Dunyada bağımsızlık ve ozgurluk mucadelesi farklı kollardan surduruluyor ya da surdurulmeye calışılıyor.
Ve Ernesto Che Guevara, kendisinden sonraki bağımsızlık ve ozgurluk mucadelelerinin en buyuk ilham kaynağı. Biz de bu yuzden, bu buyuk devrimcinin hayatının genel hatlarına bir bakış atalım istedik.
‘Son Devrimci ’
1928, Haziran ’ın 14 ’unde Arjantin, Rasorio ’da doğdu. 9 Ekim 1967 ’de henuz 39 yaşındayken La Higuera, Bolivya ’da olduruldu. Kendisinden sonra gelecek ve tum dunyada etkili olacak ozgurluk hareketlerinin sembolu oldu.
Yuzyılın en etkili portresi
İkonik fotoğraf aynı zaman 20.Yuzyıl ’ın en cok basılmış fotoğrafıdır. Alberto Korda imzalı fotoğraf Kuba gazetesi Revolución icin 1960 yılında cekildi. Bu fotoğraf daha sonra ona sorulmaksızın sayısız defa yayımlandı, Korda tek kuruş kazanmadığı fotoğrafı hakkında en sonunda 2000 yılında Smirnoff`a dava actı. Fotoğrafın kullanımıyla ilgili şoyle dedi: “Che Guevara ’nın uğrunda olduğu goruşleri destekleyen biri olarak, bu fotoğrafın onun anısını yaşatmaya ve dunyadaki sosyal adaleti sağlamaya calışanların kullanmasına karşı değilim, fakat alkol gibi ticari nesnelerin reklamını yapmak icin Che ’nin şohretini kullananların kategorik olarak karşısındayım.” Kazandığı 50.000 doları Kuba Sağlık Sistemi ’ne bağışladı ve “Eğer Che yaşasaydı o da aynısını yapardı” dedi.
Ozgurce varolmanın dayanılmaz gucu
Jean Paul Sartre, Che icin sadece bir entelektuel değil, o aynı zamanda cağımızın mukemmel insanı demişti. Onun icin hala devrimci ve idealist kişiliğiyle ronesans insanı adına en onemli referanstır denir.
Plaj havlusundan tshirt baskısına Guerillero Heroico
Jim Fitzpatrick tarafından stilize edilen Alberto Korda ’nın “Guerillero Heroico” fotoğrafı tum dunyada Che ’yi bir pop kultur ikonu haline getirdi.
Bahcesinde bir Ernesto
Che Guevara henuz kucuk bir cocukken doktorlar tarafından astım teşhisi konuldu bu yuzden ailesi Alta Gracia bolgesindeki bu eve taşındı. Avellaneda ’daki bu ev şu an kapsamlı bir Che Muzesi ’ne donuşturulmuş durumda.
Bir Comandante geliyor
Guevara 1935-1937 ve 1939-1943 tarihleri arasında bu evde yaşadı. Bugun evin verandasına oturmuş Kucuk Ernesto ’nun bronzdan heykeli, anısana gelen ziyaretcilerini karşılıyor.
Sol baştaki kızgın bakışlı erkek cocuk
Tam ismiyle Ernesto R. Guevara de la Serna, İspanyol ve İrlanda asıllı bir ailenin beş cocuğunun en buyuğu olarak dunyaya gelmiştir. Annesinin ve babasının soyu Basklara dayanır. İsyan ve ozgurluk Ernesto ’nun koklerinde vardır. Babası Ernesto Guevara 1969 yılında “oğlumun damarlarında İrlanda koklerinin kanı akmaktadır” demiştir. Guevara ’nın atalarından Patrick Lynch 1715 yılında İrlanda ’da Galway ’de doğmuş, İrlanda ’yı terk edip İspanya ’nın Bilbao şehrine, oradan da Arjantin ’e gitmiştir. Soyadı Guevara ’nın ise, Che ’nin bask koklerinden geldiğine inanılmaktadır. Guevara, Bask Bolgesi ’nde Alava kentinde bir yerleşimdir.
Anne, Che ve baba
“Genclik! Cok cok calışmamız gerekli… Gozum ağrıyor, gozluğum yok goremiyorum, okumayı sevmiyorum, yoruldum ve benzeri şeklinde şikayetler etmemeliyiz… Tum bunlar her insanın karşılaştığı zorluklardır… Sonuc olarak calışmalıyız!”
Benim bir hayalperest olduğumu soyleyebilirsin
Gencliğinde rugby ve satrancla ilgilenen Che, varlıklı bir ailenin cocuğuydu. Pablo Neruda ’nın şiirleri, arkeoloji, fotoğraf gibi pek cok konuyla ilgilendi. Kendini, insana, topluma ve dunyaya karşı her zaman meraklı ve sorumlu hissediyordu. Bu merakı ve oncu kişiliğiyle kısa hayatı boyunca uzun seyahatlere cıktı.
Duşlerinde ozgur dunya
Guevara, tıp oğrenimi icin 1948 ’de Buenos Aires Universitesi ’ne girdi. Kesintili oğrenim hayatını, Mart 1953 ’te tıp oğrenimini bitirip aynı yılın 12 Haziran ’ında diplomasını alarak noktaladı.
Ruzgar bizi kendisiyle goturecek
Che oğrenciliği ve sonrasında tum Guney Amerika ’yı kapsayan seyahatlere cıktı. Peru, Kolombiya ve Venezuela ’ya gitti… Peru ’da bir sure bir cuzam kolonisinde gonullu olarak calıştı. Arkadaşı Granado ile cıktığı bu yolculuklarda tuttuğu notları sonradan 2004 yapımı “Motorcycle Diaries” adlı filme kaynaklık etti. Yolculuk Bogata ve Caracas ’a kadar devam etti. Bu yolculukta en buyuk destekcileri 500 cc ’lik 1939 model Norton marka motosikletti. İki arkadaş “La Poderosa II” (Guclu II) adını verdikleri bu motosikletle Amazon kıyılarını gectiler.
Devrim başlıyor
Che, 1953 yılında Buenos Aires ’e donerek eğitimini tamamladı. Aralık ayında San Jose, Costa Rica ’da Kuba Devrimi ’nin onemli noktalarından olan Moncada Kışlası Baskını ’na katılanlarla buluştu. Bu baskın Kuba Devrimi ’nin başlangıcı olarak kabul edilir. Bu baskın Batista ’ya karşı gercekleştirilen ilk silahlı eylemdir.
Kol kola yuruyuşun gucu
Jacobo Arbenz yonetimindeki Guatemala ’ya gitti. Arbenz somurge sonrası Guatemala ’da toprak reformunu peşindeydi. O donemlerde ulke Amerikalı buyuk tarım şirketlerinin ciftliği konumundaydı. ABD kaynaklı bir şirket olan “United Fruit Company” toprak reformundan rahatsızdı. CIA ve Amerikan Hukumetiyle yakın ilişkiler icinde olan bu şirketin konumu aslında Guney Amerika halklarının durumunu ozetliyordu. Halk yarı kole bir sistem icinde buyuk şirketler icin yaşıyordu. Jacobo Arbenz daha sonra CIA tarafında devrilecekti.
“Che” isminin anlamı
Guatemala City ’de, Fidel Castro ’nun teğmenlerinden Niko Lopez ile tanıştı. Lopez, Moncada Baskını sorumlularından ve ateşi yakılan Kuba Devrimi ’nin onemli isimlerindendi. Guevera ’ya, Che lakabını takan da Lopez ’dir. Che, ‘Bolşevik ’ anlamına gelen “chebol” kelimesinin kısaltmasıdır. 1954 yılına gelindiğine Guatemala ’da doktorlukla ilgili bir iş bulamamıştı. Bu sure zarfında bir cok politik eylemde yer aldı ve Kubalı devrimcilerle tanıştı. Jacobo Arbenz, CIA tarafından devrildikten sonra Mexico City ’e gitmek durumunda kaldı.
Ekip toplanıyor
Moncada Baskını ’ndan sonra tutuklanarak 16 yıl ceza alan Fidel Castro, 21 ay hapis yattıktan sonra Batista ’nın emriyle cezasının geriye kalan bolumu bağışlandı. Castro ve arkadaşları hapisten cıktı. Bu gelişmelerin ardından Nico Lopez, Guevara ’yı, Fidel ’in kardeşi Raul Castro ’yla tanıştırdı. Bir ay sonra Fidel, Meksika ’ya gelecek ve Che ile tanışacaktı. Guevara aynı gece Kuba Devrim Hareketi ’ne katıldı.
Cıkartma gemisi olarak bir motor yat
25 Kasım 1956 gunu surgundeki 82 adam Meksika ’nın Tuxpan, Veracruz Limanı ’ndan Kuba ’ya doğru denize acıldılar. 50.000 Meksika pezosuna bir Amerikalıdan satın aldıkları teknelerinin adı Granma ’ydı. 2 Aralık ’ta şu anda Granma Eyaleti olarak bilinen yerde karaya ayak bastılar. Tekne şu anda Havana ’daki Devrim Muzesi ’ne bitişik Granma Anıtı ’nda sergilenmektedir. Ayrıca, Kuba Komunist Partisi Merkez Komitesi ’nin resmi gazetesinin başlangıcından beri adı Granma ’dır. Teknede Kubalı olmayan tek kişi Guevara ’dır.
Karizmatik liderin doğuşu
Karaya cıktıkları anda Batista ’nın askerleri tarafından saldırıya uğradılar, bircoğu oldu, Che ise yaralandı. Ekip 21 Aralık ’ta yeniden toplanabildi, geriye sadece 15 kişi kalmıştı. Guevara, bu catışmada kacan bir yoldaşın duşurduğu cephaneyi almak icin tıbbi malzeme cantasını bıraktığını ve o anı, doktordan savaşcıya donuştuğu an olarak hatırladığını yazar. Ekip, Kuba ’nın ortasına doğru Sierra Maestra dağlarına saklanır ve Batista rejimine karşı gerilla savaşı başlar. Guevara, isyancılar arasında bir lider olarak gorulmeye başlanır, artık “Comandante” olmuştur.
Yeni bir ulke doğuyor
1959 yılı Ocak ayının ilk gunu, gece saat 02 ’de Batista, ailesi ve yakın arkadaşları, bir ucakla Havana ’dan ayrılır. Batista ’nın bu kararında generallerinin gizlice Fidel ’le pazarlığa oturduğunu oğrenmesi etkili olmuştur.
“Olum bizi ayırıncaya dek” demenin en yakın hali
7 Şubat 1959 ’da zafer kazanan hukumet tarafından Guevara “doğuştan Kuba vatandaşı” ilan edilir. Kısa sure sonra Meksika ’dan Granma yatıyla yola cıkmadan once, ayrıldığı Gadea ile evliliğini resmen sona erdirmek icin boşanma işlemlerine başlar. 2 Haziran 1959 ’da, 26 Temmuz Hareketi ’nin (Kuba Devrimi) bir uyesi olan ve 1958 sonlarından beri birlikte yaşadığı Aleida March ile evlenir.
Hayaller, mucadele ve aşk
Aleida March, 26 Temmuz Hareketi ’nin bir uyesidir, orgutun mucadelesinin en onemli yeri olan Escambray Dağları ’na kurye olarak gorevlendirilir. Che, Aleida ile bu şekilde tanışsa da, genc kadın Che ’yi uzun suredir tanımaktadır. İsyancıların korsan radyosu Radio Rebel de sık sık Che ’den soz edilir. Batista yonetimi devrilmeden once mimlenen Che ’nin “Aranıyor!” posterleri Aleida March ’ın memleketi Santa Clara caddelerinde boy boy sergilenmektedir.
Che burokrat olursa
7 Ekim ’de Ulusal Toprak Reformu Enstitusu ’nde (Department of Industry of the National Institute of Agrarian Reform) başkanlığına getirilir. Kasım ayında ise Kuba Merkez Bankası başına getirilmiştir. Sık sık parayı kınadığı ve yururlukten kaldırılmasını desteklediği icin bu goruşunu desteklemek adına Kuba paralarını takma adı olan “Che” ile imzalamıştır. Paraların uzerine şeker kamışı toplayan bir koylunun resmini bastırmıştır.
Economista-comunista
Kuba ’da devrim yapılmış, silahla yurutulen mucadelenin ekonomik atak safhasına gecme gereği doğmuştur. Devlet bakanlıklarına ve ekonomik gidişata ilişkin toplantıda Fidel kursuden: “Ekonomiyi duzeltmeliyiz, kaynakları etkin kullanmalıyız” yonunde soylev verirken “Aranızda iyi bir ekonomist var mıdır?” der. Koca salonda bir tek Che ’nin eli havadadır. Fidel bunun uzerinde Che ’ye “Senin ekonomiden anladığını bilmiyordum” yanıtını verir. Che tarihi cevabını, İspanyolca ’da “economista” ile “comunista” arasındaki okunuş benzerliğinden yola cıkarak verir “Ben senin, ‘aranızda iyi bir komunist var mı ’ dediğini sanmıştım…”
Patria o muerte: Ya istiklal ya olum konuşması Aralık 1964 ’te Birleşmiş Milletler ’de konuşma yapmak uzere Kuba Heyeti ’nin başı olarak New York ’a gider. Konuşmasında Vietnam uzerinden Amerika ’yı eleştirir. Ayrıca Turkiye ’nin Kıbrıs Politikası da eleştirilerden nasibini alır. CBS Televizyon Kanalı ’nda pazar gunleri yayınlanan “Face the Nation” isimli haber programına cıkar. O artık tum dunyanın tanıdığı ve etkilendiği bir devrimcidir.
Her yer Che her yer direniş
17 Aralık ’ta Paris ’e ucar ve uc aylık bir uluslararası geziye başlar. Bu gezi sırasında Cin Halk Cumhuriyeti, Birleşik Arap Cumhuriyeti (Mısır), Cezayir, Gana, Gine, Mali, Dahomey, Kongo-Brazzaville ve Tanzanya ’yı dolaşır. İrlanda, Paris ve Prag ’da molalar verdi. Ucuncu defa Moskava ’ya gider.
Castro – Kruşcev el ele
Bu donemde Cin Komunist Partisi yanlı tutumunu onaylamayan Sovyet gorevlilerinin Castro ’ya, Che hakkında baskı yaptıkları soylenmektedir. Ayrıca Che ’nin popularitesinin de Castro ’yu rahatsız etmiş olabileceği duşulmuştur. Bunun doğru mu yoksa magazinel bir bilgi mi olduğu tartışmalıdır.
Kuba Fuze Krizi ve Turkiye
Guevara, 1962 Ekim ayında ortaya cıkan Kuba Fuze Krizi ’ne neden olan Sovyet nukleer balistik fuzelerinin Kuba ’ya getirilmesinde anahtar rol almıştır. Birkac ay sonra İngiliz gazetesi ‘Daily Worker ’ ile yaptığı goruşmede eğer fuzeler Kuba kontrolunde olsaydı başlıca ABD şehirlerine doğru bu fuzeleri kullanacağını soylemiştir. Sonrasında Sovyetler Birliği ’nin ucuncu lideri Nikita Kruşcev ’in fuzeleri Castro ’nun bilgisi dışında kaldırmasından oturu Sovyetleri sert bir dille eleştirmiştir. Fuze Krizi, ABD ’nin Turkiye ’ye yerleştirdiği fuzelere karşılık SSCB ’nin de Kuba ’ya nukleer başlıklı fuze yerleştirmesi ile başlamış, Ekim 1962 ’de donemin iki super gucunu karşı karşıya getiren ve dunyayı nukleer savaş tehditi altında bırakan bunalımdır.
Bilinmeyen yıllar
Birleşmiş Milletler konuşması ve gezilerinin ardından 14 Mart 1964 ’te Kuba ’ya doner ve Castro ’nun da katıldığı sade bir torenle karşılanır. Nisan ayında Castro ’nun onunde Kuba vatandaşlığından ve Kuba ’daki tum resmi gorevlerinden ayrılmıştır. Guevara ’nın Castro ’ya yazdığı unlu veda mektubunda belirttiği uzere, devrim uğruna savaşmak icin Kuba ’dan ayrıldığını, tum parti, askerî ve hukumet gorevlerinden istifa ettiğini ve Kuba vatandaşlığından vazgectiğini yazmaktadır.
Muchos Vietnam, es la consigna Cezayir ’de yaptığı son resmi konuşmasında artık Kuzey Yarımkure ’yi, batıda ABD ve doğuda SSCB liderliğinde, Guney Yarımkure ’nin somurucusu olarak gorduğunu belirtmiştir. Vietnam Savaşı sırasında komunist Kuzey Vietnam ’ı desteklemiş ve gelişmekte olan ulkelerin halklarını, silahlanıp “pek cok Vietnamlar” yaratmaları icin teşvik etmiştir. Unlu sozlerinden olan: “Crear dos, tres… muchos vietnam, es la consigna.” Yani “İki, uc, daha fazla vietnam yaratmak, parola bu.” cumlesini demiştir.
Bir adanmışlık oykusu
Cezayir konuşmasına kaynaklık eden olay, İspanyol Saharası diye bilinen bolgeyle ilgili anlaşmazlıklar nedeniyle Fas ’ın savaş ilan etmesi uzerine gelişmiştir. 1962 Eylul ’unde Cezayir Kuba ’nın yardımını isteyince, Kuba, Cezayir kuvvetlerini desteklemek icin 686 asker ve subay ile 60 tanktan oluşan bir birlik gonderir. Guevara, Kuba Kuvvetleri ’nin konuşlanmasını orgutleme ve gercekleştirmede onemli rol oynamıştır.
Kıtasal bir devrim hayali ve Bolivya
Kuba ’daki gorevlerinden ayrılmasının ardından ortadan kaybolan Che icin nerede olduğuna dair bir cok goruş ortaya atılmıştır. Devrimin ikinci adamının bir anda ortadan kaybolması buyuk merak ve gizem uyandırmıştır. Castro yaptığı acıklamalarda Che ’nin nerede olduğunu bildiğini ama bunu ancak o isterse acıklayabileceğini soylemiştir. Tarihi net olmayan unlu veda mektubunda Kuba Devrimi ’ne inandığını ama dunyanın diğer bolgelerindeki devrimlere kendini adamak icin Kuba ile olan tum bağlantılarını kopardığını yazmıştı. Bu donemlerde Prag ve Alman Demokratik Cumhuriyeti ’nde saklanmış olduğu, Kuba ’ya ise ancak bir kac ay icin yeni bir gerilla mucadelesine hazırlık yapmak icin geleceğini belirtmiştir. Bu mucadele Bolivya icin olacaktır.
Bolivya dağlarında
Guevera ’nın Bolivya ’da devrim başlatmak icin harekete gecerken tasarladığı planları işlememiştir. Havana ’yla telsizlerle kurulan haber ağı neredeyse hicbir işe yaramamış, Bolivyalı muhalifler soz verdikleri desteği geri cekmiştir. Amerika, Che ’nin Bolivya ’da isyan başlatmak uzere olduğunu oğrenmiş ve Bolivya Ordusu ’nu eğitmiştir. Che ’nin yakalanabilmesi Amerikalı askerler, ajanlar ve diplomatların kesintisiz calışmasıyla sağlanmış, bu uğurda buyuk bir seferberlik başlatılmıştır. Guevara, o donemde sadece duzensiz bir orduyla mucadele edeceğini duşunurken, savaş teknikleriyle eğitilmiş ozel birliklerle karşılaşmıştır.
Che ’yi yakalayan ozel eğitilmiş yeşil bereli timi
Bolivya Ozel HarekÂt Birliği ’ne yeri bildirilen Guevera kamp yakınlarında devriye gezerken yaralanarak yakalanmış ve bir gun sonra infaz edilmiştir. İnfazını gercekleştiren asker kurayla secilmiş, tetiği cekmeden once fazlasıyla paniklediği icin Che şu cumleleri soylemiştir: Buraya beni oldurmeye geldiğini biliyorum. Vur beni korkak, yalnızca bir adam oldurmuş olacaksın.”
Vallegrande İsası
İnfazdan sonra Che ’nin vucuduna, onu catışma esnasında olmuş gibi gostermek icin defalarca ateş edilmiş, basına fotoğraflar cektirilmiş ve daha sonra kimliği tespit edilmemesi icin elleri kesilerek bilinmeyen bir yere gomulmuştur. Kimi kaynaklara gore cesedin once yakıldığı belirtilir. Fotoğrafların yayınlanmasının ardından “El Cristo de Vallegrande” (Vallegrande İsası) tabiri ortaya cıkmıştır.
Ondan o kadar korkmuşlar ki
1997 yılında Guevara ’nın elleri olmayan cesedinden kalan kemikler Vallegrande yakınlarındaki bir ucak pistinin altından kazılarak cıkarılmış, DNA testiyle kimliği tespit edilmiş ve Kuba ’ya geri getirilmiştir.
Bir yaşayan efsane
Bugun Kuba ’daki cocuklar her okul gunune “Komunizm icin onculer, Hepimiz Che gibi olacağız!” andıyla başlar. Guevara ’nın Santa Clara ’daki anıt mezarı bircok Kubalı icin dinsel bir onem taşıyor.
Bonus: Víctor Jara: Vamos por Ancho Camino Víctor Jara: Allende ’nin devrilmesinden sonra Pinochet tarafından tutuklanarak cezaevi olarak kullanılan stadyuma tıkılmış Şili ’li efsane sanatcı. Gitar calıp şarkı soylemeye devam ettiği icin once elleri kırılmış, şarkılarına devam etmeye calışması uzerine elleri kesilip daha sonra da işkence ile oldurulmuştur.