan yarattı. Felsefe ve bilim konusu kolay cunku bunlar zaten kumulatif alanlar ama iş sanata geldiği zaman olaylar biraz karışıyor. Cunku sanat nedir sorusunun yanıtı insanların belki de asla ortak bir karara varamayacakları kadar oznel bir durum.
Elbette konuya akademik anlamda yaklaştığımız zaman sanat nedir sorusunun cerceveleri belirlenmiş bir yanıtı var ama bu soruyu bir sanatcıya sorduğunuz zaman alacağınız sonsuz sayıda yanıt var. Tabii bu cumle yanında bir soru daha doğuruyor, sanatcı kime denir? Elbette bu yazımızda maalesef size aradığınız her sorunun yanıtını veremeyeceğiz ama sanat nasıl ortaya cıktı bir bakıp, sanat nedir sorusunu derinleştirmeye calışacağız.
Kısaca bir tanım yaparak başlayalım; Sanat nedir? Sanat, kişinin yaratıcı gucunu dışa aktarmasıdır. Genel tanımda bu dışa aktarım ile ortaya cıkan gorsel ya da işitsel eylemin amacının beğenilmek olduğuna yer verilir. Sanat yapmanın amacının kitleleri harekete gecirmek, duyguları yansıtmak, kulturel gelişimin onune acmak olduğu da soylenir. Bu acıdan baktığımızda aslında sanat artık net bir tanımı yapılamayacak kadar soyut bir kavram haline gelmiştir.
Peki ya sanatcı kime denir? Sanatcı, yaratıcı dışa vurumu gercekleştiren kişidir. Sanatcı olmak doğuştan bir yetenek olabileceği gibi sonradan alınan eğitimler sayesinde de oğrenilebilir. Sanatcı olmanın bazı kabul edilmiş ozellikleri olsa bile tıpkı sanat gibi artık sanatcı kavramı da net tanımlardan uzaklaşmaktadır. Yani sanatcı denilen iki insan arasında bazen sanat uretmek dışında tek bir ortak nokta bile olmayabilir.
Herkesin ortak kanıda olduğu bazı sanat turleri var: Sanat nedir sorusuna artık kesin bir yanıt veremiyor olsak bile Friedrich Hegel'in temellerini attığı ve daha sonra pek cok kişi tarafından ceşitlendirilerek ortak kanıya varılmış bazı sanat turleri var. Bunlar;
Mimarlık Heykel Resim Muzik Edebiyat Gosteri sanatları Sinema Sinema bu turlere sonradan eklenmiş ama ortak kabul gormuştur. Ortak kabul edilmemiş olsa bile medya sanatı, cizgi roman, video oyunları, multimedya ve performans sanatları da bazıları tarafından bu listeye dahil ediliyor. Bunların ortak bir kabul almamasının nedeni aslında temel turlerin bir uzantısı olarak yorumlanmalarıdır.
Sanatın ortaya cıkışı insanlık tarihi kadar eski olabilir:
Sanat nedir sorusunun yanıtı kadar aslında sanat nasıl ortaya cıktı sorusunun da yanıtını vermek bir hayli zor. Cunku belki ilkel atalarımız cok guzel şiir okuyorlardı ama hic duymadık. Bu nedenle tarihteki ilk sanat olarak resim uzerine odaklanılır ve bunun ilk ornekleri de gunumuzden tam 73 bin yıl oncesine tarihlenir.
Guney Afrika ’da bir mağarada bulunan 73 bin yıllık kırmızı cizgilere ilk sanat demek mumkun. İspanya ’da 64 bin yıl oncesine tarihlenen bazı Neandertal mağara resimleri bulundu. Fransa'daki Chauvet mağarasında 40 bin yıllık bazı gorseller var. Peki bunlar sanat mı?
Eğer mağara duvarına atılan bir kırmızı cizginin sanat olduğuna inanıyorsanız en eski sanat 73 bin yıl once ortaya cıktı. Fakat sanatın bir anlatı olması gerektiğini duşunuyorsanız ilk sanat, Endonezya'nın Sulawesi adasındaki bir kirectaşı mağarasının derinlerine cizilmiş ve yaklaşık 46 bin yıl oncesine tarihlenmiş uc domuz resmidir.
Griffith Universitesi'nde gorevli Adam Brumm tarafından bulunan bu resimler, tarihin bilinen eski figuratif sanat eseridir. Eserde acık bir şekilde iki domuzun kavga ettiği ve birinin de onları izlediği goruluyor. Yani karşımızda gercek anlamda bir hikaye anlatıcılığı var ama dediğimiz gibi, sanatın ne olduğuna gore bu tarih cok daha eskilere gidebilir.
Sanat kavramı ozellikle 20. yuzyılda tartışılmaya başladı:
İnsanlar tarih boyunca bir şekilde sanat yaptılar. Hem bu sanatı uretenler hem de filozoflar her zaman sanat nedir sorusu uzerine duşunmuş ve tartışma icinde olmuşlardır. Ancak coğu zaman bunu belirli bir kesim tartıştığı icin belirli yanıtlar verilebiliyordu. 20. yuzyılda sanat artık halka da indiği icin işler iyice karıştı.
1917 yılında dadaist bir sanatcı olan Marcel Duchamp, New York ’ta yapılan halka acık bir sergiye Ceşme adını verdiği bir pisuar bıraktı ve gitti. Bu hareketi aslında bir tur protesto niteliği taşıyordu cunku neyin sanat olup olmadığına onu sergileyecek galerilerin değil, sanatcının karar vermesinin gerektiği mesajını veriyordu.
Buna benzer bir ornek ile 2019 yılında Art Basel Miami ’de yaşandı. İtalyan bir sanatcı olan Maurizio Cattelan, surmekte olan sergiye gelerek bir muzu duvara bir parca bant ile yapıştırdı. Komedyen adı verilen bu sanat eseri 120 bin dolardan alıcı buldu. Dahası, sergileme sırasında başka bir sanatcı da gelip bu muzu yedi.
Konuyu biraz toparlayalım; Sanat nedir, sanatcı kime denir?
Sanat aslında en basit tanımıyla kişinin kendini bir şekilde ifade etme bicimidir ve bunu yapan kişi de sanatcıdır. Fakat yuzlerce yıl boyunca sanat alanı her zaman zengin birtakım grupların elinde esir tutulmuş ve aslında hic de sanattan anlamayan kişilerin aldığı kararlara gore neyin sanat olduğu, neyin sanat olmadığı belirlenmiştir.
Gorece modern donemde bile sanat dunyasını domine eden galeriler vardı ve bunların sergiledikleri eser, başarılı bir sanat eseri olarak kabul ediliyordu. Aynı orneği edebiyat, tiyatro, heykel gibi aklınıza gelen tum sanat turlerinde verebiliriz. İşte bu tekelleşme ozellikle 20. yuzyılda kırıldığı icin aslında sanat tartışmaları halka kadar indi.
Sanatın git gide ozgurleşiyor olmasının en buyuk nedeni ise teknolojinin gelişmesi. Artık kimse urettiği sanat eserini sergilesin diye başka insanların peşinde koşmak zorunda değil. Herkes yarattığı urunu sosyal medya hesabında dilediği gibi paylaşabilir ve biraz uğraşırsa bunu milyonlarca kişinin gormesini sağlayabilir.
Tamam, peki ya yapay zek sanatcı olabilir mi?
İşte belki de bugun uzerine tartışmamız gereken en temel konu budur. Cunku henuz tam gelişmiş versiyonlarıyla bile tanışmadığımız yapay zek aracları artık resim yapıyor, şarkı besteliyor, metin yazıyor. Hani sanat, sanatcının urettiği bir dışa vurumdu? Bu durumda yapay zek bir sanatcı mı? Hukuki olarak cozulebilir ama etik olarak belki de daha uzun yıllar tartışacağımız bir konu.
İnsanlık var olduğu gunden beri bizimle olan sanat nedir, nasıl ortaya cıktı, sanatcı kime denir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Konu hakkındaki duşuncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: Philosophy Now, Britannica, Artnet, Sanat Akademi Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma