Dunyanın en cok okunan haber ve politika dergisi Time, Mustafa Kemal Ataturk ’u iki kez dergi kapağına taşıdı. Ataturk ’un Time ’da yer alan ilk fotoğrafı İzmit ’te cekildi. 24 Mart 1923 tarihli dergi kapağında yer alan bu kare, Halide Edip Adıvar ve Mustafa Kemal Ataturk ’un sohbeti esnasında yakalanmıştı. Ataturk o sırada kadınlara secme ve secilme hakkı verileceğini belirtiyordu. Henuz erken bir tarih olmasına rağmen Cumhuriyet ’in kurucusu, kadın haklarıyla ilgili devrim niteliğinde yenilikler yapacağının sinyalini vermişti. Mustafa Kemal Ataturk, Kurtuluş Savaşı ’ndan sonra dunyanın en başarılı liderlerinden biri olarak gorulmekteydi. O donem Time dergisi Ataturk ’u şu sozlerle okuyucularına tanıttı:
“Mustafa Kemal Paşa; ‘Turk nerede kendisinin efendisidir? ’ deyimine, her zamanki ‘cehennemde ’ yanıtının yerine, ‘Turkiye ’de ’ yanıtını vererek bu sozun aksini ispat etti. O hic şuphesiz modern tarihin en buyuk isimlerinden biridir. Ve şimdi Turkiye ’nin kazandıklarına sahip cıkmaya azimli olarak Batı ’nın gizli guclerine karşı duruyor.” 1923 yılındaki bu yayından sonra Mustafa Kemal Ataturk, Time dergisinin kapağına ikinci kez cıktığında Cumhuriyet henuz 4 yaşındaydı. Savaş yıkım getirmiş olmasına rağmen ulke ekonomisi yuzde 8.5 ’lara varan buyume hızı yakalamıştı. Bir yandan yerli uretim desteklenirken diğer yandan modernleşme yolunda hızla adımlar atılmaktaydı. Turkiye ’nin demokratik adımlar atması ve yeni bir guc olarak ortaya cıkması dunya kamuoyunun gundemine oturmuştu. 21 Şubat 1927 tarihinde Time dergisi bu başarıyı bir kez daha kapağına taşıdı. Dergi kapağında kullanılan fotoğrafın ise huzunlu bir hikayesi vardı. Gelin o fotoğrafın hikayesine yakından bakalım.
İstiklal mucadelesi Osmanlı Devleti, Birinci Dunya Savaşı ’ndan sonra buyuk bir hızla İtilaf Devletleri ’nin işgaline uğradı. Yunanistan 1919 yılında Ege Bolgesi ’ni kendi topraklarına katmak icin buyuk devletlerin koruması altında İzmir ’e girmişti. İngilizler Musul ’da, Fransızlar ise Urfa, Antep ve Maraş ’taydı. Ote yandan bu hareketlilik, Doğu Anadolu ’daki Ermeni nufusu da harekete gecirdi. Kısacası Anadolu toprakları parcalara ayrılmış, kontrol tamamen İtilaf Devletleri ’nin eline gecmişti. Aynı zamanda 1918 ve 1920 yıllarında İstanbul iki kez işgale uğramıştı. Mustafa Kemal Ataturk, duşman kuvvetlerinin geldikleri gibi gideceklerini soylemişti. Oyle de oldu. Bu sırada Kurtuluş Savaşı buyuk bir mucadele azmiyle devam ederken tarih de kendi kaydını tutuyordu.
Askeri raporlar, belgeler, mektuplar, telgraflar, toplantı tutanakları, resmi yazışmalar ve daha nice dokuman… Ancak tum bu belgeler Mustafa Kemal icin yeterli değildi. Turkiye deyim yerindeyse olum kalım savaşı veriyordu. Bu buyuk olay sadece tarihcilerin belgeleri yorumlamasına bırakılamazdı. Bir gun Mustafa Kemal Ataturk, yaverini yanına cağırdı ve savaş cephesinde her zaman yanında olacak bir fotoğrafcı bulunmasını istedi. İşte o meşhur fotoğrafı ceken Asteğmen Esat Nedim bu şekilde gorevlendirildi. Henuz 23 yaşında olan genc fotoğrafcı o gunden sonra her zaman Mustafa Kemal ’in yanında olacaktı.
Esat Nedim Tengizman Adı pek bilinmese de Esat Nedim ’in Turk tarihinde ozel bir yeri vardır. Cunku o, tum Kurtuluş Savaşımızı fotoğraflarla belgeleyen isim. 9 Ocak 1897 yılında İstanbul ’da doğan Nedim, muallim mektebinden mezun olduktan sonra askeriyede telsiz zabiti olarak calışmaya başladı. Kısa bir sure sonra ise Başkumandanlık Fotoğraf Zabitliğine gecti. Esat Nedim, Kurtuluş Savaşı fotoğraflarının tamamını 10 x 15 Reflex makinesiyle cekmişti. Mustafa Kemal Ataturk ’un isteğiyle hem cephede hem de Ankara ’da gorev yapan Nedim, uzun yıllar Ataturk ’un yanından ayrılmadı. Hatta bugun tarih kitaplarında gorduğumuz hemen hemen tum fotoğraflar onun objektifinden cıkmıştı.
Simgesel fotoğrafın hikayesi Mustafa Kemal Ataturk, buyuk zaferin ikinci yılında Dumlupınar ’daki savaş meydanına gitti. Burada iki yıl once savaşın ortasında, bedeni yarısına kadar toprağa gomulmuş bir askerin eliyle bayrak sancağını tutmaya calıştığını gormuştu. O askerin kimliği ve kunyesi bulunamadığı icin “Mechul Asker” olarak adlandırılmıştı. Ataturk, savaştan iki yıl sonra Mechul Asker anısına bir abide yaptırmak istedi. Mustafa Kemal, Dumlupınar ’da savaş meydanını gezerken fotoğrafcı Esat Nedim ’de oradaydı.
Ataturk Dumlupınar ’da gezerken muhtemelen kanlı carpışmalar tekrar gozlerinin onunde canlanıyordu. İcinde buyuk zaferin gururu varken, yuzunde savaş meydanında kaybettiği silah arkadaşlarının uzuntusu vardı. Duşunceli ve bir o kadar da huzunlu gorunuyordu. O an Ataturk ’un en yakınında olan kişilerden biri de fotoğrafcı Esat Nedim ’di. Ataturk cepheyi gezdiği ve duşuncelere daldığı bir sırada deklanşorune bastı. Uc sene sonra Time dergisine kapak olan bu fotoğraf, işte boyle bir ortamda cekilmişti.
Seneler sonra fotoğrafın ortaya cıkması Esat Nedim ’in cektiği bu fotoğraf Time muhabirlerinin eline nasıl gecti bilinmiyor. Oyle ki 1957 yılına kadar bu fotoğraftan Turkiye ’deki gazetecilerin dahi haberi yoktu. Esat Nedim ’in oğlu İnal Tengizman, Hayat gazetesinde calışıyordu. 10 Kasım Ataturk ’u anma etkinliklerinde kullanmak uzere babasının cektiği fotoğrafı dergiye goturmuştu. Boylece Time kapağında yayınlanan o fotoğraf ve diğer gorsel materyaller tekrar gun yuzune cıktı. Esat Nedim Tengizman, Ataturk fotoğraflarından oluşan albumunu 1972 yılında yayınladı. 1980 yılında İstanbul ’daki bir trafik kazasında hayatını kaybetti. Ondan geriye tarihe tanıklık etmiş yuzlerce belge kaldı.
Bu listelerimize de goz atmak isteyebilirsiniz:
10 Kasım 1938: Fotoğraflarla Ulu Onder Ataturk ’un Son Yolculuğu
Ataturk ’u Kaybettiğimiz 10 Kasım ’da Gokten Yağan Duğmelerin Hikayesi
Kaynak: 1 2 3