Mikrotonal gitar; gitardaki her telin altında bulunan kanala kucuk ve hareket edebilen minik perdelerin eklenmesiyle oluşturulmuş perdesiz gitar turevi bir enstruman. Ancak perdesiz gitardan farkı elbette ki perdeli olması. İki perdenin arasına yerleştirilen minik perdelerle; normal bir gitarla calınması imkansız olan, makam muzikleri, Ronesans ve Barok donem muzikleri gibi muzikleri calınabiliyor. Tolgahan Coğulu tarafından 2008 yılında tasarlanan mikrotonal gitar yine onun cabaları sayesinde Dunya ’ya tanıtıldı ve bugun Dunyanın her tarafından bircok muzisyen mikrotonal gitar ile besteler yapmakta hatta konserler vermekte…
Mikrotonal gitarın yaratıcısı Tolgahan Coğulu izlediği bir konserden cok etkilendi ve elektro gitarı bırakıp klasik ve flamenko gitara yoneldi.
Cocukluk yıllarından itibaren gitar eğitimi alan Tolgahan Coğulu 2001 yılında Boğazici Universitesi İşletme bolumunden mezun oldu. Okul yıllarındayken, Boğazici Universitesi Folklor Klubu (BUFK) ’nun bir konser afişini gordu ve konsere gitmeye karar verdi. İzlediği konserden o kadar etkilendi ki; elektro gitarı bırakarak klasik ve flamenko gitara yonelmeye karar verdi. BUFK ’te verilen disiplinli muzik eğitimleri, muzik teorisi tartışmaları ve sanat okumalarıyla kendini geliştiren Coğulu; 2001 yılında İstanbul Teknik Universitesi Dr. Erol Ucer Muzik İleri Araştırmalar Merkezi (İTU MİAM) master programına kabul edildi. 2003 yılında ise burada araştırma gorevlisi oldu ve doktorasına başladı.
Turkiye ’deki muzikler makamsaldır, makamsal muzikler de mikrotonaldir.
Tolgahan Coğulu 2000 yılında BUFK ’un duzenlediği; “Turkiye ’de Yerel Ezgilerin Gitarla Yorumlanması” panelini izledikten sonra Mikrotonal Gitar fikrini buldu. Erkan Oğur, Melih Guzel ve ilerleyen yıllarda Tolgahan Coğulu ’nun doktora hocası olacak olan Bekir Kucukay ’ın katılımıyla duzenlenen panel, Anadolu halk muziği ile gitar arasındaki ilişkinin tartışmaya acılması nazarından oldukca onemli bir paneldi. Tolgahan Coğulu durumu şoyle ozetliyor;
“ Turkiye ’deki muzikler makamsaldır, makamsal muzikler de mikrotonaldir. Yani yarım sesten kucuk, normal gitar ve piyanoyla cıkartamayacağınız sesler vardır. O halde Anadolu halk muziklerini calmak icin bir gitarist ne yapmalı? Cunku kanun bir makamda calıyor ya da kaval Huseyni makamda bu mikrotonları kullanarak taksim yapıyor; fakat gitaristin caldığı notalar bu seslerle cakışıyor. Boylece farklı bir gitar arayışına girdim.”
Cok sesliliğe musait bir gitar arayışı.
Panel esnasında Tolgahan Coğulu Mikrotonal gitarın ilk taslağını cizerek Perdesiz Gitarın mucidi olan Erkan Oğur ’a gosterip fikrini aldı. Mikrotonal sesleri yakalamnın bir diğer yolu perdesiz gitar calmak ancak Tolgahan Coğulu Perdesiz Gitarların seslerinin normal klasik gitarlardan cok farklı olmasından dolayı klasik gitar tonunun bozulmadan bu sesleri yakalayabilmek adına mikrotonal gitarı tasarladığını soyluyor.
Daha once Erkan Oğur ve perdesiz gitarla ilgili hazırlamış olduğumuz listeye şuradan goz atabilirsiniz. Hatta bu listemizde Tolgahan Coğulu ve Mikrotonal Gitarada kısaca değinmiştik 🙂
Mikrotonal sesler ya da Koma sesleri nedir?
Şimdi biraz teknik kısımlara giriyoruz. Klasik batı muziğinde kullanılan “eşit taksimat/equal temperament” sistemine gore bir oktav arasında 12 eşit ses aralığı vardır. Yani bir notanın kalın sesinden, aynı notanın bir sonraki sesine kadar 12 nota aralığı bulunur (Orn; do-do diyez/re-re diyez/mi/fa-fa diyez/sol-sol diyez/la-la diyez/si/do). Bu sistemde mi ve si notaları yarım ses oldukları icin kendilerinden sonra diyezleri yoktur. Bu sistem aynı zamanda gunumuzde dinlediğimiz muziği de oluşturan sistemdir. Ancak doğu muziği batı muziğinden farklı olarak bambaşka ses aralıklarını bunyesinde barındırır. Doğu muziği bu seslerin yanında bircok ceyrek ve ceyrekten daha kucuk olan koma seslerini yani mikrotonları barındırır. Klasik Turk Musikisinde ise bir tam ses tam 9 aralığa, Bugun Osmanlı Makam Muziği nazariyatında gecerli olan Huseyin Sadettin Arel dizisinde 24 aralığa bolunuyor. Halk muziklerinde ise durum ilgincleşiyor. Bağlamada kullanılan aralıklar yoreden yoreye değişiyor. Neşet Ertaş ’ın bağlamada bir oktav icindeki perde sayısını 26 ’ya kadar cıkarttığı biliniyor.
Erkan Oğur Bunun cozumunu yıllar once bulmuştu.
Tolgahan Coğulu ’nun Kardeş Turkuler grubunun gitaristliğini yaptığı donemlerde farklı makamlarda calması gerektiği zamanlarda koma seslere basması gerekiyordu ancak klasik gitarlar eşit taksimat sistemine gore duzenlendiği icin bunu başaramıyordu. Erkan Oğur ise bunun cozumunu 70 ’li yıllarda bulmuş ve perdesiz gitarı geliştirerek butun koma sesleri yakalayabileceği bir ifade zenginliği kazanmıştı. Boylelikle butun Osmanlı makamlarını ya da turkuleri koma sesleriyle gitarda hakkını vererek calabiliyordu. Ancak perdesiz gitar bambaşka bir sesti bunun nedeni ise aynı anda birden cok ses telinin kullanıldığı bir akort basıldığında seslerin uzamaması, ayrıca perdeler olmadığı icin klasik gitara ozgu tınıyı vermemesiydi. Perdesiz Gitar Tolgahan Coğulu ’nun aradığı şey değildi.
İlk Başarısız demene …
Tolgahan Coğulu ses aralıklarını mikrotonlara gore duzenleyebileceği bir gitarın peşindeydi. Bunun icin yaptığı ilk denemesi husranla sonuclandı;
“Ustaya gittim, gitarı verdim – bana perdeleri cıkar ve gitarın sapını bağlama gibi sar.- dedim. Misinayla sardı. Ama o sistem işlemedi. Teller cok altta kaldı. Akorları bastığımda cazırdıyordu. Erkan Oğur ’a gosterdim, baktı, o da -olmamış- dedi.”
2009 yılında calışmaları meyvesini verdi.
Tolgahan Coğulu ’nun bu amacla gitar tarihi hakkında yaptığı okumaları ve uzun suren araştırmaları 2009 yılında Mikrotonal Gitar ile meyvesini verdi. Tolgahan Coğulu, ayarlanabilir surgulu gitar sistemini ilk olarak, 2008 yılında danışmanlığını Muzikolog Prof. Şehvar Beşiroğlu ’nun yaptığı bir doktora tezi projesi olarak tasarladı. Proje İTU tarafından sağlanan bir bilimsel araştırma fonuyla desteklendi. Bu tasarıma gitar atolyesinde vucut bulduran ulkemizin unlu luthierlerinden, aynı zamanda Erkan Oğur ’un perdesiz gitarını da yapmış olan Ekrem Ozkarpat oldu. Gitarın yapım suresi tam 9 ayı buldu. Gitarın sapı, uzerinde meydana gelebilecek ola surekli perde değişikliklerine karşı dayanıklı olması icin karbonfiberden, ana govdesi ise ladin ağacından yapıldı. Tolgahan Coğulu Mikrotonal Gitar ile buyuk bir başarıya imza atarak Georgia Tech Universitesi ’nde duzenlenen Guthman Musical Instrument Competition (Margaret Guthman Enstruman Yarışması) ’da birincilik odulune layık goruldu.
“Yapım aşamasında en buyuk endişem kanallar nedeniyle sesin bozulacağı ihtimaliydi. Bu, gitarın yapımı surerken kÂbusum oldu. Geceleri ruyalarıma giriyordu. Buyuk bir heyecanla seslerin nasıl cıkacağını bekliyordum. Yapımı bittiğinde ilk kez elime aldığımda inanılmaz bir heyecan yaşadım. Ama korktuğum olmamıştı. Artık onumde yeni bir kapı acılmıştı.”
Mikrotonal Gitarı Alman Luthier Walter Vogt ’un tasarımından esinlenerek yarattı.
Tolgahan Coğulu Mikrotonal Gitar fikrini hayata gecirirken Alman Luthier Walter Vogt ’un onceki bir tasarımından etkilendi. Walter Vogt ’un tasarımı perdelerin aşağı yukarı olarak sınırlı ve milimetrik olarak hareket ettirilebilmesine dayanıyordu. Walter Vogt bu tasarımı yalnızca gitarların sap ayarlarının zamanla bozulmasına cozum olarak bulmuştu. Onun sisteminden etkilenen Tolgahan Coğulu ise perde uzerinde oluşturulmuş birbirine paralel kanallarla ve bu kanallar uzerindeki, sınırsız sayıda olabilecek daha geniş bir hareket alanına sahip perdelerden oluşan Mikrotonal Gitarı geliştirdi.
Mikrotonal Gitar gercekten sınırsız imkanlara sahip!
Tolgahan Coğulu ’nun tasarladığı Mikrotonal Gitar 8 tele sahip. Her şarkı oncesinde perde aralıklarını o şarkıya uygun olarak yeniden ayarlıyor. Mesela “Telgrafın Telleri” turkusunu calacaksa aralıkları Uşak makamına gore duzenliyor. Bu gitarın onemli bir avantajı yalnızca Doğu makamlarına gore değil aynı zamanda Ronesans donemi eserlerinin yazıldığı “Orta Taksimat Sistemi”ne (Mean Temperament) gore de ayarlanabilmesi. Pekala Pisagor ’un Milattan Once 6 ’ncı yuzyılda geliştirdiği akort sistemine gore de ayarlanabilir. Coğulu ’nun tasarımı, bu anlamda gitaristlere, bestecilere ve aranjorlere sınırsız imkÂnlar acıyor.
Mikrotonal Gitar dunya capında yoğun ilgiyle karşılandı
Tolgahan Coğulu Mikrotonal Gitarı geliştirdikten sonra dunya capında yoğun bir ilgiyle karşılandı. Dunyanın farklı yerlerinde e-mailler aldı ve bir anda aldığı davetlerin sayısı arttı. Mikrotonal gitarla ilk kez yurt dışına cıktığı 1 Nisan 2011 ’deki Saraybosna Gitar Festivali ’nden bu yana konser vermek ya da atolye calışmalarına katılmak uzere 20 ’den fazla ulkeye gitti.
“Hedefim bu gitarı tum dunyaya tanıtmak. Gittiğim her yerde insanlar ilgi ile izliyor, konser ya da seminer bittikten sonra gelip gitarı ellerine alıp dokunmak, incelemek, calmak istiyorlar. Ben de bırakıyorum alıp incelesinler diye. Luthierler gelip fotoğraflarını cekiyor. Orta Doğu ’dan da cok ilgi var, Mısır ’dan cok mail aldım. -Biz bu gitarı istiyoruz- diyorlar. İlginctir ki Amerika ’da yaşayan İranlılardan da ilgi var. Bence Orta Doğu ’da da cok tutacak bu gitar. Ama Batı ’da da yayılacağını duşunuyorum. Cunku Ronesans donemi muziği calmak isteyenlere de o donemin akort sistemlerini gitara taşıma imkanını sağlıyor.”
“Ben insanlığın en azından bir 200, 300 yıl eşit tempere sistemden ayrılacağını duşunmuyorum. Super bir sistem ama diğer taraftan mikrotonal muzikler de bambaşka imkÂnlar acıyor. Ben mikrotonal muziklerin dunyada muhtemelen bu yuzyılın ikinci yarısında bir atağa kalkmasını bekliyorum. Hemen bugunku eşit tempere sistemle cok eşit hale geleceğini duşunmuyorum ama bir yol acılacak. Dunya yeni şeyler arıyor. Bu cercevede bu gitarın da gelecekte cok yayılacağını duşunuyorum. ”
Doğu ile Batı arasında bir kopru gorevi ustlenecek yenilikci bir enstruman
Tolgahan Coğulu kendisini tek bir tarzla ya da kategoriyle sınırlandırmak istemeyen bir muzisyen. Yaptığı muziklerle bir ayağı doğuda, bir ayağı batıda olan bir muzisyen olan Tolgahan Coğulu ulkemizin muziğinin evrensel muziğe gercekten katkısının olması icin; hem doğunun hem de batının icerisinde yer aldığı bir tarzın oluşması gerektiği goruşunde.
“Ermeni, Kurt, Alevi muziği olsun hepsi cok zengin. Osmanlı muziği ve makamları da cok zengin. Hepsine inanılmaz bir iştahla yaklaşıyorum. Benim esas beslendiğim yer Anadolu. Ben bir tarz oluşturmaya calışıyorum. Bir gitarist olarak Batı muziği eğitimim var ama makamlara, Anadolu ’nun seslerine de cok buyuk bir ilgim var. Tarz olarak dort eksen uzerinden bir şey yapmaya calışıyorum. Bu eksenlerde Anadolu ’nun sesleri ve makamları, bağlama teknikleri, klasik gitar teknikleri ve gitardaki vurmalı da dahil olmak uzere cağdaş teknikler yer alıyor. Yaptığım duzenlemelerde butun bu eksenleri birlikte kullanmaya calışıyorum.”
İnanıyoruz ki Tolgahan Coğulu ismini ilerleyen yıllarda guzel başarıların altında yazılmış olarak goreceğiz.
2010 yılında “Bağlama Tekniklerinin Klasik Gitar İcrasına Uyarlaması” başlıklı doktora tezi kabul edilen Tolgahan Coğulu, halen İTU Turk Muziği Devlet Konservatuarı ’nda docent unvanıyla oğretim uyesi olarak gorev yapıyor. Aynı zamanda konservatuarın Calgı Bolumu Başkan Yardımcısı. Tolgahan Coğulu ’nun “Atlas” ismiyle cıkardığı ve “uzun ince bir yoldayım”, “Yemen turkusu” gibi eserleri mikrotonal gitarla yeniden duzenleyip yorumladığı albumu, gectiğimiz gunlerde piyasaya suruldu. Tolgahan Coğulu Yaratıcılığın gercekten zor bir zanaat haline geldiği gunlerde Mikrotonal gitar ile bizlere yepyeni dunyaların kapılarını aralıyor.
Tolgahan Coğulu ’nun Mikrotonal Gitar ile yeniden duzenleyip yorumladığı şarkılarının ve gitar eğitimlerinin yer aldığı Youtube kanalına şuradan ulaşabilirsiniz.
BONUS: Tolgahan Coğulu ’nun calışmalarından bir ornek “Huzzam Saz Semaisi” BONUS 2: Bir ornek daha … Eman Dilo BONUS 3: Biz burda 2 saattir anlatıyoruz ancak Cem Yılmaz mizahi bir yolla durumu ozetlemiş. (00.40 ve 01.20 ’ci saniyeler arasındaki kısım) Kaynak; 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10