Yemek yapmayı duşunduğunuzde aklınıza hangi otlar geliyor? Biberiye, Fesleğen, Kekik, Nane Kimyon, Adacayı hatta Lavanta, Kantoron, Zerdecal… Bircok doğal yaşam meraklısının hayatına zımbalanmış ortak mutfak kulturundeki otlardan oluşan uzun bir liste var. Onları şifalı oldukları icin yetiştiriyoruz ve yemeklerimize kattıkları aromaları seviyoruz.
Ancak bitkiler dunyasında bu gundelik bileşenlerden cok daha fazlası bulunuyor. Sağlığa inanılmaz yararları bir yana; ilginc tatları, guzel ve değişik cicek ve yapraklarıyla daha az tanınmış botaniklerin dunyadaki varlığı, sadece bitki bilimcilerin değil; hevesli bitki severlerin onları yetiştirip değer-lendirmesini (ki, ancak değer vermekle mumkun) bekliyor. Aşağıda ciftliğinizde, bahcenizde ya da balkonunuzda ve hatta evinizin bir koşesinde yetiştirmek isteyebileceğiniz şifalı bitkilerden bir kacını bulacaksınız.
İlginizi Cekebilir: En Faydalı Bitki Cayları
1. Kasıkotu
“Agrimony ya da Agrimonia”… Gulgiller familyasından… Adını; “gozu iyileştiren bitki” anlamına gelen Yunanca “Argemone” sozcuğune borclu. Ayrıca yaraların ve diğer deri durumlarının temizlenmesi ve iyileşmesi icin kullanılıyor. Bunun icin bitkinin taze toprakustu kısımları ezilerek bir yara lapası hazırlanıyor ve yaralara dıştan uygulanıyor. Turkiye ’nin hemen her bolgesinde doğal olarak yetişiyor. Hazirandan eylule kadar, cicek acmaya başladığında toplanıyor. 40 dereceyi aşmayan sıcaklıkta ve golge yerde kurutuluyor. Kasıkotu asla kaynatılmıyor, şayet kaynatılırsa birleşimindeki eteryağ turevlerini kaybediyor. Demliğe konan iki kahve kaşığı kasıkotuna 300-500 ml kaynarsu ilave ediliyor ve 10-15 dakika demlenmesi bekleniyor. Mesane ve bobrek taşı, kum ve zararsız urlara, fıtığa iyi geliyor; mesane kramplarını cozucu etkisi var. Ayrıca bir safra sokturucu ve sindirimi kolaylaştırıp mideyi rahatlatıyor.
2. Yonca
Bildiğimiz kalp şeklinde uc yaprağı olan… Uluslararası terminolojideki adı Arapca kokenli “Alfalfa”. Baklagiller familyasından; yuksek protein ve mineral iceriği nedeniyle hem yaş hem de kurutulmuş hayvan yemi olarak kullanımı yaygın ancak insana da pek cok faydası var. Şiddetli mide bulantılarının tedavisi icin mukemmel bir cozum. Bobrek taşı ve idrar yolu enfeksiyonları gibi uriner sistem rahatsızlıklarda da etkili. Toksinleri karaciğerden ve gastrointestinal (mide ve bağırsak) yollardan temizlemek icin de ideal. Ayrıca kolesterol duzeyini dengelediğini, kotu kolesterolu duşurduğunu gosteren bilimsel bulgular yer alıyor. Protein, vitamin ve mineraller acısından zengin bir kaynak. Genel besin değerinin yuksek oluşu nedeniyle enerji eksikliğini onleyici; ayrıca icerdiği saponinlerin kanı ve karaciğeri temizleyici ozellikleri olduğu uzerinde duruluyor. Kansızlık cekenlere faydalı olduğu kadar, bir hastalıktan sonra fiziksel iyileşmeyi hızlandırmaya da yardımcı olabilir. Ozellikle ABD ve Avustralya mutfağında salatalarda kullanılıyor.
3. Anason
Maydonozgillerden olan bitkinin Latince adı; “Pimpinella anisum”. Meyvelerinde “Anethol” denilen bir kimyasal bileşen var. Rakının hammadesi olan Anason, ilk olarak 4000 yıl once Antik Mısır ’da kullanılmaya başlanmış. Sindirimin iyileştirilmesi, vucuttaki gazın azaltılması, bulantının ve kusmanın kesilmesinde inanılmaz etkili. Emzirenlerde sut verimini arttırdığı da biliniyor. Oksuruk, tıkanıklık ve boğaz ağrısı gibi soğuk algınlığı semptomlarını azaltmanın yanısıra kaygıyı gidermek ve sinirleri yatıştırmak icin de kullanılıyor. Migren ağrısı, beyin yorgunluğu ve uykusuzluğa iyi geliyor. Fazla kullanıldığında uyuşukluk yapıyor. İştahı da, idrarı da arttırıyor. Kadınlar buraya dikkat! Memelerin dolgun ve dik olmasını sağlıyor, sarkmayı onluyor. Regl donemini duzenleyici etkisi olmakla birlikte regl ve hamilelik doneminde kullanılmıyor.
4. Kakule
Bu da zencefilgiller ailesinden… Bircok sağlık avantajının yanısıra, inanılmaz bir cicek aromasına sahip ve Asya ’da “Baharatların Kralicesi” olarak biliniyor. Tropik bir bitki olduğundan yetiştirilmesi zor fakat deneyimli bahcıvanlar, belki onunla kucuk bir maceraya atılmak isteyebilir. Ozellikle Hindistan ’da cok yetişiyor. Dunya ’da az bulunan Kakule, diğer ulkelere ithal ediliyor bu yuzden az bilinen pahalı bir bitki. Kanser hucreleriyle savaşarak ve sağlıklı hucrelerin sayısının artmasını sağlayarak kanseri onluyor. Losemiyi yavaşlattığı biliniyor. Mide ağrılarına, refluye ve migrene de care oluyor. Ağızdaki kotu kokulardan kurtulmak icin bitkinin kapsullerinden ciğnemek yeterli. İştah acıcı ozelliği var. Solunum yolları hastalıkları icin de birebir ayrıca hafızayı ve zihni de guclendiriyor. Uriner sistem enfeksiyonlarına karşı etkili. Doğal bir anti-depresan, anti-inflamatuar ve anti-spazmo. Erkek cinsel organlarının sağlığını ve işlevini geliştiriyor. Kahve icinde kullanıldığında onemli bir afrodizyak.
5. Kedinanesi
Ballıbabagiller familyasından olan ot, ozellikle kediler uzerindeki uyarıcı ve halusinojenik etkisiyle unlu fakat bu “kedi uyuşturucusu”nun insanlara epey faydası var. Cayı, boğaz ağrısı, sinus basıncı ve baş ağrısı gibi soğuk algınlığı semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir. Ot, terleme sebep olduğundan ateşin duşurulmesinde de etkili. Gastrointestinal rahatsızlıkların giderilmesi, gazın azalmasına ve mide ağrılarının hafifletilmesine yardımcı olur. Ayrıca kanama ve şişliklerin azaltılması icin kullanılır. Tohumundan yetiştirilmesi son derece kolay ve ozellikle arı ile kelebekleri kendine ceken bir bitkinin yaprak ve mor cicekleri yaz ya da sonbahar başlarında toplanarak golgelik yerde kurutulur.
6. Meyan
Gunumuzde en cok kola ve birada bulunan ve MO. 2000 ’lerden beri kullanılan Meyan, ozellikle kokunun kullanılması nedeniyle “Meyankoku” olarak biliniyor. Tohumları doğal tatlandırıcı olarak kullanılabilecek kadar tatlıdır. Ayrıca yağ yakımına doğrudan etkisi var ve sağlıklı bir şekilde zayıflamayı sağlıyor. Hipertansiyon ve anksiyete tedavisinde, oksurmeyi kolaylaştırmada, mideyi rahatlatmada ve idrar yollarını temizlemede kullanılıyor. Karaciğer iltihaplamasına, ishale, ulser, reflu ve gastrite iyi geliyor. Tohumdan yetiştirilmesi son derece kolay olan bitkinin cayını yaparken belirleyici unsur demleme suresi. 10 dakikadan fazla demlenmesi faydalarını ortadan kaldırıyor.
7. Kızıl Yonca
Baklagillerden olan bu leziz ve son derece yararlı bitki, hayvan yemi olarak kullanılıyor. Kırmızı yonca ciceği cayı, oksuruk ve tıkanıklık gibi semptomlarda etkili. Vucudun ve kanın temizlenmesine yardımcı oluyor. Menopoz semptomlarını gidermede, kas gevşetici olarak ve egzamayı iyileştirmede kullanılıyor.
8. Kişniş
Maydonozgiller familyasından olan Kişniş en cok tohumuyla meşhur. Kişniş tohumlarının, insulin uretmesi icin pankreası uyardığı biliniyor. Bu da daha dengeli kan şekeri demek. Karaciğeri dengelemek ve genel kolesterol duzeylerini geliştirmeye yardımcı. Kişniş tohumları salmonella gibi gıda kaynaklı zehirlenmelere karşı doğal bir antibiyotik. Kişniş yapraklarının lif ve besin değeri yuksek; A ve K vitaminlerini barındırıyor. Yaprakları antioksidan ve potasyum, demir, magnezyum gibi mineraller acısından zengin. Lezzetli kucuk bir ot icin hic fena değil! Kişnişe bahcenizde yer acın deriz.
9. Koyungozu
Papatyagillerden olan bitkinin tıpta oldukca uzun bir kullanım oykusu olmasına karşın sağlığa faydaları herkesce pek bilinmiyor. Artrit, romatoid artrit ve baş ağrılarıyla ilişkili ağrı ve şişmeyi azaltabilen guclu bir anti-inflamatuar olarak iltahap onleyici. Ayrıca genel ağrı ve vucut ağrılarını azaltmak icin kullanılıyor. Gerginlik ve anksiyete durumlarında yatıştırıcı olarak etkili. Goğsu yumuşatıcı, balgam sokturucu, kan temizleyici, iltihapları onleyici, idrar artırıcı, hafif mushil etkili ozelliklere sahip.
10. Zufaotu
Ballıbabagillerden olan bitki bilinen en eski şifalı otlardan… Mercankoşk ve kekik gibi bitkilerle yakın akraba. Solunum yolu enfeksiyonlarına ve akne gibi cilt sorunlarına neden olan zararlı bakterilerin vucuttan temizlenmesi icin guclu anti-mikrobiyal bir bitki. Mantar enfeksiyonlarıyla mucadelede etkili. Kan dolaşımını duzenleyici, sindirime yardımcı, iştah acıcı etkisi var. Duşuk tansiyona iyi geliyor, endişe, histeri gibi problemleri atlatmaya yardım ediyor.
11. Aynısafa
Papatyagillerden bir sus ciceği olarak oldukca populer… Sağlığa cok faydalı olan Aynısafa, sivilce, egzama ve alerjik dokuntuler gibi bircok iltihaplı deri rahatsızlığı icin etkili bitkisel ilaclardan… Ateşi guvenli bir şekilde ve doğal olarak duşurmek, eklemlerin veya diğer hasar goren dokuların şişini azaltmak, baş ağrılarını hafifletmek ve alerji semptomlarını gidermek icin kullanılabilir. Dolaşımı hızlandırdığı icin tumorlerin gelişimini onlediği biliniyor. Ağrı kesici olarak merhemi surulebilir. İdrar tutukluğunu giderir. Aybaşı kanını sokturur ve duzene sokar. Terletici ozelliğe sahip. Cayı, mikroplu sarılıkta kan temizleyici olarak cok yararlı. 12 parmak bağırsağı ulserlerinde kullanılabilir. Kaşıntılı ayak mantarlarını yok etmede sure gelen egzamaların iyileşmesinde etkindir. Kan cıbanı, derideki pigment lekeleri, ihtiyarlık lekeleri icin oz suyu deriye surulur.
12. Mercankoşk
Ballıbabagillerden lezzetli ve narin bir bitki olan Mercankoşk, yemeklerde tamamlayıcı baharat olarak kullanılıyor. Aynı zamanda sindirime yardımcı guclu bir anti-mikrobik bitkidir. A, C ve K vitaminleri, demir, potasyum, kalsiyum, cinko, magnezyum ve manganez ve anti-oksidanlarla doludur. Bağışıklık sistemini guclendiriyor, astıma iyi gelir, oksuruğu keser. Soğuk algınlığına iyi gelir, terletici ve ateş duşurucudur. İdrar sokturucu, kas gevşeticidir. Karın ağrısına, ishale, arı ve bocek ısırıklarına iyi gelir. Mercankoşku tohumdan yetiştirmek son derece kolay.
13. Stevia
Guney Amerika ’ya ozgu kalori icermeyen fakat şekerden en az 10 kat daha tatlı olan Stevia, “Şekerotu” olarak da biliniyor fakat bitkinin şaşırtıcı daha pek cok faydası var. Yerliler onu yanıklar, hazımsızlık ve kolik hastalığının tedavisi olarak kullanıyorlar. Bitki uzerine yapılan araştırmalar, Stevia ’nın hipertansiyon, diyabet ve obezite icin etkili doğal bir care olduğunu ve şeker ikamesi olarak yendiğinde şekeri duşurebileceğini gosterdi. Bitkinin sigarayı bırakmaya yardımcı ozelliği genellikle az biliniyor. Nikotin isteğini azalttığı gibi bu surecte kilo almanızı onlemede etkili. Yaprakları kurutularak ya da ciğ tuketiliyor. Bir havan yardımıyla toz haline getirilen kurumuş yaprakları istediğiniz iceceğe ekleyebilir; kek ve tatlılarda kullanabilirsiniz. Cok bakım istemeyen, kolayca saksıda yetişebilen bir bitki.
14. Solucanotu
Dunyanın pek cok yerinde istilacı yabani bir ot olarak bilinen Bileşikgillerden bu bitki kontrollu bir ortamda yetiştirildiğinde bocekler, karıncallar, sinek ve sivrisineklere karşı doğal bir kovucu. Isıran bocekleri kendinizden uzaklaştırmak adına taze yapraklarıyla cildi ovmak coğu kimyasal bocek spreyinden cok daha etkili bir sonuca sahip. Hazımsızlık ve sindirim problemlerine iyi gelir. Regl donemini ağrılı geciren kadınlar icin kuvvetli bir ağrı kesici. İştah acıcı ve bedeni guclendirici etkileri var.
15. Civanpercemi
Kullanımı MO. 1000 civarında Yunanistan ’a kadar uzanıyor. Grip mevsiminde bağışıklık sistemini guclendiren en iyi otlardan biri. Grip, soğuk algınlığına ve boğaz ağrılarına iyi gelir; antiseptik, anti-inflamatuar ve kan durdurucudur. Cayı, sindirime yardımcı olabilir ve mide bulantısını yatıştırır. Sırt, bel ve romatizma ağrılarını giderir. Hemoroid ve akciğer kanserini iyileştirici ozellikleri var.
16. Tarhun
Keskin kokusu ve lezzetli aromasıyla Papatyagillerden Tarhun, dunyanın her yerinde yetişmesine rağmen daha cok Fransız mutfağının vazgecilmez baharatı olarak unlenmiş. A ve C vitamini, iyot ve mineral bakımından zengin. İştah acıcı, ağrı kesici ozellikleri var. Sindirim sistemini guclendirir, bağırsakları rahatlatır, mide kramplarını giderir. Yaraları temizlemek icin kullanılır; sinirlere ve uykusuzluğa iyi gelir.
BONUS: Andız
Papatyagillerden bu bitkinin mide bozulması, adet duzensizlikleri, odem ve siyatiğin tedavisi icin Antik Yunanlılar ve Romalılar tarafından kullanıldığı duşunuluyor. Aynı zamanda bazı cilt hastalıklarının semptomlarını hafifletmek icin Anglo-Saksonlar tarafından kullanılmış. Bu gunlerde bitki uzmanları andız otunu başta solunum problemlerinin tedavisi icin kullanıyorlar. Balgam sokturuyor, oksuruğu gideriyor. Diuretiktir; idrar akışını arttırıyor. Antifungaldir, mantar enfeksiyonlarını onluyor. Antiparazitik ve Anti-inflamatuar ozellikleri de mevcut.
Yararlanılan Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20