Sağlıklı yaşamın en onemli unsurlarından biri olan beslenme ile ilgili dikkat edilmesi gereken cok onemli noktalar var. İşte bu nedenle yedikleriniz boşa gitmesin veya sizlere zarar olarak değil, vitamin ve sağlık olarak geri donsun istiyorsanız; listemize bir goz atın deriz.
1. Mevsime uygun urunler tercih edilmeli
Mevsimine uygun urunleri tercih etmeliyiz. Ezik, curuk, cimlenmiş urunleri almamalıyız. Mutlaka mevsimine uygun olmayan bir urunu kullanmamız gerekiyorsa, dondurulmuş urunleri kullanmak daha sağlıklıdır.
2. Ambalajlar kontrol edilmelidir
Yırtılmış, bozulmuş, ezilmiş ambalaj icindeki besinler kesinlikle satın alınmamalıdır. Bu tur ambalaj icindeki besinler, her zaman icin kontamine olma (bulaşma) riskini taşırlar.
3. Dikkat! Son kullanma tarihi!
Satın aldığımız urunun mutlaka son kullanma tarihine bakılmalıdır. Cunku son kullanma tarihi gecmiş urunlerde mikroorganizmalar ureyebilir; urun, besin değerini kaybetmiş ve bozulmuş olabilir; urunun lezzeti ve fiziksel gorunumu değişmiş olabilir.
4. Plastik kapların zararları
Plastik kaplarda asla gıda bulundurmamalıyız. Hatta ve hatta uzmanlar evimize plastikten yapılmış hicbir şeyi sokmamamızı tavsiye ediyor. Gıda icin kullanılanlar (peynir, yoğurt vb.) sağlığa daha az zarar verebilecek şekilde uretilen kaplardır. Ama bunlar da tek kullanımlıktır. Kabın icindeki urunun son kullanma tarihine kadar kullanımı gecerlidir. Ondan sonra atılmalı, ikinci kez kullanılmamalıdır. Cam kaplar en sağlıklısıdır.
5. Bilinmeyen tehlike: Aluminyum folyo
Aluminyum kaplarda ve aluminyum folyo ile pişirilen yemeklerde yemeğe cok fazla aluminyum gecer. Sadece pişirmede değil, icine besin koyarak saklamada da aluminyum zararlıdır. Kemik ve bobrek hastalıklarına sebep olur. Alzheimer gorulme riskini arttırır.
6. Dondurulmuş besinler cozdurulmeden kullanılmalı
Hazır aldığımız donmuş veya evde kendi dondurduğumuz bazı besinler hic cozdurulmeden kullanılmalıdır. Bu durum daha cok bezelye, mantı, yaprak sarması, buzluk borekleri gibi yiyecekler icin gecerlidir.
Fakat et, tavuk, kıyma, balık gibi yiyeceklerin cozuldukten sonra kullanılması gerektiği icin; bu urunler buzluktan cıkarıldıktan sonra buzdolabının alt bolumunun ust raflarına (hatta yeni uretilen buzdolaplarında buzluktan cıkarılan urunlerin koyulması icin ve sağlıklı bir şekilde cozdurulmesi icin bir bolum bulunmaktadır) koyularak, orada yavaş yavaş cozulmeleri sağlanmalıdır.
Oda ısısında cozulen yiyeceklerde mikrop urer. Besini cok acil kullanmamız gerekiyorsa; bir kaba soğuk su koyulmalı ve buzdolabı poşeti icindeki besin bu kapta bir sure bekletilip, biraz cozulmesi sağlandıktan sonra kullanılmalıdır.
7. Dikkatsiz kullanımda tehlike sacar: Teflon!
Teflondan yapılmış mutfak arac gereclerini kullanırken cok dikkat etmeliyiz. Bunları kullanırken tahta kaşık veya teflondan yapılmış gerecler (cizilmemesi icin) tercih etmeliyiz. Teflonda ciziklerin olması, bunların metal ve demir mutfak gerecleriyle (bıcak, catal, kaşık) temas etmesi sağlığa cok zararlıdır.
Cizik teflonda pişirilmiş yiyecekleri tukettiğinizde kendinizde kotu bir şey hissetmeyip, ‘bir şey olmadı ’ diye duşunebilirsiniz. Fakat bunun etkileri, vucudumuzda birike birike hastalık olarak bize geri donmektedir. Sağlık Bakanlığı, gecen senelerde kullanım hatası yuzunden sağlığa zarar verdiği icin teflon eşyaları toplatma kararı bile almıştı. Bu yuzden teflondan yapılmış mutfak arac gereclerimizi kullanırken cok dikkat etmeli, cizildiği zaman muhakkak cope atmalıyız.
8. Mikrodalga fırın pişirmek icin kullanılmamalı
Mikrodalga fırınları yemek pişirmek icin değil, sadece yiyecekleri ısıtmak icin kullanmak en doğru kullanım şeklidir. Yayılan ışınlar etrafa da zararlı olabilir. Bu yuzden mikrodalgayı kullanırken yakınında durmamak gerekir.
9. Kızartmada zeytinyağı tercih edin
En sağlıklı yemek yapma şekli haşlamadır. Buğulama, ızgara ve fırınlama da diğer sağlıklı pişirme yontemidir. Yiyecekleri kavurmadan pişirmeliyiz. Hatta uzmanlar, soğanın bile kavrulmadan yiyecekle birlikte koyulmasını onermektedirler. Kavurarak yapılan yiyeceklerin daha lezzetli olduğunu soyleyeceksiniz belki ama uzmanlar bahsettiğimiz şekillerde pişirmenin daha sağlıklı olduğunu belirtmektedirler.
Uzmanlar, hele ki kızartma usulu ile yapılan yemekleri yağ yandığı icin ve kanserojen madde oluştuğu icin asla onermemektedirler. Ama kızartma yapmak istiyorsanız zararı en aza indirmek icin en azından zeytinyağı kullanmalısınız. Zeytinyağı; yuksek antioksidan iceriği sayesinde, yuksek ısıda oksidasyonda ısıya dayanıklı kaynama derecesi en yuksek yağdır. Kaynama derecesi 220 derecedir ve bu dereceye kadar kimyasal yapısı bozulmaz.
10. Kesme tahtalarını ve bıcakları doğru temizlemek
Kesme tahtalarında et, tavuk, salam, sucuk, sosis kestiğimizde; kullanımdan sonra bu tahtaları ve kullandığımız bıcağı muhakkak dezenfekte (camaşır suyu gibi mikrop kırıcı urunler kullanarak) ederek yıkamalıyız. En az 5 dakika bu şekilde durup ondan sonra yıkanmalıdır.
Dezenfeksiyon yapılmadan asla bunlar kullanılarak başka bir urun kesimi yapılmamalıdır. Ciğ besinlerle temas eden mutfak tahtası, bıcak, kaşık gibi mutfak gerecleri pişmiş gıdalarla temas ettirilmemelidir. Ve her yemeğin tadına bakmak icin kullanılan kaşık farklı olmalıdır. Ve o kaşık yıkanmadan yemeğin tadına bakmak icin bile olsa bir daha kullanılmamalıdır.
11. Buzdolabı poşetinin onemi
Buzluğa koyacağımız besinler icin buzdolabı poşeti dışında başka poşet kullanmamalıyız. Cunku buzdolabı poşetleri sağlığa uygun bir şekilde uretilmiştir. Son zamanlarda soğuğa dayanıklı, dondurucuda yiyecek saklamak icin kullanmak uzere cam kaplar uretilmiştir. Bunları kullanmak daha sağlıklıdır.
Yiyeceklerin dondurucuda saklama sureleri değişmektedir. Bu yuzden hangi yiyeceğin ne kadar sure dondurucuda kalabileceğini oğrenmeliyiz. Son kullanma tarihi dondurucudaki urunler icinde gecerlidir. Son kullanma tarihi gecmiş urunleri dondurucuda bulundurmamalıyız.
12. Pişen yemek oda sıcaklığında ne kadar bekletilmeli?
Pişen yemek; 2 saatten fazla dışarıda, oda ısısında bekletilmemelidir. Tabii ki bu 2 saat tam yaz sıcakları icin gecerli değildir. Onun suresi daha kısa olmalıdır. Yaz sıcaklarında yemek biraz soğuduğu zaman buzdolabına konulmalıdır. Yaz sıcaklarında ve acilen bir yere gitmemiz gerektiği zamanlarda, buyuk bir kabın icine soğuk su doldurarak yemeği pişirdiğimiz tencereyi bu kabın icine koyup daha cabuk soğumasını sağlamalı, evden ayrılmadan once yemeği mutlaka buzdolabına koymalıyız.
13. Pişmiş yemek, taze tuketilmeli
Pişirdiğimiz yemeği hemen taze olarak tuketmek en sağlıklısıdır. Yemek her ısıtıldığında vitamin kaybına neden olur. Yemeklerimizi her gun taze yapıp hemen tuketmeye calışmalıyız. Fakat fazla yapmışızdır, artmıştır ya da ertesi gun işimiz vardır, bugunden yapmamız gerekiyordur. O zaman sadece yiyeceğimiz kadarını ısıtmalıyız, butun tencereyi ısıtmamalıyız. Buzdolabında da olsa yemeği fazla bekletmemeliyiz. Et yemeklerinin 2 gun, zeytinyağlı yemeklerin 3 gun icerisinde tuketilmesine calışılmalıdır.
14. Sucuk, salam, sosis…
Sut, yoğurt, salam, sosis, krema gibi cabuk bozulan yiyeceklerin dışarıda fazla bekletilmemesi gerekir. Buzdolabından yiyeceğimiz kadarını cıkartmalı ve dışarıda fazla bekletmeden cok kısa bir surede tuketmeliyiz. Bu urunler satın alındıktan sonra 2 saat icinde (cok sıcak bir ortam değilse) buzdolabına konulmalıdır.
Marketlerde soğuğu muhafaza eden poşetler satılmaktadır. Dondurucudan aldığımız yiyecekler ve cabuk bozulan yiyecekler icin tasarlanmış poşetlerdir bunlar. Birkac saat icin urunun soğukluğunu muhafaza eder ve dondurulmuş urunlerin cozulmemesini sağlar. Cocuklarımızın beslenmesine asla salam, sosis koymayalım.
15. Temel Reis ’e haber ucuralım
Ispanak yemeğinin ve ıspanakla yapılan her turlu yiyeceğin, hemen ya da pişirildikten cok cok kısa bir sure icinde tuketilmesi gerekir. Bekleyen ıspanağın icinde “nitrit” oluşur ve bu da insan icin cok zararlıdır.
16. Patatesteki “solanin” tehlikesi
Cimlenmiş, yumru yapmış patatesler kullanılmamalıdır. Bunların icinde “solanin” maddesi bulunmaktadır ve bu madde sağlığa zararlıdır.
17. Havuc suyuna yağ
Havuc yağda cozunen bir sebzedir. Yağda cozunduğu icin, havuc suyu hazırladığımızda dahi icine 1-2 damla yağ (zeytinyağı sağlık acısından her zaman tercih edilir) koymalıyız.
18. Kuru baklagiller iyi pişirilmeli
Kuru fasulye, nohut ve mercimek gibi kuru baklagiller; iyi pişirildiğinde sindirimi kolaylaşır ve protein değeri artar. Kırmızı mercimek haricindeki kuru baklagiller, oda ısısındaki suda 8-10 saat kadar ıslatılır sonra beklediği su icerisinde pişirilir; cunku baklagillerdeki besin unsurları bu suya gecmiştir.
Eğer hasta birisi varsa ve potasyum kısıtlanması isteniliyorsa, haşlama suyunun dokulmesi ve pişirme sırasında tekrar sıcak su ilave edilmesi gerekir. Ancak baklagillerin haşlama suyu atılırsa, ozellikle B grubu vitamin ve minerallerde kayıplar artar. Sert sular, baklagillerin pişmesini gucleştirir. Pişirmeyi kolaylaştırmak icin tencereye eklenen soda, vitamin kaybına neden olur. Bu yuzden kullanılmamalıdır. Baklagillerin kabukları gaz ve şişkinliğe neden olabilir. Kabukların ayıklanması halinde gaz oluşumu da onlenir.
19. Etler nasıl pişirilmeli?
Etler hangi yontemle hazırlanırsa hazırlansın, hafif veya orta sıcaklıkta ve uzun sure pişirilmelidir. Tencerenin ağzı kapalı olarak yuksek ateşte 1-2 taşım kaynattıktan sonra ısısı duşurulmeli ve kaynarken uzerinde oluşan kopukler alınmalıdır. Her turlu yemeğin pişirilme aşamasında olduğu gibi etler pişirilirken de ağzı sık sık acılmamalıdır (1-2 kez).
Cok yuksek sıcaklık, et proteinlerini katılaştırarak etin su kaybına ve lezzetinin azalmasına neden olur. Protein ve B1 vitamin değerinde azalma olur. Ete sıcak su konularak duduklu tencerede veya fırında pişirilmesi durumunda, bu besin maddesinden en iyi şekilde yararlanılabilinir.
20. Kafein, vitamin emilimini olumsuz etkiler
Besinler cay veya kahve ile tuketildiğinde, kafein ve taninler vitaminlerin emilimini olumsuz olarak etkiler ve vucuttaki bazı minerallerin kaybına neden olur. Kan yapan yiyecekleri C vitamini ile tuketin, kalsiyumlu yiyecekler ve cay ile tuketim demir emilimini azaltır.
Ozellikle cay, yemeklerden 2 saat sonra icilmelidir. Bilmediğiniz markaları kullanmayın. Kan yapan yiyeceklerin yanında C vitamini iceren yiyecekler kullanmalıyız. C vitamini besindeki demirin emilmesini sağlar. Yemeğin yanında C vitamini iceren taze sıkılmış meyve suları ile domates ve biberle hazırlanmış limonlu salata tercih edilebilir.
21. Meyveyi/sebzeyi kabuğuyla yemek makbul
Meyve ve sebzeler kabuklarıyla ve ciğ tuketildiğinde daha sağlıklı ve vitaminli olurlar. Cunku vitamin değerleri kabuğun hemen altındadır. Kabuklarını soymak zorunda kaldığımızda da (patates, kereviz, elma gibi vb.), kabuklarını cok ince bir şekilde soymalıyız.
22. Meyvelerde C vitamininin azalmaması icin…
Meyveler kesildikten sonra ya da suyu sıkıldıktan sonra bekletilirse C vitamin değeri azalır. Bunları hemen tuketmeliyiz. Sıkılmış meyve suları buzdolabında bekletilirse vitamin değeri azalır.
23. Besleyici değeri yuksek besinler
Tarhana; yoğurt ve unun karışımıyla mayalandırılarak yapıldığı icin, besleyici değeri yuksektir. Pişirirken icine haşlanmış nohut, mercimek, havuc eklenmesi değerini daha da arttırır.
24. Ekmek secimi ve kesimi cok onemli
Ekmek ince dilimlenip kızartılırsa besleyici değeri azalır. Beyaz ekmek yerine tam buğday, cavdar ve kepek ekmeği tercih etmeliyiz. Fakat anemi (kansızlık) yaşayan insanlar cok fazla kepek ekmeği kullanmamalıdır ve kepek icinde lif barındırdığı icin bağırsak problemi yaşayan insanlarda diareye (ishale) neden olabilir. En doğrusu butun ekmekleri donuşumlu olarak tuketmektir.
25. Tatlı yaparken şeker once konulmalı
Yumurta, sut, yoğurt, peynir ve tahin ile yapılan tatlıların besleyici değerleri yuksektir. Bu tatlılar; sadece un, yağ ve şeker kullanılarak yapılanlardan daha faydalıdır. Şeker yerine pekmez kullanılması, besleyici değerini artırır. Sutlu tatlı yapılırken şeker once konulmalıdır. Şekerle birlikte pişen sutun protein değeri azalır.
26. Guneşte kuruturken A vitamini kaybı
Sebze, meyve ve tarhana guneşte kurutulursa A vitamini kaybı gorulebilir. Bu nedenle golgede kurutma yapılmalıdır. Sut, yoğurt aydınlık yerde bekletilirse A, C, B2, B6 ve folik asit değerleri azalır.
27. Konservedeki tehlike: Botulizm zehirlenmesi
Evde hazırlanan konservelerde yeterli kaynatma işlemi gercekleştirilmediğinde, “clostridium botulinum” bakterisi uremektedir. Bu bakteri cok tehlikelidir ve olume yol acabilen botulizm zehirlenmesine neden olur. Evde yaptığımız ya da dışarıdan aldığımız konservelerin kapakları -az da olsa- ice veya dışa doğru bombaj (şişmiş) yapmışsa, bu konserveler sağlık icin son derece zararlıdır.
28. Meyve/sebze ovalanarak yıkanmalı
Meyve ve sebzeleri uzerlerinde ilac kalıntıları olduğu icin cok iyi ve ovalayarak yıkamalıyız. Hatta uzmanlar bu yıkama şekliyle, kalıntıların sadece %25 ’inin kaybolduğunu soylemektedirler. Sadece meyve ve sebzeleri yıkamak icin kullanabileceğiniz bir fırcanızın olmasını onermektedirler. Fırcalayarak yıkama şekli, ilac kalıntılarını tamamen yok etmese de daha az kalıntı bırakır.
29. Makarna nasıl pişirilmelidir?
Makarna suyu cektirilerek pişirilmelidir ve piştikten sonra soğuk su altına tutulmamalıdır.
30. Salatalara limon/tuz/sirke koyma vakti onemli
Salatalara limon veya sirke eklenip, bekletildiğinde A ve C vitamin değeri azalır. Salata; sofraya getirileceği zaman yağ, tuz, limon veya sirke eklenmelidir. Hatta mumkunse evde yapılan sirke kullanımı cok daha sağlıklı olacaktır.
31. Yoğurtta vitamin kaybı
Yoğurt torbaya konup suzulur ve suzulen suyu atılırsa, vitamin kaybı olur.
32. Yumurta kutusunda saklanmalı
Yumurta; buzdolabında, karton kutusunda saklanmalıdır ve kullanılacağı zaman muhakkak yıkanmalıdır. Haşlanmış yumurta, yağda pişirmeye gore daha sağlıklıdır. Ciğ yumurtada “salmonella” bakterisi bulunmaktadır ve bu da insanı olume kadar goturebilir.
33. Sebzelerin tuzlu ve sirkeli suda bekletilmesi
Ciğ tuketilecek sebzeler; sebzelere yapışmış parazit yumurtalarının ayrılması ve gorunmeyen boceklerin olmesi icin, yıkandıktan sonra tuzlu veya sirkeli suda 15 dakika bekletilip tekrar yıkanmalıdır. Bu esnada sebzeler kesilmemeli veya koparılmamalıdır. Marketlerde sebze ve meyvelerin dezenfekte edilmesini sağlayan meyve-sebze yıkama konsantresi satılmaktadır.
Sebzeler az suda ve kısa surede pişirilmelidir. Koklu olanlar koku koparıldıktan sonra; diğerleriyse doğrudan yıkanır, doğranır ve bekletilmeden kullanılır. Doğranan meyve ve sebzeler pişirilirken kaynar suya atılır. Yemeği kavurarak yapmak istediğimizde de sebzeleri kavurduktan sonra sıcak su eklenmelidir. Her turlu yemeğin suyunun azaldığını gorup su eklemek gerektiğinde muhakkak sıcak su eklenmelidir.
34. “Ekmeği gazeteye sarma bakkal amca”
Maydanoz, dereotu, pırasa, ıspanak gibi yiyecekleri gazeteye sararak buzdolabında saklamak ve bakkaldan gazeteye sarılı ekmek almak hatalı bir davranıştır. Hicbir gıda maddesi ve arac gereclerinde gazete kullanılmamalıdır. Gazete serip, ustunde yemek yenmemelidir. Gazetede kimyasal boya kullanıldığı icin bu madde yiyeceğe gecer ve bu sağlığımıza zarar verir.
35. Bonus: Bunlara dikkat edin!
– Ellerimizi yemek hazırlamaya başlamadan once sabunlu su ile yıkamalıyız.
– Besinlerimizi ısıdan, ışıktan, rutubetten koruyarak saklamalıyız.