Kuş evleri olmalı evlerin dış duvarları
Kanatlanmalı cocuklar guluşunce…
Dış evleri kış olsa da duvarın,
İc evinde yaz guneşi doğmalı
Kuşları da ısıtır mutluluk…
Mehmet Zaman Saclıoğlu
Bizler sıcacık evlerimizde otururken sokaklardaki hayvan dostlarımızı duşunup huzunleniyoruz; ama sosyal medyada onları sevmemiz gerektiğini soylemekten ya da kapımızın, penceremizin onune koyduğumuz bir kap yiyecek veya bir avuc yemden başka pek de bir şey gelmiyor elimizden. Oysa asırlar once hayvan severler barınaklar, kuş evleri, hayvan hastaneleri yapmışlar sokaktaki hayvanlar icin. İşte o donem mimarisinin zarif orneklerinden olan kuş evlerini anlatacağız size bu yazımızda.
Merhamet ve sevginin orneği
İnsanoğlunun en guzel tasarımlarından biri olan kuş evleri, “merhamet ve sevgi” gibi yuce duyguları sembolize etmekle beraber, donemin mimarisini, o kuş evini yaptıranın zevkini, inceliğini de yansıtırdı.
Harcına sevgi katılan minik evler
Tuğla, kiremit, taş ve harc kullanılarak yapılan kagir kuş evlerinin yanı sıra tahtadan yapılan yuvalar da vardı. Ancak zamanın aşındırması ve yangınlar ile bu tahta kuş evleri ne yazık ki gunumuze kadar ulaşamamıştır.
Minik kuşları korumak
Daha cok serce, saka, kırlangıc gibi kucuk kuşlar icin inşa edilmiş kuş evlerinin gecmişi cok eskilere uzanır. 15. yuzyılda klasik Osmanlı mimarisiyle paralel şekilde sayıları artan bu minik evlerin orneklerine Osmanlı oncesi donemlerde de az da olsa rastlanıyordu.
Ozgur kuşların barınağı
Turklerin 19. yuzyıla kadar yapımını devam ettirdiği bu sevimli kuş evlerinin amacı; ucsuz bucaksız goklerde ozgurce kanat cırpan, ama bir o kadar da yalnız ve korumasız olan kuşlara barınak sağlamaktı.
Mimarinin zarif şaheserleri
Bir yandan bu minik kuşları fırtınadan, yağmurdan, camurdan, yakıcı guneşten korumak amaclanırken bir yandan da mimarinin zarif şaheserleri ortaya konuyordu.
Minyatur yuvalar
Turk yapılarında, Batı mimarisindeki heykel kabartmalarının yerini alan bu kucuk sus evler, yapının en gorunur bir yerine konur, bu oyuncak yapı, oya ve dantel gibi işlenirdi.
Hayal mimarisi
Eskiden binaların duvarlarında gorulen bu kucuk kabartma yapılar, buyuk yapının kucuk bir orneği, planı sanılırdı. Halbuki esas yapı ile ilişiği olmayan bu guzel motifler Turk sanatına ozgu bir hayal mimarisinin muhteşem ornekleridir.
Gecekondudan saraya
Tıpkı biz insanların yaşadığı evler gibi kuş evleri de ceşit ceşitti… Gecekondu gibi derme catma olanı da saray gibi olanı da vardı. Kuş yuvaları, ilk başlarda daha basit inşa edilirken, 18. yuzyılda ince bir estetiği yansıtan, konforlu yapılara donuşmuşlerdi.
Guven duygusu
Kuş evleri yapılırken sadece estetik duşunulmemişti tabii. Kuş evlerinin hepsinin belli standartları olmak zorundaydı ve bunların en başta geleni de kuşların kendilerini guvende hissetmelerini sağlamaktı.
Eski binaların goz bebeği
Kuş evlerinin şiddetli esen ruzgara karşı korunaklı olan ve binaların daha cok guneş alan dış cephesine inşa edilmesi gerekiyordu. Sivil mimarinin en guzel ornekleri icinde yer alan kuş evleri, hemen her yapının goz bebeğiydi. Bazıları binalara sonradan eklenirken, bazıları da yapıyla birlikte inşa edilirdi.
Saraydan mescide
Kuş koşkleri de denilen bu minya­tur yapıların bulundukları binalar; ev­ler, koşkler, saraylar, cami ve mescidler, medreseler, hanlar, kutuphaneler, turbeler, kopru­ler, ceşmeler, darphaneler gibi dini ve sivil mimari yapılardı.
En guzel kuş evleri
Gunumuze sağlam olarak gelen kuş evlerinin bulundukları yapılar arasında en guzel ornekler. Nevşehir Kurşunlu Camii Kutuphanesi, İs­tanbul ’da Taksim Maksemi, Uskudar Ayazma Camii, LÂlelideki Sultan III. Mustafa ve III. Selim turbesi, Selimi­ye Camii ve Eyup Şah Sultan Mekte­bi ile Kayseri Şeyh İbrahim Tennurî Ceşmesi ’dir.
Hayırseverlik ve sanatın bileşkesi
Sonuc olarak diyebiliriz ki, bu minyatur yapılar yani kuş evleri, Turk milletinin ha­yırseverliğini, hassasiyetini, ince duy­gularını ve zevkini yansıtmanın yanı sıra, aynı zamanda Turk medeniyeti, kulturu ve sanatında da onemli bir ye­re sahiptir.
Kuşları gercekten seviyor muyuz?
Gunumuzde bu şirin kuş evlerinin yapımına ne yazık ki yenileri eklenmiyor. Var olanların kimileri de yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Onlar icin ekstra bir şeyler yapmak bir yana dursun, doğanın kuşlara sunduğu yaşama alanlarına bile mudahale ediyoruz kimi zaman…