Bir varmış bir yokmuş… Evvel zaman icinde kalbur saman icinde… Ege Denizi ’nin Egeid karası olduğu donemler… İşte on milyonlarca yıl once falan… İlk satırda “evvel zaman icinde” yazıyor ya; kemerleri bağlayın cunku yaklaşık 75-80 milyon yıl evveline doğru doneceğiz birazdan.
Ege Denizi ’nden onceki Dunya, bir toz bulutuydu “Dunya gaz ve toz bulutuydu.” Boyle bir girizgah yaparak geyik muhabbetlerin alışıldık gereksiz onculuyle başlamasak iyiydi ama mevzu derin ve eski. Mecburiyetten on milyonlarca yıl oncesine gidiyoruz ozetle.
Tetis Okyanusu (Tetis Denizi) Gunumuzden 225 milyon yıl once gezegende tek bir kıta vardı. Pangea adı verilen bu devasa kıtayı cevreleyen dev denizin adı ise Pantalassa Okyanusu. Tek kıta, tek okyanus.
Ancak yer altı dunyası karışınca kıtalar da bu karışıklıklardan nasibini aldı ve yavaş yavaş parcalanmaya başladı. Kıtalar, ilk olarak iki parcaya ayrıldı. Kuzey ve guney yonunde ikiye ayrılan kıtalar, Kuzey Amerika ile Kanada ’nın yanı sıra Avrasya ’nın kumelendiği (Lavrasya) bolum haritanın ust tarafında kaldı. Guneyde kalan ve tek parca olan buyuk kıta ise bugunku dunya haritasının alt kısımlarında gorduğumuz Afrika, Guney Amerika, Okyanusya, Antarktika ’dan oluşuyordu.
Bu iki buyuk kıta arasında kalan devasa suyun adı Tetis Okyanusu (Tetis Denizi) olarak isimlendirildi.
Tetis Denizi ve Alpin Orojenezi arasındaki ilişki Uzun vadede oldukca yavaş bir şekilde meydana gelen levha hareketleri Tetis Okyanusu ’nun bulunduğu alandaki carpışmalar ve kıtaların yerinden oynaması sonucunda birbirleriyle carpışarak Alp-Himalaya (Alpin Orojenezi) dağ kuşağını ortaya cıkardı. Başka bir ifadeyle Tetris Okyanusu, yerini Alp-Himalaya dağ kuşağına bıraktı ve o dev okyanustan geriye sadece bugunku Akdeniz kaldı.
Bu arada o levha hareketleri hala devam ediyor ki bunun sonucu olarak Himalayalar her sene 1 cm civarında yukselmeyi surduruyor. Ayrıca levhaların bu hareketleri son bulmazsa yaklaşık 50 milyon yıl sonra Afrika, Avrupa ve Asya birleşeceği icin Akdeniz de kapanacak ve Tetis Okyanusu ’nun son kalan parcası da yok olacak.
Gelelim Ege Denizi ’ne Bugun buyuk şehirlerin keşmekeşinden sıkılan 4 kişiden 3 ’unun hayali (benim tahminime gore) olan kasabaya yerleşip kendi bahcesinde ekinleriyle mutlu olmanın merkezi şuphesiz ki Ege civarındaki yerler oluyor. Cennetten fragman niteliğinde olan bu hayalin yayılması sonucunda Ege kıyılarını kalabalıklaştığı icin bu hayalin gercekleşmesi ne kadar mumkundur bilinmez ama milyonlarca yıl once Ege Denizi ’nin olduğu yer yuksek dağların govde gosterisi yaptığı bir kara parcasıydı; Egeid karası.
214.000 kilometrekarelik yuzolcume sahip olan Ege Denizi ’ni magazinsel ağırlıklı Ceşme gecelerinden de tanıyoruz ama gozumuzun onunde canlanan goruntuler şatafatlı unlu gecitlerinden ziyade kapı komşusu Yunanistan ile yaşadığımız it dalaşları, iki ulkenin hucumbotlarının kafa kafa gelmesi, Kardak krizi ağırlıklı oluyor. Bir de son yıllarda artan Suriyeli multecileri taşıyan teknelerinden batması konusu var ki o ayrıca tartışılması gereken bir başlık olarak şoyle bir kenarda dursun şimdilik.
Ege Denizi, deniz olmadan once
Ege Denizi ’nin suyla kaplanmadan onceki hali olan Egeid karası, 3. jeolojik zamanda gercekleşen yer hareketleri Alp kıvrımlarının kuzey ve guney olmak uzere iki taraftan cevrelediği bir kara parcasının adı olarak acıklanıyor. Tersiyer olarak bilinen bu zaman devrinin genel ozelliklerini bilmek konuyu sağlam temeller uzerine oturtacaktır.
Ege Denizi ’nin meydana geldiği zaman devri 3. jeolojik zaman olarak (Tersiyer) adlandırılan bu donemin yaşandığ sırada meydana gelen levha hareketleri Anadolu icinde yer alan Toroslar ve Kuzey Anadolu sıradağları yarattı. Bu zaman diliminde oluşan bir başka değişim ise Anadolu fay hattı. Donem icinde şiddetli depremlerin yanında etkili volkanik hareketler goruldu. Anadolu ’nun geneli yukseldi. Bu oluşumlara ek; petrol, linyıt ve tuz hatta bor yatakları da bu zaman devrinde meydana geldi. Unutmadan soyleyelim Antarktika da Avustralya ’dan kopuverdi ve Atlas ile Hint Okyanusu Tersiyer (3. jeolojik zaman) doneminde ortaya cıktı.
Bu donemdeki iklimin genel ozellikleri sıcak ve nemli olması… Dolayısıyla gunumuzdeki bircok bitkinin ilk kez bu donem icinde var olduğunun soylenmesi gayet akla yatkın bir onerme. Orneğin, cam ağacı o zamanlarda var olmuş ve gunumuzde de varlığını surduruyor. Rant arazileri uzerinde değilse tabii.
Ege ’deki adalar
Kıvrımlı olmasıyla bulunduğu coğrafyada ayırt edici ozelliklere sahip olan Ege ’nin kıyılarından gorulebilen bircok ada var. Tam 24 yıl once Turkiye ile Yunanistan ’ı savaşın eşiğine getiren Kardak (İkizce-Limnia) Kayalıkları da Muğla ’nın 7 km batısında kalan kara parcalarından birkacını oluşturuyor. Ve bu kara parcalarının dahil olduğu yaklaşık uc bine yakın ada, aslında levha hareketleri sonucunda gercekleşen değişimlerin urunu. Cunku bu adaların tamamı Ege Denizi ’nin kara (Egeid) olduğu donemde var olan dağların tepe noktaları. Yani her biri suların yukselmeden once var olan dağların zirveleri.
Kaynak: 1 2 3