Biz eskiden maskeyi iyi bilirdik. Yani en fazla tiyatrodan, sinemadan bir yakınlığımız vardı ama genel olarak sevilirdi her turlu maske. Oyuncu bir hali vardı maskelerin. Başka bir suretle var olmak gizemli de gelirdi hani.
Sonra suretlerimiz yanmaya, icimizde derin yaralar acılmaya başladı. “Bu biber bir harika dostum” desek de, işin aslı cok acı veriyordu; fiziksel değil, icimiz acır olmuştu. Nasıl acımasın ki, insanın insana zehirli gaz atması gibi, akıllara zarar bir vahşetten bahsediyoruz. Bu vahşetin en yakın tanığı kuşkusuz gaz maskeleri.
Derin bir nefes alınız, huzurlarınızda antik Yunan ’dan gunumuze, goz yakan bir gerceklikle gaz maskesinin aşırı tekinsiz tarihi.
İngiliz Kraliyet Donanması “Anti Gaz Okulu” – 1934
Her ne kadar surreel gorunse de, fotoğraftaki mekan da, insanlar da, icinde bulundukları eylem de aslında hayli gercek ve yaşanmış. Evet, gaz maskesi takmış askerler birdirbir oynuyorlar.
Tarihteki ilk gaz maskesi
Bir cok şeyde olduğu gibi gaz maskesinde de ilk kullanım antik Yunan ’a kadar uzanıyor. Sunger, tarihin ilk gaz maskesi olarak biliniyor.
Benu Musa Kardeşler 9. yuzyıl
Bağdat ’ta yaşamış Benu Musa Kardeşler ’in Kitab-ul Hiyel ’i (mekanik kitabı). Yaklaşık 100 mekanik tasarım ve icadı iceren kitaptaki bu cizimler, donemin kuyularında calışan işciler icin tasarlanmış gaz tasfiye sistemi şemaları.
Veba doktoru maskesi
Kara olum de denilen veba, modern zamanlara kadar insanoğlunun en buyuk kabusu olmuş. Vebalı hastaların tedavisiyle ilgilenen doktorlar, yukarıdaki maskeleri takarlar ve maskenin gaga kısmına nane gibi kokuyu kesici baharatlar, kuru gul ve lavanta gibi pis kokuyu bastırıcı cicekler koyarlarmış.
Veba doktoru maskesi orijinal gorunum
Alexander von Humboldt Maskesi, 1799
Alman gezgin, tabiat bilgini ve modern bilimlerin ucuk zekalı kaşifi Alexander von Humboldt tarafından Prusya ’daki madenciler icin tasarlanan, tarihin ilk hava destek uniteli maskesi.
John ve Charles Deane ’in İtfaiyeci Maskesi, 1823
1820 yılında John Deane icinde mahsur kalmış atlarla alev alan bir ahır gorur. Deane, eski bir şovalye miğferine bir hortumla yapılan hava takviyesi sayesinde atları kurtarmayı başarır. Bu tasarım beş yıl sonra su altı icin kullanılır ve ilk dalış kıyafetine ilham kaynağı olur.
Lewis Haslett “Akciğer koruyucu” 1847, patent: 1849
Ağız ve burundan nefes almayı sağlayan bir valf ve iceride yunden imal edilmiş filtresiyle uzun sure kullanılmış bir tasarım.
John Stenhouse, karbon filtre 1854, patent 1860
Bakır kaplı maskenin icindeki odun komuru, filtre gorevi ustleniyor ve kucuk bir bolme yardımıyla değiştirilebiliyordu.
John Tyndall, 1871
İrlanda ’lı fizikci Stenhouse Maskesi ’ni temel alarak, karbon filtreyi pamuk ve gliserinle zenginleştirdi. Maske bu şekilde dumanla beraber farklı zararlı gazları da filtreleyebiliyordu.
Samuel Barton, 1874
Lastik ve metal destekli yuz maskesine, gozler icin iki adet cam monte edilmişti. Maskenin on tarafındaki hazne, komur, pamuk ve gliserin filtresi ihtiva ediyordu.
Fleuss Aparatı, 1878
Suratı tamamen kapatan tasarım, borularla sırttaki hava cantasına bağlanıyordu.
Loeb, 1891
Bu Alman tasarımında on taraftaki uc ayrı metal hazne direk olarak kaska takılıp cıkartılabiliyordu.
Muntz unitesi, 1902
20. yuzyılın ilk yıllarında uretilen bu başı tamamen kapatan maskeye, karbon ve sunger filtre uygulanmıştı.
Garret A. Morgan, nefes alma cihazı 1912, patent 1914
Maskenin kumaşına bağlı iki adet hortum tabana kadar uzanıyordu. Boylece yerde biriken temiz havaya ulaşmak hedeflenmişti.
İngiliz ordusu, siyah pece tasarımı, 1902
22 Nisan 1915 ’te, 1. Dunya Savaşı ’nda Almanların, Belcika ’ya karşı giriştikleri klor gazı saldırısı sonucu İngilizler tarafından geliştirildi. Pamuk pedler sayesinde bolgeden uzaklaşmak icin beş dakikalık koruma sağlayabiliyordu.
1. Dunya Savaşı ’nda bir Alman askeri
İngiliz ordusu, 1915
Bir gaz saldırısı sonrası Almanların başlarına cuvala benzer şeyler gecirdiklerini goren İngilizler, benzer bir tasarım geliştirdiler. Klor gazı saldırısında kullanılan bu maskeler gliserin ve sodyum sulfat filtresiyle koruma sağlıyordu. Maskelerden 2,5 milyon adet uretildi.
GM-15 (Gummimaske-15) Alman ordusu, 1. Dunya Savaşı
Bir urunun ismi ve tanımı almanca olduğunda oluşan ciddiyet ve esaslılık hali: Gummimaske-15. Aslında sadece “lastik maske” anlamına geliyor.
İşciler maden kazalarında kullanılan farklı tip maskeleri tanıtıyor, 1925
Toz maskeleri, 1935
Aslında Gezi Parkı ’nda bircoğumuzun gaz maskesi niyetine kullandığı şeyler, toz maskeleriydi.
Finlandiya yapımı gaz maskesi, 1939
Bir tatbikat, 1941
Alman hava saldırılarına karşı Londra ’da bir tatbikat anı. Dunya savaşları sırasında duşmanın hava saldırıları oncesi halkı uyaran gorevliler, yeni uretilmiş gaz maskelerini takıyor.
Mickey Mouse gaz maskesi, 1942
Walt Disney ’in izniyle uretilmiş 2. Dunya Savaş ’ı sırasında cocukları kimyasal saldırılardan korumak icin tasarlanmış, tuyler urperten bir maske. Korku ve komedinin arasında cocuk olma gercekliği.
Bir evlilik toreni Miyakejima, Izu Adaları, Japonya
Aktif bir volkanın eteklerinde kurulu Miyakejima ’da sıradan bir gun denilebilir. 20. yuzyılda 6 defa patlayan bu volkan adayı sulfur gazıyla kaplıyor. Bir patlama olmadığı anlar da dahi, yer cekirdeğinden gelen zehirli gazlar volkandan adaya yayılabiliyor.
Bunu biz de bilemedik
Amerikan Hava Kuvvetleri askeri, bio-kimyasal maskesiyle 1999
Bonus: Rob The Bank – Placebo