
Sebze yemeyi sevmiyor musunuz? Belki de elinizin altındaki seceneklerden sıkıldınız. Gercek şu ki, rutin olarak yediğimiz sebzeler dışında Dunya, tadını bilmediğimiz yenilebilir, sağlıklı, lezzetli envai ceşit kok, sap ve yapraklı bitkilerle dolu. Mutfakta vakit harcamayı sevenlerdenseniz, bu liste sayesinde damak tadınızın yepyeni lezzetlere iştah duymasını umuyoruz. Her daim yediğimiz domates, havuc, patlıcan, patates gibi sebzeleri aşağıdakilerden biriyle değiştirmeyi deneyebilirsiniz, elbette bu sebzeleri bir yerlerden bulmayı başarabilirseniz…
1. Yer bademi
Genellikle “fındık” olarak adlandırılan bu yumrular aslında yer bademi bitkisinin kokudur. Eskiden Antik Mısır ’da yetiştiriliyorlardı, ancak gunumuzde Guney Avrupa ’da ozellikle İspanya ’da yaygın olarak yeniyor. Genellikle yenmeden once ılık suda ıslatılır ve tatlı bir tada sahiptir. İspanya ’da “horchata” adı verilen sutlu, şekerli bir icecek yapmak icin kullanılır. Ozellikle veganlar icin sute muadil olabilir.
2. Piramit karnabahar
Bu buyuleyici sebze aslında bildiğimiz karnabaharın egzotik bir varyantı. Onu gorduğunuzde bicimine takılıp kalmamak pek mumkun değil. Piramit karnabaharın spiralleri, Fibonacci oruntusunu takip eder; bu bakımdan aynı zamanda doğanın mimari şaheserlerinden biri… Yediğinizde muhtemelen kendinizi sadece daha akıllı değil, daha sağlıklı da hissedeceksiniz. Piramit karnabahar, C, K vitaminlari, lif ve karotenoid bakımından mukemmel bir kaynaktır.
3. Yeni Zelanda yamı
“Oca” adıyla da bilinir. Anavatanı Guney Amerika Andları olmasına karşın 1800 ’lu yıllardan sonra Yeni Zelanda ’da cok populer olması nedeniyle bu adı almış. Guney Amerika ’da patatesten sonra en cok yenen ikinci besindir. C vitamini, potasyum ve demir deposudur. Cok farklı ceşitleri bulunur bu nedenle tadı farklılaşabilir. Fakat genel olarak patatesten daha sade ve tatlı bir tada sahiptir. Yeni Zelanda ’da yetişen ocalar, meyve ozellikle de kayısı gibi bir tada sahip…
4. Yer lahanası
Yabani lahananın akrabası olan bu benzersiz gorunumlu sebze, dunyadaki en sağlıklı 150 gıdasından biri. En sık Hindistan ’da yeniyor. Ozellikle Keşmir bolgesinin temel besin maddesi. Bu bitkinin herşeyi yenilebilir. Kokunu patates gibi kızartabilir, yapraklarından salata yapabilir, sulu saplarını ciğ olarak atıştırabilirsiniz.
5. Yemlik
En sağlıklı kısmı yenilebilir koku. İngilizce ’de “salsify”, denilen bu bitki, Turkcede “teke sakalı” olarak da biliniyor. Tarih boyunca ozellikle Avrupa ’da ve Yakın Doğu ’ya kadar olan bir coğrafyada populer bir besin oldu. Aynı zamanda tıbbi niteliklere sahip olduğuna inanılıyor. Aslında, yılan ısırıkları icin bir tedavi olduğuna inanılıyor. Diğer kok sebzeler icin uyguladığınız tariflerinizi yemliğe de uygulayabilirsiniz, Zeytinyağlı yemek, kavurma ya da ciğ salata olarak tuketebilirsiniz. Enginar kalbine benzer bir tadı vardır.
6. Kereviz
Bu listenin bizce en bilinen ama az tuketilen sebzesi. Avrupa ’da cok populer olan kereviz, ozellikle Amerika kıtasında az biliniyor. Bu doyurucu ve lezzetli kok sebzesi, kışın patatese alternatif olarak yenebilir. Lif icin mukemmel bir kaynak olan kereviz cok az nişasta icermesi bakımından dikkat cekicidir ve ozellikle karaciğerler icin cok faydalıdır. Alkol tuketenlerin bol bol tuketmesi onerilir. Saplarından ve yapraklarından ciğ salatasını ya da corbasını yapabileceğiniz gibi, kereviz kokunun patates gibi kızartmasını yapabilirsiniz. Lezzetli bir tarif olarak; yumurtayı kasede cırpın. Galeta unu, tuz, karabiber ve rendelenmiş parmesanla harmanlayın. Kereviz dilimlerini once yumurtaya, sonra galeta unlu karışıma bulayıp kızgın yağda kızartın. Kağıt havlu uzerine alarak fazla yağını suzdurun.
7. Yabani havuc
Havuc ve turp karışımı bir goruntuye sahip kok sebze. Genelde beyaz renklidir ve tadı havuctan daha yoğundur. Anavatanı Avrasya olan yabani havucun diğer bir adı “kavzakoku” ya da “behmen”dir. İceriğinde magnezyum, potasyum ve kalsiyum minerali bulunur. Uykusuzluk, romatizma, yuksek ateş, nefes darlığı ve boğaz ağrısına iyi gelir; enerji veririr. Havuc gibi yenebilir, salatalarda, yemeklerde kullanılabilir. Suyu, sacları yıkamak icin kullanılabilir, parlaklık kazandırır.
8. Cin Brokolisi
Esas adı “gai-lan”. Guney Cin ’deki Kanton mutfağının yaygın besinlerinden biri. Duz yaprakları herhangi bir salatada lezzetli bir tamamlayıcı, kalın sapları herhangi bir yemeğin ana malzemesidir. Brokoli ve gai-lan aynı bitki ailesindendir. Tatları brokoli ile cok benzer ancak gai-lan biraz daha acı ve belirgin bicimde daha guclu bir tada sahiptir.
9. Yerelması
Kudus ’le ya da Dunya ’nın bu coğrafi kısmıyla hicbir ilgisi olmamasına rağmen “Kudus enginarı” adıyla da biliniyor. Aslında Kuzey Amerika ’ya ozgu “egzotik” bir sebze. Duşuk nişasta icermesi nedeniyle patatesin yerine gecebilir, buyumesi oldukca kolay bir bitkidir. Alkollu icki uretiminde buyuk bir potansiyele sahiptir; zira yumru koklerinden fermante edilen şekerin, şeker pancarından daha kaliteli olduğu soylenir. Kok ve saplarının yemeği ya da salatası yapılabildiği gibi meyve gibi de tuketilebilir. Turpa benzer bir dokusu ve tatlımsı bir tadı vardır. Yer elmasının icinde onemli miktarda inulin denen bir madde var. İnulin, kolon kanserini onleyici ozelliğe sahip ve bağırsaklar icin de cok faydalı.
10. Deniz borulcesi
Bazen “deniz kuşkonmazı”, “deniz teresi” olarak da adlandırılıyor. Hafta sonu gezintileriniz sırasında deniz kıyısına yakın yerlerde ya da tuzlu bolgelerde bulabileceğiniz turden yaygın bir ot turu olan deniz borulcesi, balık yemekleri icin tamamlayıcı bir sebzedir. Turkiye ’de en cok Gokova ’da yetişir, Tuz Golu ve cevresi, Aksaray, Ereğli, Burdur ile Tarsus kıyılarında da rastlanır. Haşlanarak salatası yapılır. İyotlu topraklarda yetiştiğinden iyot eksikliğine bağlı guatr hastalığına iyi gelir. İdrar artırıcı ve kuvvet vericidir. Ciğ tuketildiğinde mutlaka sirke kullanmak gerekir. Potansiyel bir biyodizel kaynağı olarak uzerinde yapılan araştırmalar suruyor.
11. Nopal
Bir tur yenilebilir kaktus ceşidi. Dikenleri dikkatle temizlendikten sonra, etli bolgeleri yenebilir hale gelir. Meksika ’da cok populer bir sebze. Vejetaryenler icin geleneksel Meksika yemeği olan “Taco”ya alternatiftir.
12. Manyok
“Tapyoka” ya da “kasava” da denir. Normalde Guney Amerika ’ya ozgu nişastalı bir kok sebzedir. Gelişmekte olan ulkelerde onemli bir karbonhidrat kaynağıdır. Her turlu toprağa uyum sağlayan yetiştirilmesi kolay bir bitki olduğundan ozellikle Afrika ve Hindistan olmak uzere Dunya genelinde yaklaşık 502 milyon kişinin ihtiyacı olan karbonhidratı bu sebzeden sağladığı tahmin ediliyor. Tropikal ve subtropikal bolgelerde yetişen bitkiler arasında ozellikle kuraklığa karşı cok direncli olmasıyla dikkat ceken manyokun kokunden, nişasta, tutkal, manyok birası, manyok sirkesi ve un yapılır. Sapları sebe olarak tuketilir. Kullanıma hazırlanması zor ve doğru hazırlanmadığı taktirde de toksik bir bitkidir dolayısıyla Kuzey Amerika ve Avrupa kıtalarında pek bilinmez fakat bir kez yenilebilir hale getirildiğinde patatesle aynı şekilde kullanılabilir.
13. Kırmızı deniz otu
Diğer bir adı “palmaria palmata”. Deniz kıyılarında taşlara yapışmış bir tur yosun turu olan kırmızı deniz otu, normalde beslenmek isteyeceğiniz turden bir bitki olmayabilir ama bu yosun son derece lezzetli. Kuzey Atlantik ’te cok yaygın olarak kullanılan bu sebze, İzlanda ’da “sol” olarak biliniyor ve corbadan guvece kadar kurutulmuş ya da taze olarak her tur yemekte kullanılıyor. B vitamini, lif ve protein acısından zengin bir kaynaktır. Ayrıca icerdiği iyot sayesinde guatr hastalığını onlemek icin kullanılır.
14. Uzun Cin fasulyesi
Adını uzunluğundan alan bu sebze yarım metre kadar uzayabilir. Guneydoğu Asya ’ya ozgu bu yeşil fasulye kızartmalar icin mukemmel bir tamamlayıcıdır. Cok hızlı buyuyen bir bitkidir. Bildiğimiz fasulyeler gibi zeytinyağlı soğuk ya da sıcak yemeği yapılabilir; tatları benzerdir. C ve A vitamini deposudur.
15. Eğrelti otu filizi
New England, ozellikle Maine sakinleri bu sebzenin egzotik olduğunu duşunmuyor olabilirler. Cunku bolgenin geleneksel sebzesidir. Mayonez ya da tereyağı ile servis edilir. Ekilebilir bir bitki değildir yalnızca yabani doğadan hasat edilir bu yuzden yerel ve mevsimsel olarak bulunur. Tıpkı mantar gibi uzmanlık gerektirir cunku tum eğrelti otları yenilebilir değildir, bazıları zehirlidir. Eğrelti otu filizi, Omega-3 yağ asidi ve lif kaynağıdır. Yaban mersininden iki kat daha fazla antioksidan icerir.
16. Su ıspanağı
Tropikal ve subtropikal bolgelere ozgu bir tatlı su bitkisi. Cin ıspanağı, gece sefası ya da nehir ıspanağı olarak da bilinir. Burma, Tayland, Laos, Kambocya, Malay, Vietnam, Filipin ve Cin mutfaklarında yaygın olarak kullanılır. Yaprakları kızartılabilir, ciğ ya da sarımsakla sote yapılarak garnitur olarak tuketilebilir.
BONUS: Tirmis
Bir tur yabani acı bakla turu olan tirmis, Akdeniz ulkelerine ozgu ıslak bir cerez. Goruntusu mısıra cok benzer. Turkiye ’de cok fazla bilinmez fakat Antalya yoresinin yerel lezzetlerindendir. Konya ve Isparta ’da “termiye” adıyla bilinir. Anavatanı Akdeniz havzasıdır. Eski Mısır ve Antik Roma ’da yiyecek olarak tuketildi. Mısır ’da “turmus” ya da “termis”, İspanya ’da “altramuces”, Portekiz ’de “tremecos” denir. “Pub”larda biranın yanında verilir. İtalya, Yunanistan, Suriye, Lubnan, Urdun ve İsrail ’de de bilinir. Bu ulkelerin coğunun sokaklarında camekanlı seyyar tezgahlarda satılır. İtalya ’da geleneksel “Christmas” atıştırmalığı olarak zeytinle aynı tabakta sunulur. Gunumuzun yağlı ve sağlıksız atıştırmalıklarıyla rekabet edebilecek lezzettedir. Zengin bir protein kaynağı olan tirmis, bağırsakları calıştırır, duzenli yendiğinde hemoroide iyi gelir ve kan şekerini duşurur. Tirmis ’in tadına bakmak isteyenleri şuraya alalım.
Yararlanılan Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7