İdlib saldırılarında verilen ağır kayıpla birlikte gundemin ana maddesi haline gelen “Suriye” krizi, bir başka sorunun sorulmasına sebep oldu; “O kadar şehit varken neden ulusal yas ilan edilmiyor?” Bu sorunun cevabını gelin birlikte arayalım…
Ulusal yas tanımı Ulusal yas olarak da dillendirilen milli yasın tanımı icin internette birkac dakika gezinmek yeterli. Ortak tanıma gore bir ulkenin halkının buyuk bolumu tarafından yerine getirilen yas tutma ve anma eylemlerinin gercekleştirildiği gun ya da gunler olarak anlaşılmalı. Ulusal yas sırasında genellikle bayraklar yarıya indirilir.
Milli yas ya da bilinen diğer adıyla ulusal yas ilan etme koşulları Milli yas ya da bir başka deyişle ulusal yas ilan etme yetkisine sahip makamdan once hangi durumlarda yas ilan edilebildiğini sayalım. Tahmin edilebileceği gibi cok acı deneyimlerin yaşanmasıyla toplum olarak mateme girmeyi tarif eden yas ilan etme kararı, kitlesel bir acı doğurabilecek olayların yaşanmasıyla cıkabiliyor. Orneğin bir teror saldırısı ya da deprem bu kararın alınması icin yeterli olabiliyor. Fakat bu kararın alınması icin o teror saldırısı veya depremdeki kayıp sayısıyla ve olayın toplumda yarattığı etkiyle de doğrudan bağlantılı. Ayrıca bir devlet insanının hayatını kaybetmesi de milli yas kararının uygulanmasını gerektirebilir. Tum bunların yanında başka devletlerin onemli şahsiyetlerinin de yine olumu ulusal yas ilanının uygulanmasını gerektirebiliyor ki tum bunlara ilişkin ornekler aşağıdaki başlıklarda yer alıyor.
Ulusal yas ilan etme yekisi hangi makamda? Anayasa değişikliği sonrası kabul edilen Başkanlık sistemiyle birlikte bu yetki Başbakanlıktan alındı. Dışişleri Bakanlığı Protokol Genel Mudurluğu tarafından getirilecek teklif uzerine kararı verecek merci artık Cumhurbaşkanlığı.
1. Ulusal yas ilan edilen gunlerden 10 Kasım Ulusal yas denilince aklımıza ilk gelen 10 Kasım tarihi oluyor. Ulu Onder ’i anmak ve ve ona olan saygının bir gereği olarak her 10 Kasım ’da bayraklar yarıya indirilir ve ulkece matem yaşarız.
Milli Şef ’in kaybında da milli yas ilan edilmişti. Turkiye Cumhuriyeti ’nin Mustafa Kemal ’den sonraki Cumhurbaşkanı olan İsmet İnonu, 25 Aralık 1973 tarihinde hayatını kaybedince milli yas ilan etme kararı alınmıştı.
2. İran ’da Molla rejiminin kurucusu olduğunde de milli yas ilan edildi İran ’da Muhammet Rıza Pehlevi ’ye yonelik başlayan protestolar kısa zaman icinde bir isyana ve ardından rejim değişikliğine gidecek bir harekete evrilmişti. Tarihler 1979 ’u gosterdiğinde Molla rejimi baş gostermiş ve İran İslam Cumhuriyeti ’nin kurulduğu ilan edilmişti. Bu yeni sistemin kurucusu ise Ayetullah Ruhullah Humeyni olarak biliniyor. İslam Devrimi ’nin ruhani lideri olarak gecen Humeyni, 3 Haziran 1989 ’da olduğunde Turkiye ’de milli yas ilan edilmişti. O donemde gorevde olan hukumet 46. Hukumet olarak da adlandırılan 2. Turgut Ozal Hukumeti ’ydi.
3. Eski Cumhurbaşkanı Turgut Ozal ’ın olumunde 5 gunluk ulusal yas ilan edilmişti Turkiye ’nin sekizinci Cumhurbaşkanı Turgut Ozal ’ın vefat etmesiyle ulke genelinde ve tum ilgili dış bolgelerde 5 gun surecek ulusal yas ilan edilmişti. Ozal, 17 Nisan 1993 ’te vefat etmişti.
4. İkiz Kuleler ’e duzenlenen teror saldırısı sonrasında milli yas ilan eden ulkelerden biri de Turkiye ’ydi https://www.youtube.com/watch?v=G6EcTSg5DMs
11 Eylul 2001 ’de New York ’ta bulunan ve İki Kuleler olarak da bilinen Dunya Ticaret Merkezi, teror orgutu El Kaide tarafından kacırılan ucakların hedefi olmuştu. Saldırının ardından 13 Eylul tarihinde uygulanacak milli yas kararı alan alınmış ve bayraklar yarıya indirilmişti. 11 Eylul teror saldırılarında matem kararı alan diğer ulkeler ise başta saldırının duzenlendiği ABD ’nin yanı sıra İsrail, Kanada, Fransa, Hırvatistan, Guney Kore, Japonya, Cin, Bulgaristan, Cek Cumhuriyeti, Polonya, Romanya, Arnavutluk, Vietnam, Birleşik Krallık ve İrlanda olmuştu.
5. Papa 2. Jean Paul ’un olumu sonrası ilan edilen yas Katolik Kilisesinin Polonta kokenli ilk Papa ’sı 2. Jean Paul, 2 nisan 2005 ’te olduğunde ulusal yas ilan eden ulkeler arasında Turkiye de yer alıyordu.
6. Japonya ’daki buyuk deprem sonrası hayatını kaybedenler icin ulusal yas ilan edilmişti https://www.youtube.com/watch?v=ut1TjBX31R0
11 Mart 2011 ’de Japonya ’da 6 dakika suren 9.0 buyukluğunde bir deprem meydana gelmiş, hemen ardından boyu yer yer 37.9 metreye ulaşan tsunamide 15,900 kişi hayatını kaybetmişti. Yetkililerin acıkladığı verilere gore 2,531 kişi kayıplar arasında yer almıştı. Dunyanın en buyuk 5 depremi arasında gosterilen bu felaketin ardından Turkiye ’de de ulusal yas ilan edilmesi kararlaştırılmış ve bayraklar yarıya indirilmişti.
7. KKTC ’nin kurucu lideri Denktaş ’ın kaybıyla milli yas ilan edilmişti Kuzey Kıbrıs Turkiye Cumhuriyeti ’nin kurucu lideri Rauf Denktaş, 13 Ocak 2012 ’de hayatını kaybettiğinde Turk halkı yas tutmuştu.
8. Soma faciası Maden kazalarının sıkca yaşandığı Turkiye ’de takvimler 13 Mayıs 2014 ’u gosterdiğinde Cumhuriyet tarihinin en olumlu kazası yaşanmış ve resmi verilere gore 301 madenci hayatını kaybetmişti. Karanlığa gomulen Turkiye ’de alınan kararla 3 gun surecek milli yas ilan edilmişti.
9. 1800 ’den Fazla Filistinli vatandaşı olduren Koruyucu Hat Operasyonu
İsrail ’in 8 Temmuz 2014 ’te hava, kara ve deniz unsurlarıyla 3 koldan saldırması sonrası Filistinli 1800 ’den fazla insan hayatını kaybetmişti. Bu saldırının ardından Turkiye, 3 gunluk ulusal yas ilan etmişti.
10. Teror orgutu Taliban ’ın kanlı okul saldırısı Kurulduğu 1994 ’ten bu yana hala kan dokmeye devam eden teror orgutu Taliban, 16 Aralık 2014 ’te Pakistan ’ın Peşaver şehrinde bir okula duzenlediği saldırıda en az 89 ’u cocuk olmak uzere 145 kişi teror kurbanı olmuştu.
Turkiye de bu vahşete kayıtsız kalamamış ve 1 gunluk milli yas ilan etmişti.
Bu yas kararıyla birlikte Turkiye bir yılda 3 kez ulusal yas ilan etmiş oluyordu.
11. 2015 ’te olen Kral Abdullah ’ın olumu uzerine alınan milli yas kararı 91 yaşında olen Suudi Arabistan Kralı Abdullah bin Abdulaziz el-Suud ’un 2015 yılındaki olumu sonrası Turkiye, ulusal yas kararını almıştı.
12. Demirel ’in olumu sonrası milli yas tutuldu Dokuzuncu Cumhurbaşkanı Suleyman Demirel, 17 Haziran 2015 ’te kalp yetmezliği nedeniyle hayatını kaybetmişti. Eski Cumhurbaşkanı ’nın olumu uzerine 3 gunluk yas ilan edilmişti.
13. 10 Ekim teror saldırısında hayatını kaybedenler icin alınan yas kararı Aralarında KESK, DİSK, TMMOB ve TTB ’nin de bulunduğu bircok sivil toplum kuruluşu ile vatandaşların katıldığı Emek, Barış ve Demokrasi mitingi icin toplanma alanı olarak belirlenen Ankara Tren Garı, teror saldırısının hedefi olmuştu. Peş peşe patlatılan bombalar, en az 97 can alırken 400 ’den fazla insanın da yaralanmasına yol acmıştı.
Hukumet, aldığı kararla 3 gunluk milli yas ilan etmişti.
14. 42 kişinin katledildiği Ataturk Havalimanı teror saldırısı Ataturk Havalanı, 28 Haziran 2016 ’da terorun hedefi olmuştu. Duzenlenen hain saldırıda 42 kişi hayatını kaybetmiş ve ulke genelinde bayraklar yarıya indirilmişti.
15. Mısır ’daki cami saldırılarında hayatını kaybedenler icin alınan ulusal yas kararı Arap Baharı ’nın esip tozu dumana kattığı ulkelerden biri olan Mısır ’da 24 Kasım 2017 tarihinde duzenlenen ve tarihe “Sina cami saldırıları” olarak gecen kanlı olayda 300 ’den fazla insan hayatını kaybetmişti.
Mısır ’la birlikte Turkiye de ulusal yas ilan etme kararı almıştı.
16. Gazze sınır protestolarında hayatını kaybedenler icin de yine 3 gunluk milli yas ilan edilmişti İsrail Filistin gerginliğinin 2018 ’deki protestolara yansıması sonucu olenler icin Turkiye ’de 3 gunluk yas ilan etme kararı uygulanmıştı.
Ulusal yas kararlarıyla birlikte yarıya indirilen Turk Bayrağı Ulusal yas kararının alınması, 2893 sayılı Turk Bayrağı Kanunu kapsamında yer alan 4. madde gereği Cumhurbaşkanı ’nın tasarrufunda bulunuyor. Bununla birlikte bu karara eşlik edilmesi icin bayrağın yarıya indirilmesine ilişkin uygulama da belli bir mevzuata bağlı. Bu kanunun yanı sıra Turk Bayrağı Tuzuğu de mevzuatın nasıl uygulanacağını belirten bir kaynak olarak duruyor.
Unutulmadan; yas ilan edildiğinde bayraklar Ataturk ’un istirahatgahı Anıtkabir ve TBMM ’de yarıya indirilmez. Bayraklar, alınan yas kararı gereği bu iki kurum haricinde kalan tum kurumlarda yarıya indirilmelidir.
İdlib sonrası ulusal yas ilan edildi mi? Cumhurbaşkanlığı konuyla ilgili boyle bir karar aldığını duyurmadı. Dolayısıyla henuz bir ulusal yas uygulaması resmi makamlar nezdinde soz konusu değil.
Kaynak: 1 2