Bu listemiz tarihteki namı duyulmuş uc dort buyuk denizciden biri olan Barbaros Hayreddin Paşa ile ilgili. Kuzey Afrika ’dan İspanya ’ya kadar uzanan bir coğrafyada adını duyan herkesi hazır ola geciren, comlekcilik ve ticaretle uğraşırken ağabeyiyle birlikte korsanlık yapmaya karar veren, cok stratejik bir hamleyle Osmanlı ’yla bağlarını guclendiren, sonunda Devlet-i Aliyye ’de “buyuk amiral”liğe kadar yukselen, “Ee madem Fransa ’ya kadar gidiyoruz, hazır gitmişken Roma ’yı da fethedelim” diyebilecek kadar gozu kara bir adamdır Barbaros. Biz de bu cengÂveri siz okuyucularımıza daha iyi tanıtmak istedik. Sizi Akdeniz ’i olimpik havuza ceviren bu renkli paşa ile baş başa bırakalım.
Osmanlı ’nın ilk kaptan-ı deryası
Barbaros, Osmanlı tarihinin en unlu ve başarılı denizcilerinden birisiydi. Osmanlı İmparatorluğu ’nun ilk kaptan paşası (kaptan-ı derya) ve amirali. Asıl adı Hızır Reis‘ti. Kanuni ona, Devlet-i Aliyye ’ye yaptığı hizmetlerden dolayı “dinin hayırlısı” anlamına gelen Hayreddin adını verdi. Barbaros adı aslında, Hızır Reis ’in ağabeyi Oruc Reis ’e kızıla calan sakalı sebebiyle Avrupalıların taktığı bir isimdi; onlar, İtalyanca kızıl sakal anlamına gelen “Barbarossa” diyorlardı. Bu isim Oruc Reis‘in olumunden sonra kardeşi Hızır Reis ’e miras kaldı.
Affedersiniz annesi Rum
Barbaros 1470 ’li yıllarda Midilli Adası ’nda dunyaya geldi. Babası Vardari Yakup Ağa bir sipahiydi ve Midilli ’nin ele gecirilmesiyle birlikte adaya gonderilmişti. Annesi ise -affedersiniz- Rum ’du, adı da Katerina ’ydı. Dort kardeştiler: Oruc, Hızır, İshak, İlyas. Baba Yakup Ağa once comlekcilik yapmış, ardından da ticaretle ilginemişti. Baba olunce ticari işlere Oruc ve İlyas, comlek işlerine de Hızır ve İshak bakmaya başladı.
“Ben en iyisi korsan olayım”
Bunu diyen, bu listenin kahramanı Hızır Reis değil, ağabeyi Oruc Reis. Oruc Reis kardeşi İlyas ile birlikte deniz ticareti yaparken, Rodos Şovalyeleri ’ne tutsak duştu. Salıverildikten sonra, ticaretle uğraşmak yerine korsan olmaya karar verdi. Bir sure sonra kardeşi Hızır Reis de ticareti bırakıp ona katıldı. Cerbe Adası ’nı us olarak kullanan korsan kardeşlerin unu kısa surede Akdeniz ’e kadar yayıldı.
Osmanlı ’yla ilk munasebet
Hızır ve Oruc kardeşler 1516 ’da ele gecirdikleri yuklu bir gemiyi armağan olarak Yavuz Sultan Selim ’e gonderdiler. Yavuz da buna karşılık onlara armağanlar yolladı. Kardeşler korsanlıkla yetinmedi ve bir sure sonra Kuzey Afrika ’da toprak sahibi olmaya başladı.
Paşa uc kardeşini de kaybediyor
1516 ve 1517 ’de Oruc Reis, Hızır Reis ve İshak Reis İspanyollara karşı savaştılar. Tenes, Tlemsen ve Oran kentlerini ele gecirerek Cezayir‘i denetimlerine aldılar. Oruc Reis Cezayir ’de hukumdar ilan edildi. İspanyollar da ertesi yıl, kaybettikleri Cezayir ’i geri almak icin Araplarla birleşerek saldırıya gecti. Bu savaşta Hızır Reis, kardeşleri İshak, İlyas ve Oruc ’u kaybetti.
Stratejik bir hamle yapıyor
Hızır Reis bu saldırılardan sonra, Yavuz Sultan Selim adına para bastırıp hutbe okuttu ve boylece ona bağlılığını bildirmiş oldu. Cezayir ’in de artık bir Osmanlı toprağı olduğunu kendi isteğiyle ilan etti. Yavuz Sultan Selim de buna karşılık Hızır Reis ’i Cezayir Beylerbeyliği ’ne atadı ve koruması altına aldı. Bunun uzerine Tunus ve Tlemsen beyleri birleşerek Cezayir ’e yurudu. Cezayir dışındaki toprakları alıp Cezayir halkını da ayaklandırdılar. Hızır Reis ayaklanmayı bastırdı ve kendisine savaş acan beyleri durdurdu. 1519 ’da da Cezayir ’e gelen İspanyol donanmasını yendi. Fakat Cezayir halkının durumu ve yaptığı savaşların egemenliğini zayıflatması uzerine Cezayir ’den ayrılıp Seyşel Adaları ’na cekildi.
Korsanlıktan kaptan-ı deryalığa
Hızır Reis 1520-1525 yılları arasında Avrupa ’nın Akdeniz kıyılarına dayandı ve burada buyuk ganimetler elde etti. 1525 ’te de Cezayir ’i yeniden ele gecirdi. Ertesi yıl Jijel ’e baskın duzenledi ve Cenevizli Amiral Andrea Doria‘yı yenilgiye uğrattı. Osmanlı ’nın Alman seferi sırasında Andrea Doria ’nın Mora kıyılarına saldırması Osmanlı ’yı guc duruma duşurdu ve bunun uzerine Kanuni, Hızır Reis ’i İstanbul ’a cağırdı. 1533 ’te Hızır Reis ’i Osmanlı donanmasının başına Kaptan-ı Derya olarak atadı. Kanuni bu unvanla birlikte, bazı kaynaklara gore Turk tarihindeki tek “buyuk amiral” kabul edilen Hızır Paşa ’ya Hayreddin adını da verdi.
Tunus Sultanı, Akdeniz Fatihi
Hayreddin Paşa 1534 ’te Akdeniz ’e acıldı ve İtalya kıyılarına seferler duzenleyip Tunus ’u ele gecirdi. Ancak Andrea Doria donanması karşısında fazla dayanamadı ve ertesi yıl Tunus ’u bırakmak zorunda kaldı. 1536 ’da daha guclu bir donanmayla yeniden Akdeniz ’e acıldı ve İtalya kıyılarını vurdu. Ege Denizi ’ndeki Venedik adalarını Osmanlı topraklarına kattı.
Guc farkına karşın buyuk zafer: Preveze Deniz Savaşı Akdeniz ’deki Osmanlı egemenliğinin artması Haclıları harekete gecirdi. Vatikan, Venedik, Ceneviz, Malta, İspanya ve Portekiz guclerinden oluşan bir donanma kuruldu ve başına Andrea Doria getirildi. Osmanlı donanması ile Haclı donanması, 1538 yılında, Yunanistan ’ın batı kıyılarındaki Preveze Yarımada ’sının guneyindeki Arta Korfezi onlerinde karşı karşıya geldi. Haclıların 600 ’den fazla gemisi ve 60 bin askeri vardı. Hayreddin Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu ise 122 kadırga ve 20 bin askerden oluşuyordu. Savaş sonucunda Haclı donanması 128 gemisini kaybetti, 29 gemi de Osmanlı denizcileri tarafından ele gecirildi. Hayreddin Paşa hicbir gemisini kaybetmedi, fakat yuzlerce askerini kaybetti. Bu zaferle birlikte Osmanlı Devleti Akdeniz ’deki egemenliğini fazlasıyla pekiştirdi.
Fransa cağırdığına cağıracağına pişman oluyor
Kutsal Roma-Cermen İmparatoru Şarlken, Preveze ’nin intikamını almak icin 1541 ’de Cezayir ’e saldırdı fakat başarılı olamadı. Bu arada Fransa Kralı I. Francois, Şarlken‘e karşı Osmanlılardan yardım isteyince, Kanuni Barbaros ’u Fransa ’nın Akdeniz kıyılarına gonderdi. Barbaros, Fransız donanmasıyla birlikte hareket ederek 1543 ’te Nice‘i aldı. (Barbaros ve Osmanlı askerleri bu sure boyunca Toulon ’da konaklamıştır ve Osmanlı ’nın yardımına muhtac Fransa, Osmanlı askerleri icin şehrin duzenini alt ust etmiştir. Osmanlı ordusu icin katedraller camiye donuşturulmuş, pazar yerlerinde Osmanlı parasının hatırı sayılır bir yeri olmuştur. 1543 ’ten 1544 baharına kadar Barbaros burada kalmış, cul curuten komşu misali şehirden ayrılmak bilmemiştir. Rivayet odur ki, başka caresi kalmayan Fransa, Barbaros ’a askerleriyle birlikte memleketine donmesi icin yuklu bir miktar para odemiştir.)
İstanbul ’da vefat ediyor
1544 ’te İstanbul ’a donen Barbaros Hayreddin Paşa, 4 Temmuz 1546 ’da burada vefat etti. Turbesi, vasiyetinde “deniz sesi işitilen bir yere gomulmek” istediğini belirtmesinden dolayı Beşiktaş ’ta bulunmaktadır. Turbe Mimar Sinan ’ın eseridir.
Kanuni ’nin emriyle biyografisini yazıyor
Aslında yazdırıyor dersek daha doğru olur. Cunku Barbaros soylemiş, Seyyid Muradi yazmış. Bu biyografinin yazılması da Kanuni ’nin emriyle olmuş. Padişah bir gun Barbaros ’u huzuruna cağırmış ve demiş ki: “Bre Hayrettin, bir kulun omrune bu kadar az zamanda bu kadar cok futuhat duşmez. Bana ister manzum ister mensur bir eser yaz ben de hazine-i amiremde saklayayım ki bizden sonra gelecek nesillere ibret ve ders olsun.”
Bunun uzerine Barbaros da Gazavat-ı Hayreddin Paşa adlı biyografisini kaleme aldırmış.
Akdeniz ’i “Turk Golu” yapan kaptanın ardında
Barbaros ’un başarıları neticesinde Akdeniz bazı tarihcilerce bir “Turk Golu” olarak anılır oldu. Osmanlı ’nın denizcilik stratejisine ve Tersane-i Amire‘ye de nizam veren yine Barbaros ’tu. Buyuk amiralin etkileri bunlarla da sınırlı değil. Osmanlı Devleti ’ndeki kaptan-ı deryalar hil ’atlerini (padişah tarafından kişiyi onurlandırmak icin verilen hediye) Barbaros ’un turbesinde giymeye başladılar. Sefere cıkan gemiler turbenin onunden gecerken Barbaros ’u top atışıyla selamlar oldular. Komutanın ayrıca Beşiktaş ’ta bir anıtı bulunmaktadır ve buradaki heykel unlu heykelciler Ali Hadi Bara ile Zuhtu Muridoğlu tarafından yapılmıştır. Heykelin arkasında da Yahya Kemal ’in şu dizeleri yazılıdır:
Deniz ufkunda bu top sesleri nerden geliyor?
Barbaros, belki donanmayla seferden geliyor!
Adalar ’dan mı? Tunus ’tan mı, Cezayir ’den mi?
Hur ufuklarda donanmış iki yuz pare gemi
Yeni doğmuş aya baktıkları yerden geliyor;
O mubarek gemiler hangi seherden geliyor?
Bonus: Barbaros Hayreddin Paşa ’nın filmi de var http://www.youtube.com/watch?v=MVRsDA4noc4