Grace, yabancısı olduğu Dogville kasabasına ilk adımını attığında bilinmezliğin getirdiği bir korkunun icinde suzuyor etrafını. Başına geleceklerden habersiz peşindekilerden kurtulabileceğine dair umut arıyor. Kırık Cam Teorisi “bir kere olduğunda devamı gelir ve suc sucu getirir” anlayışını acıklarken Dogville de bunu destekliyor.
Dogville, maskelerin ardına saklanan ve kotuluk potansiyeli taşıyan insanın gercekci halini sunmasıyla biliniyor. Lars von Trier ’e haklı saygı uyandıran bir başyapıtın adı. Trier, bu yapıtıyla ikiyuzluluğu harika bicimde (bence) işlediği gibi konumuzun odak noktasına oturan Kırık Cam Teorisi icin de muhteşem bir ornek ortaya koymuştu 2003 yılında. Cunku izleyenler bilir ki, Grace ’in kasabada uğradığı saldırı sadece bir “ilk”i temsil ediyordu. Bu saldırıların kasaba halkınca oğrenilmesi sonrası, saldırıların ardı arkası kesilmiyordu…
Kırık Cam Teorisi ve Philip Zimbardo
Prof. Dr. Philip Zimbardo, 1971 ’e tarihlenen ve kendisinin bizzat yuruttuğu “hapishane deneyi” ile ismini yalnızca bilim dunyasında değil aynı zamanda populer kulturu etkileyerek bircok kesimde duyurmuştu. İsmini geniş kitlelere duyurmasını sağlayan bir başka calışması da “Discovering Psychology” isimli 20 bolumden oluşan psikoloji belgeseliydi. Bu belgeselin yayılmasıyla Prof. Zimbardo unune un kattı ve bu yapım onun “Psikolojinin Yuzu ve Sesi” olarak tanınmasına dayanak oluşturdu.
Kırık Cam Teorisi de Zimbardo ’nun sosyal deneylerinden birini oluşturmakla birlikte gunumuz kriminal surecini anlamada verimli bir kaynak hatta rehber niteliği taşıyor.
Kırık Cam Teorisi: Suc sucu doğurur
Bu teorinin ortaya koyduğu varsayıma gore disiplinsizlik ve boşluk, sucu doğurur. Tavizin taviz getirdiğini, sucun sucu doğrduğunu ortaya koyan bu teori, siyasetten toplumsal alanlara, iş dunyasından, asayişe kadar birbirinden farklı olduğu kadar birbiriyle gorunmez bağları olan bircok alana yol gostericilik yapabilecek bir potansiyel taşıyor.
Teoriyi yaratan araba deneyi
Suc alanındaki calışmalarını ilerletmek isteyen ABD ’li Zimbardo, 1969 ’da yardımcısını da alıp hipotezinin akıbetini gozlemleyeceği deneyine başlamaya karar veriyor. Bu deney icin New York ’ta bulunan ve yoksul sakinleriyle dikkat ceken Bronx bolgesine 1959 model bir otomobil bırakıyor. Aracın dikkat cekmesi icin plakasını soken Zimbardo, kaputunu da acık bırakıyor. Ardından Zimbardo ve yardımcısı kuytuya gecip sureci gozlemlemeye başlıyor.
Suc işlemenin olağan karşılandığı Bronx ’ta beklenen oluyor ve otomobil kısacık bir sure icinde yağmalanıyor.
İlk camın kırılması davetiye cıkarıyor Suca bakış acısında koklu bir değişiklik yaratan Kırık Cam Teorisi icin bir adım daha ileri giden Prof. Zimbardo bu kez sosyoekonomik seviyenin daha yuksek olduğu Palo Alto bolgesine gidiyor. Aynı model bir otomobili yine plakasız ve kaputu aralık kalacak bicimde bolgeye bırakıp bir kez daha kenara cekilip izlemeye koyuluyor.
Bolge halkının Bronx ’a gore daha yuksek gelirli bireylerden oluşması nedeniyle ilk bir hafta saldırıya uğramayan otomobil sonradan aynı yağmaya maruz kalıyor. Cunku Prof. Zimbardo, bu aracın tek bir camını bir cekic yardımıyla kırıyor ve yeniden koşesine cekiliyor.
Camı kırık, kaputu acık, plakasız bir aracı goren Palo Alto halkı, sucun bulaşıcılığını kanıtlayan bir başka orneğin başrolunu ustleniyor. Yoksul ve varsıl olması fark etmeksizin iki ayrı bolgede de yağmanın olması (sucun işlenmesi) temelde tek bir ortak noktaya dayanıyor; ilk adımın atılması.
Bir kereden bir şey olmaz (mı?) Bal gibi olur… Orneğin kadına şiddet ve tecavuz gibi toplumsal huzur normlarını hice sayan olaylarda da gorulduğu gibi ilk başta engellenmeyen tum suclar gun gectikce katlanarak buyur ve yaygınlaşır. Kendisi icin kırmızı ışık yanan yayanın gecişini surdurmesi ya da cop alanları dışındaki yerlere cop atılması onemsenmeyen kural ihlalleridir ama bilimin de kanıtladığı gibi buyuk sucların işlenmesi icin zemin hazırlayan ilk adım suclarıdır.
“Bir kereden bir şey olmaz” anlayışını haklı mesnetlerle yalanlayan Kırık Cam Teorisi, bir camın kırılması halinde bircok kişiye hatta geniş kitleye sağlam kalan diğer camların kırılması cesaretini vereceği metaforuna dayanıyor. Gercek hayatta da sıklıkla gorduğumuz yolsuzluklar, hırsızlıklar ve tum yuz kızartıcı suclar, bu metaforun gercek hayata uyarlanmasının ornekleridir.
Kırık Cam Teorisi duyarsızlaşma nedeniyle sucta surekliliğe sebep olur
Orneğin bir politikacı duşunun. Hakkındaki yolsuzluk iddiaları karşısında aklanmak yerine iddialar ortbas edilirse tehlike canlarının calmaya başladığını duyabilirsiniz. Cunku sucun engellenmediğini goren politikacı icin korkulacak bir durum kalmaz ve hem kendisi hem de bircok (!) politikacı kirli işlerine devam edebilme cesareti kazanırlar ve bir anlamda ipin ucu kacar ki yakalayabilene aşk olsun.
Politik arenanın dışındaki tum alanlarda da gecerli olabileceği gibi istisnaların genelgecer kabul edilmesi yani duyarsızlaşmanın oluşması artık suc batağının genişlediğini haber veriyor demektir.
Prof. Zimbardo ’nun teorisi sucun yayılmasının sebeplerini ortaya koyduğu gibi sucu engellemenin de cozumunu veriyor Şu ana kadar okuduğunuz satırlar, sucun sucu doğurduğunu kanıtladığını gosteren bir deneyin detaylarıydı. Surecin umut verici diğer detayı ise sucu engellemenin bulaşıcı olduğu gerceği.
Camı kırık olan bir otomobili yağmalama cesareti verdiği gibi disiplinli ve kararlı bir “suc engelleme sureci”nin de beraberinde beyaz bir sayfa getirdiği kanıtlananlar arasında yerini aldı ve almaya da devam ediyor.
Orneğin, cevreyi kirletmenin ve trafik kurallarına uymama karşılığında cezai yaptırımın sağanması, kadına şiddet orneklerinde gerekli hukuki ve toplumsal adımların atılması bir anlamda uyanış sağlayacaktır. Boylece kucuk suclar engellenecek ve huzuru bozan tum buyuk sucların işlenmesinin onune gecilmesi icin yollar temizlenecektir.
Anlayana ders niteliğinde mesaj veren Kırık Cam Teorisi bize iki secenek sunuyor
Kırık Cam Teorisi ’ni kanıtlayan “otomobil deneyi” bunu ortaya koyduğu gibi kritik bir mesajla ders veriyor: ya kucuk suclara goz yumacağız ki bunun sonucu bugun şikayet ettiğimiz suclara davetiye cıkarmaktır ya da kucuk bile olsa tum suclara karşı net bir tavırla karşı duracağız ki bunun sonucunda memnun kalacağımız huzur ve guven ortamına kavuşacağız. Secim bizim. Biz sececeğiz…
Kaynak: 1 2 3 4 5 6