NASA ’nın InSight uzay aracı Mars ’ta ilk kez muhtemel bir depremi (“marsquake”) olctu ve kaydetti.
İc Yapılar İcin Sismik Deneyler (Seismic Experiment or Interior Structure “SEIS”) aracı tarafından kaydedilen bu soluk sismik sinyal, 6 Nisan gunu uzay aracının Mars ’taki 128. gununde kaydedildi. Bu deprem, ruzgar gibi; yuzeyin uzerindeki kuvvetlerin neden olduğunun aksine gezegenin icinden gelen bir sarsıntıydı.
Bilim insanları sinyalin kesin nedenini belirlemek icin hala verileri incelemektedir.
Apollo ’nun cocukları derin uzay gorevlerine devam ediyor InSight ’ın sismometresinin bu goruntusu 110. Mars gununde (sol 110) cekildi. Sismometre, kısaca SEIS olarak adlandırılıyor.
“Fotoğraf: NASA, JPL – Caltech Kaliforniya, Pasadena ’daki NASA ’nın Jet İtki Laboratuvarı ’ndan (Jet Propulsion Laboratory “JPL”) InSight Baş Araştırmacısı Bruce Banerdt; “InSight ’ın ilk veri okumaları NASA ’nın Apollo misyonları ile başlattığı bilimi devam ettiriyor” dedi. “Şimdiye dek yalnızca arka plan gurultuleri topluyorduk, ancak bu ilk etkinlikle birlikte resmen yeni bir araştırma alanı başlamış oldu: Mars Sismolojisi!”
Yeni kaydedilen bu sismik olay, aslında InSight ’ın ana hedeflerinden biri olan Mars ’ın ic yapısıyla ilgili sağlam veriler elde etmek icin cok kucuktu. Ancak Mars ’ın yuzeyi oldukca sessizdir ve bu olay InSight ’ın ozel olarak tasarlanmış sismometresi SEIS ’in hafif de olsa gurlemesine neden oldu.
Benzer bir hareketlilik Guney Kaliforniya ’da olsaydı, her gun meydana gelen kucuk catlaklar arasına kaybolabilirdi. Cunku Mars ’taki huzurlu sessizliğin aksine dunyanın yuzeyi, okyanusların ve havanın yarattığı sismik gurultuler yuzunden surekli sarsılmaktadır.
Marsquake ve Moonquake Apollo gorevinde Ay yuzeyine yerleştirilen sismometrelerden biri NASA Genel Mudurluğu ’nde Gezegen Bilimi Bolumu Başkanı (Planetary Science Division) Lori Glaze, “128. Mars gunu olayı, boyutu ve suresinin uzunluğuyla, Apollo misyonları sırasında ay yuzeyinde tespit edilen “moonquake” profiline uyması acısından heyecan verici” dedi.
NASA ’nın Apollo astronotları, 1969 — 1977 yılları arasında sismik faaliyetleri olcebilmek adına Ay yuzeyine 5 adet sismometre kurmuşlar ve binlerce sarsıntı kaydetmişlerdi.
Farklı materyaller sismik dalgaların hızını değiştirebilir ya da yansıtabilir. Bu da bilim insanlarının Ay ’ın icini oğrenmek icin bu dalgaları kullanmasını ve oluşumlarını modellemesini sağlar. NASA şu anda astronotları 2024 yılına kadar Ay ’a geri gondermeyi planlıyor ve sonunda Mars ’ın insanlar tarafından ayak basılmasını sağlayacak temeli atıyor.
Derin Uzay Jeolojisi Mars ’taki Hadley krateri InSight ’ın 19 Aralık 2018 ’de gezegenin yuzeyine yerleştirdiği sismometre, Mars ’la ilgili benzer verilerin toplamasını sağlayacak. Bilim insanları Mars ’ın derin icini inceleyerek; Dunya ve Ay da dahil olmak uzere diğer kayalık gezegenlerin nasıl oluştuğunu oğrenmeyi umuyorlar.
Diğer 3 sismik sinyal 14 Mart ’ta (Sol 105), 10 Nisan ’da (Sol 132) ve 11 Nisan ’da (Sol 133) meydana geldi. SEIS ’in hassas “Cok Geniş Bant” algılayıcıları tarafından tespit edilen bu sinyaller, Sol 128 olayından bile daha kucuktu ve başlangıcta belirsizdi. Ekip nedenlerini belirlemeye calışmak icin bu olayları incelemeye devam ediyor.
Ancak sebebi ne olursa olsun, Sol 128 sinyali takım icin heyecan verici bir kilometre taşıdır.
SEIS ekibinden Fransa ’daki Institut de Physique du Globe de Paris ’te (IPGP) direktor olarak gorev yapan Philippe Lognonné; “Sonunda Mars ’ın hala sismik olarak aktif olduğuna dair bir kanıtı olması cok heyecan verici. Onları analiz etme şansımız olduğunda ayrıntılı sonuclar almayı bekliyoruz” dedi.
Coğu insan, tektonik plakaların hareketi ile meydana gelen Dunya ’daki depremlere aşinadır. Mars ve Ay ’da ise tektonik plakalar yoktur. Ancak surekli bir soğuma ve buzulme surecindeki yuzey streslerinin neden olduğu depremler vardır. Bu stres, kabuğu kıracak ve depreme neden olacak kadar guclu olana kadar zamanla yukselir.
Kucuk dev InSight
Soz konusu dunya dışı operasyonlar, her zaman kendilerine ozgu ekstrem koşullara sahiptirler ve sıradışı şeylere ihtiyac duyarlar. Bu kucuk depremleri tespit etmek de cok buyuk bir muhendislik harikası gerektiriyordu. Normalde yeryuzunde calışan yuksek kaliteli sismometreler, coğu zaman yer altı kasalarında, sıcaklık ve hava koşullarındaki değişikliklerden etkilenmeden calışabilmesi icin kalkanlanarak korunuyor. InSight ’ın ekipmanları, gezegenin agresif sıcaklık değişimlerinden ve şiddetli ruzgarlardan korunmak icin, JPL tarafından “Ruzgar ve Isı Kalkanı” adı verilen bir kapak da dahil olmak uzere, son derece ust duzey muhendislik tasarımları ve uretim surecleri iceriyor.
Fransız uzay ajansı Center National d ’Etudes Spatiales (CNES) tarafından InSight icin sağlanan bu arac sayesinde SEIS, hassasiyet anlamında ekibin beklentilerini aşan bir performans sergiledi. Bu cihaz ile ilk sismik hareketlilik İsvicre Federal Teknoloji Enstitusu onculuğunde InSight ’ın “Marsquake Service” ekibi tarafından belirlendi.
SEIS ’in CNES operasyon muduru Charles Yana, “Bu ilk başarıdan memnunuz ve onumuzdeki yıllarda SEIS ile benzer olcumler yapmaya istekliyiz” dedi.
Buyuk adımlar atmayı sağlayan her zamanki gibi yine geniş işbirliği oldu NASA ’nın Mars keşi programı kapsamındaki “InSight İniş Ekibi” Kaliforniya ’daki JPL, NASA ’nın Bilim Misyon Mudurluğu (Science Mission Directorate) icin InSight ’ı yonetiyor. InSight, NASA ’nın Alabama Huntsville ’deki Marshall Uzay Ucuş Merkezi tarafından yonetilen NASA ’nın Keşif Programının bir parcası. Denver ’daki Lockheed Martin Space, ucuş aşaması ve inişi takımları da dahil olmak uzere InSight uzay aracını inşa etti ve gorev icin uzay aracı operasyonlarını destekledi.
CNES ve Alman Hava — Uzay Merkezi (DLR) da dahil olmak uzere bir dizi Avrupalı ortak InSight gorevini destekliyor. CNES baş araştırmacısıyla birlikte SEIS ’i NASA ’ya sağladı.
SEIS icin bir dizi koklu kurumdan anlamlı katkılar geldi. Bunlar arasında IPGP, Almanya ’daki Max Planck Guneş Sistemi Araştırma Enstitusu, İsvicre ’deki İsvicre Federal Teknoloji Enstitusu (ETH Zurih), İngiltere ’deki Imperial College London ve Oxford Universitesi gosterilebilir. Ayrıca Polonya Bilimler Akademisi ve Astronika Uzay Araştırma Merkezi Isı Akış ve Fiziksel Ozellikler Paketi (HP3) konularında ozel bir destek sağlarken, İspanya ’daki Centro de Astrobiologia da sıcaklık ve ruzgar sensorlerini uretti.

Calışmanın detaylarına JPL ’in sayasından ulaşabilirsiniz.
https://www.jpl.nasa.gov/news/news.php?feature=7383
Ayrıca Mars ’taki depremin ses kayıtlarını da aşağıdaki bağlantıdan dinleyebilirsiniz.