Kok hucreler, vucuttaki tum organ ve dokuların yapısını oluşturan bir grup hucreyi tanımlıyor. Bu hucreler hasarlı organ ve dokuların yenilenmesinde kritik bir gorev ustleniyor. Kemiklerin icindeki sungerimsi bir doku olan kemik iliği, kok hucre bakımından en zengin bolgelerden biri. Bu nedenle kemik iliği ve kok hucre nakli surekli birbirine karıştırılıyor. Fakat kok hucreler sadece kemik iliğinde bulunmuyor. Bu hucreler sağlıklı bir vericinin dolaşan kanından elde edilirse “cevre kanı kok hucre nakli” olarak adlandırılıyor. Yeni doğan bebeğin gobek kordonundan kok hucre alınırsa “kordon kanı kok hucre nakli” olarak isimlendiriliyor. Kok hucreler bircok hastalığın tedavisinde onemli bir rol oynuyor. Ancak kok hucre bağışında bulunan kişilerin az olması, umudunu kok hucre nakline bağlayan hastalar icin oldukca buyuk bir dezavantaj. Hayatı kok hucre nakline bağlı olan binlerce kişi gonullu donorlerin sayısının artmasını bekliyor. Peki kimler donor olabilir? Kok hucre bağışı nasıl yapılır? Detaylara birlikte bakalım.
Kok hucre bağışı nereye yapılır? Sağlık Bakanlığı, Turkiye Kok Hucre Koordinasyon Merkezi ’yle (TURKOK) gonullu donorler ve kok hucre nakli bekleyen hastaları buluşturuyor. TURKOK ’e kok hucre bağışı yapmak isteyenler ulke capındaki Kızılay Merkezlerine başvuruda bulunabilir. TURKOK ’e donor olmak, bilinenin aksine anestezi gerektiren bir operasyona evet demek anlamı taşımıyor. Ameliyat gerektiren bir işlem olmadığı icin sağlıklı bireyler hicbir sıkıntı yaşamadan kok hucre orneği verebiliyor. Kok hucre naklinde alıcı ve verici arasındaki uyumu tespit etmek icin doku antijenleri inceleniyor. Bu nedenle uygun bir bağışcı bulabilmek icin milyonlarca orneğin incelenmesi gerekiyor. Dolayısıyla TURKOK, kok hucre bağışı yapmak isteyen cok sayıda gonullu bireye ihtiyac duyuyor.
Hangi yontemler kullanılıyor, en fazla tercih edilen yontem nedir? Kok hucreler hem kandan hem de doğrudan kemik iliğinden toplanabiliyor. Hangi yontemin uygulanacağına gonullu karar verebiliyor. En cok tercih edilen yontem periferik, yani damarlardan kok hucre toplama yontemidir. Periferik yontemde gonullunun hastaneye yatması ya da anestezi alması gerekmiyor. Bu yontem tercih edilirse gonullu kişi aşılanıyor ve damar yolu acılarak kok hucreler toplanıyor. Kemik iliği yonteminde ise aşılamaya ihtiyac duyulmuyor. Tek seferde cok sayıda kok hucre toplanabiliyor. Fakat bu yontem gunumuzde cok sık tercih edilmiyor. Unutmadan, kok hucrelerin devamlı kendini yenilediğini belirtelim. Kok hucre bağışı yapan gonullulerin kısa bir sure sonra kok hucreleri eski sayısına ulaşıyor.
Kok hucre bağışı nasıl yapılır? Ağrılı bir surec midir? Kok hucre bağışı yapmaya karar veren kişilere işlem sırasında koldan bir aşı yapılıyor. Bu aşı ile kemik iliğinde bulunan kok hucrelerin kan dolaşımına gecmesi sağlanıyor. Aşılamanın dorduncu gununde gonullulere kan testi yapılarak, kandaki kok hucre duzeyi belirleniyor. Fakat bu prosedur uygulanmadan once bireylerin kol damarlarında uygunluk değerlendirmesi yapılıyor. Gonullunun kol damar yapısı uygunsa, kol damarına iğne ile girilerek kok hucre toplama işlemi gercekleştiriliyor. Bu sırada kişiler bir aferez cihazına dort saat boyunca bağlı kalıyor. Damar yapısı uygun değilse boyun damarına lokal anestezi altında bir katater takılıyor. Katater takılma gereksinimi kadınlarda %25, erkeklerde ise %5 oranında. Damar yolu acıldıktan sonra kok hucreler bir torbaya aktarılıyor. Bu uygulama surecinde coğunlukla hicbir sağlık sorunu meydana gelmiyor. Kok hucre bağışı yapıldığı gun dışında bireyler hemen normal hayatlarına donebiliyor.
Surec nasıl işliyor? Kimler donor olabilir? Kok hucre bağışı yapmak isteyen bireylerin 18-50 yaş aralığında olması gerekiyor. Daha once Hepatit B ve C, sifiliz hastalığı gecirmemiş olanlar ve HIV tanısı almamış kişiler bağış yapabilir. Aynı zamanda kok hucre bağışı yapmak isteyen bireylerin kronik hastalığının olmaması gerekiyor. Tum bu koşulları sağlayan bireylerden toplam 3 tup kan orneği alınıyor. Turk Kızılayı alınan numuneler uzerinde serolojik testler gercekleştiriyor. Her şey normalse Turk Kızılayı gonullunun numunelerini Sağlık Bakanlığı ’nın laboratuvarına gonderiyor. Burada doku antijenleri belirlenerek bağışcının ornekleri Ulusal Kemik İliği Bankası ’na kaydediliyor. Eğer gonullunun dokuları herhangi bir hastayla uyum gosterirse Turk Kızılayı bağışcıya ulaşarak kişinin tekrar onayına başvuruyor. Bağışcının onaylaması durumunda tekrar serolojik testler ve kan sayımı yapılıyor. Bu sırada bağış yapmak icin şehir değiştirilmesi gerekiyorsa gonullunun butun ulaşım, konaklama, refakat ve sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı ’nca karşılanıyor.
Kok hucre tedavisi hangi hastalıklarda uygulanıyor? Kok hucre nakli bircok hastalığın tedavisinde kritik bir rol oynuyor. Bu yontemin en fazla tercih edildiği hastalıklar şoyle:
Kemik iliği kanserleriLenfomalarCeşitli organ kanserleriKemik iliğinin yetersiz calıştığı veya calışmadığı durumlarKalıtsal anemilerİmmun yetersizliklerKalıtsal metabolik hastalıklar Kaynak: 1 2 3