Sadri Maksudi Arsal Biyografisi Sadri Maksudi Arsal, 5 Ağustos 1879 tarihinde Taşsu koyu, Kazan, Tataristan, Rusya İmparatorluğunda doğmuştur. Asıl adı Sadretdin Nizametdinovic Maksudov ’dır. Babası koyun imamı Nizamettin Molla, annesi Metfune Hanım'dır. Pedagog Ahmed Hadi Maksudi ’nin erkek kardeşidir. İlkokulu doğduğu koyde okudu. Babası Nizamettin Molla Taşsu koyunde imamlığın yanında muhtarlık, anlaşmazlıklarda hakemlik ve hakimlik de yapıyordu. Ayrıca koy okulunu da o idare ediyordu. Sadri Maksudî ’nin annesi Meftuha Hanım da okuma-yazma biliyor ve koy okulunun kızlara ait olan bolumunu yonetiyordu. 1888 yılında Kazan'daki aynı medresede oğretmenlik yapan ağabeyi Ahmet Hadi Maksudi ’nin yanında AllÂmiye Medresesinde oğrenimine devam etti ve 1895 yılında mezun oldu.
Kazan yıllarında, İstanbul'dan gelen cocuk romanlarını okuyarak Osmanlıcan Robinson Crusoe'nun Osmanlıca cevirisini Kazan Turkcesi'ne cevirdi. 1895 yılında Kırım Bahcesaray'daki Zincirli Medrese'de ders vermeye davet edilen ağabeyi ile birlikte Bahcesaray'a gitti. Aynı kurumda oğretmenlik yapan ve ileride “manevi babam” diye anacağı İsmail Gaspıralı'yla tanıştı. İsmail Bey Gaspıralı 16 yaşındaki bu gencle cokca ilgilenir ve fırsat buldukca ona telkinlerde bulunur. Gaspıralı ’nın Sadri Maksudî ’ye aşıladığı en onemli şey butun Turkler ’in birliği fikridir. Bahcesaray'da gecirdiği 1895-1896 oğrenim yılında Zincirli Medrese'deki dersleri takip etti ve Rusca oğrendi. Kazan ’a donduğu tarih olan 1896 ’da Rus-Tatar oğretmen okuluna kaydoldu.
Sadri Maksudi Arsal, 1901 yılının başlarında oğretmen okulundan mezun oldu ve ağabeyinin de teşviki ile İstanbul ’a giderek eğitimine devam etmeye karar verdi. Ancak once oğretmen okulu yıllarında kitaplarını okuyup hayranı olduğu Lev Tolstoy ile tanışmadan Rusya'dan ayrılmak istemedi. 1901 yazında Yasnaya Polyana'ya giderek o sırada 73 yaşında olan yazarı evinde ziyaret etti. Saatler suren sohbetleri sırasında Sadri Maksudi'yi cok beğenen unlu yazar, ceşitli defalar ""Akıllı Tatar Cocuğu" diye sırtını sıvazlamıştır.
Daha sonra istanbul'a giderken yolunun uzerinde bulunan Kırım'a geldiğinde İsmail Gaspıralı ’nın yanına uğrar. Gaspıralı ona, modern anlamda daha iyi eğitim alabilmesi icin İstanbul ’da kalmamasını mutlaka Paris ’e de gitmesini salık verir. Sadri Maksudî ’nin İstanbul ’da tanıştığı Ahmet Mithat Efendi de İstanbul ’da ona aynı şeyi tavsiye edecektir. Boylece İstanbul ’da uzun bir sure kalmayan Maksudî 1901 yılının sonunda Paris ’e gider ve Fransızca ve Latince oğrenmekle gecen bir yıl hazırlıktan sonra 1902 yılında Sorbon Universitesi ’nde Hukuk Fakultesi ’ne kaydoldu.
Aynı zamanda Yuksek İctimaî İlimler Okulu ’na da kaydolarak ve Durkheim gibi meşhur alimlerden ders alır. Ayrıca "Paris Edebiyat Fakultesi" ve "College de France"'da da bircok dersleri takip etti. Bu sırada Paris ’te bulunan Yusuf Akcura ile tanışır ve bu iki genc yakın arkadaş olurlar. Sadri Maksudi Arsal 1906 yılında universiteden mezun olarak Rusya ’ya doner. Boylece onun siyasî faaliyetleri de başlamış olur.
1906 yılında Rusya ’ya donen Sadri Maksudî ayağının tozuyla Rusya Muslumanlarının Ucuncu Kurultayı ’na gider. Buraya geldiğinde kurultayda oluşturulan Millî Şura ’ya uye secildiğini gorur. Kurultay bittikten sonra, once koyune ardından da Kazan ’a gider. Bu sırada İkinci Duma icin butun Rusya ’da secim kampanyaları yurutulmektedir. Sadri Maksudî de Kadet Partisi ’nden adaylığını koyar ve vekil secilir. İkinci Duma ’nın Car tarafından feshedilmesinden sonra Ucuncu Duma secimlerine de katılır ve tekrar secilir. Maksudî ’nin Duma ’da verdiği nutuklardan bazılarının konuları şunlardır: Rus gocmenlerin yerleştirilmesi amacıyla Kazak-Kırgızlar ’ın yerlerinden edilmesi; Rusya ’nın Boğazlar siyasetine eleştiri; Hukumetin butcede Turk okullarına odenek ayırmaması.
Duma uyeliği esnasında Petersburg ’da bulunan Maksudî, siyasî faaliyetlerin yanında ilmî faaliyetlerle de uğraşmaktadır. 1907-1910 yılları arasında Radloff ’un dost ve oğrencilerini kabul ettiği geceleri kacırmamakta ve bu sayede Turk dili hakkında bircok yeni şey oğrenmektedir. Ucuncu Duma kapandıktan ve Dorduncu Duma ’ya secilmesi engellendikten sonra 1913 yılında Kazan ’a donen Sadri Maksudî bir sure avukatlık yapar. Artık Şubat Devrimi gelmiştir.
1905 Devrimi surecinde olduğu gibi 1917 Şubat Devrimi sırasında da Rusya ’da bir ozgurluk ortamı oluşmuş ve bundan Rusya Turkleri de istifade etmişti. Bunun ilk onemli semeresi Birinci Butun Rusya Muslumanları Kurultayı idi. Sadri Maksudî Turkistan ’da bulunduğu icin Kurultay ’a katılamaz ancak, İkinci Butun Rusya Muslumanları Kurultayı ’na katılır. Bu kurultayda “İc Rusya ve Sibirya Turk-Tatarlarının Millî-Medenî Muhtariyeti” adlı tasarısını sunar ve kurultayda bu kulturel muhtariyetin ilan edilmesini teklif eder. Kurultay tasarıyı kabul eder ve Muhtariyet Komisyonu kurarak başına Maksudî ’yi atar
Kurultayda alınan karara gore muhtar idarenin başkenti Ufa olacaktır. Bu yuzden komisyon Ufa ’ya gider. Komisyonun calışmalarının neticesinde muhtariyet ilan olunur. 20 Kasım 1917 ’de bir Millî Meclis acılır. “Millî İdare” olarak adlandırılan meclisin başında da Sadri Maksudi Arsal vardır. Meclis iki hizbe ayrılmıştır. İlk hizip, “Toprakcılar” olarakyetin taraftarı olan gruptur. İkinci hizip ise başını Sadri Maksudi Arsal ’nin cektiği “Turkculer” hizbidir. Onların goruşune gore Rusya ’nın bircok yerine dağılmış bulunan Turk-Tatarlar icin kulturel muhtariyet en faydalı yoldur. Ancak, butun bu cabalar boşa gidecek, Ekim Devrimi Millî İdare ’nin sonunu hazırlayacaktır. Bolşevik gucler Rusya ’daki Gecici hukumeti dağıtır ve yonetimi ele gecirir. Sadri Maksudi Arsal da meclisin calışmalarına bir sure ara verilmesi yonunde bir karar cıkarttırıp once Kazan ’a sonra da Moskova ’ya gider. Niyeti, ulkede neler olup bittiğini oğrenmek ve son vaziyetin Millî İdare ’yi nasıl etkileyeceğini gormektir. Ancak, Sadri Maksudi Arsal Bolşevikler ’in arananlar listesine girmiştir. Moskova ’dan Petersburg ’a gider ve din bilgini Musa CÂrullah ’ın yardımıyla Finlandiya ’ya kacar.
Finlandiya ’da Rusya ile irtibat kurmaya calışan Sadri Maksudi Arsal ’a Rusya ’dan onemli haberler gelir. Amiral Kolcak Sibirya ’nın onemli bir bolumunu ele gecirmiş ve burada kendi hukumetini kurmuştur. Turk-Tatar Millet Meclisi ’nin bakiyesi de Kızılyar ’da toplanmış ve Paris ’te olduğunu duşundukleri Sadri Maksudi Arsal ’a ulaşmaları icin iki kişiyi gorevlendirmişlerdir. Zaten yakın bir tarihte Paris Barış Konferansı da başlayacaktır. Bu yuzden Sadri Maksudi Arsal hemen Paris ’e doğru yola cıkar ve Mayıs 1919 ’da Paris ’e ulaşır.
Paris Konferansı ’nda Tatarlar adına bir memorandum sunan Sadri Maksudi Arsal ayrıca başka ulkelerin delegeleriyle de goruşerek Kazan Turkleri ’nin sorunları hakkında da bilgiler verir. Konferans bittikten bir sure sonra 1922 yılında ailesi ile birlikte Berlin ’e gitti ve politikayı bıraktı, akademik calışmalara yoneldi. Sadri Maksudi Arsal tekrar 1923 yılında ailesi ile birlikte Paris, Fransa ’ya, Sorbon ’a dondu. Burada universitede hocalığa başladı, Sorbon Universitesi Edebiyat fakultesine bağlı İslÂm Ulkelerini Tetkik Enstitusunde Turk-Tatar kavimlerinin tarihi uzerine dersler verdi. Bu sırada Turkiye ’de Kurtuluş Savaşı kazanılmış, yeni bir Turk devleti kurulmuştur. Maksudî de Turk Ocakları ’nda konferanslar vermek uzere Turkiye ’ye gelir ve 24 Kasım 1924 ’e Mustafa Kemal ATATURK ’den bir randevu alır. Goruşme sırasında Ataturk, Maksudî ’ye Turkiye ’de kalmasını teklif eder. Sadri Maksudî ’nin cevabı, “Emredersiniz Paşam.” dır. 1925 yılında Turkiye'ye gelip yerleşti. Ankara'da Maarif Vekaleti'ne bağlı Telif ve Tercume Heyeti'ne uyeliğine atandı. Bu heyetin dağılmasından sonra Ankara Hukuk Mektebi kurucu hocaları arasında yer aldı; uzun yıllar bu kurumda ders verdi.
Soyadı Kanunu ’ndan sonra “Arsal” soyadını alan Sadri Maksudî vatan olarak bildiği Turkiye ’ye gelince once Telif ve Tercume Heyeti ’ne uye secilir. Ardından Hukuk Fakultesi ’nde profesor olarak hizmet eder.
Rusya İmparatorluğu icinde Başkurdistan'ın başkenti Ufa'da 1917 yılında kurulan Milli İdare'nin ve parlamentosu Milli Meclis'in başkanı olmuş bir devlet adamıdır. Bolşevikler ’in Milli İdare'yi lağvetmelerinden sonra Batı Avrupa'ya gitti. Turkiye Cumhuriyeti ’nin kuruluş yıllarında Mustafa Kemal Ataturk tarafından Turkiye'ye davet edildi. Turkiye ’de Turkculuğun temelini atanlar arasında oldu. Cumhuriyetin ilk hukuk fakultesi olan Ankara Hukuk Fakultesi ’nin kurucu hocalarındandır. Turk Dil Kurumu ve Turk Tarih Kurumu ’nun kurulmasında onemli katkıları olmuştur.
Sadri Maksudi, 1928 yılında Milliyet Gazetesi'nde “Lisan Islahı Meselesi” başlığı altında yayınladığı yazılarını 1930 yılında bir kitap olarak yayınladı ve cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ATATURK'e sundu. Mustafa Kemal'in onsoz yazdığı Turk Dili İcin" adlı bu eser, iki yıl sonra Turk Dil Kurumu'nun kurulması talimatının verilmesinde etkili oldu.
Sadri Maksudi Arsal, TBMM'de 4 Mayıs 1931 - 23 Aralık 1934 tarihleri arasında 4. donem CHP. Şebinkarahisar, 1 Mart 1935 - 27 Aralık 1938 tarihleri arasında 5. donem CHP. Giresun ve 22 Mayıs 1950 - 12 Mart 1954 tarihleri arasında 9. donem Demokrat Parti Ankara milletvekili olarak gorev yaptı. 1954 yılında yeni secimlerde yeniden aday olmayarak istanbul ’a cekildi. 1955 yılında manevi vasiyeti saydığı Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları kitabını yazdı.
Sadri Maksudi Arsal, 1911 yılında Kamile Rami ile evlendi. Adile Ayda (d. 7 Mart 1912- o. 5 Kasım 1992) ve Naile Turhan adlarında iki kızı oldu. Kızı Adile Ayda; Turkiye'nin ilk kadın diplomatı olmuş ve 1976-1980 arasında kontenjan senatoru olarak Cumhuriyet Senatosu ’nda gorev yapmıştır.
Sadri Maksudi Arsal, 20 Şubat 1957 tarihinde istanbul ’da 78 yaşında olmuştur. Cenazesi, İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.
Unlu Rus yazar Lev Tolstoy, Sadri Maksudi Arsal'dan "Akıllı Tatar Cocuğu" diye bahsetmiştir.
Kitapları :
1898 - Maişet, Kazan
1912 - İngiltere ’ye Seyahat, Kazan
1927 - Hukuk Tarihi Dersleri, Ankara
1928 - Turk Hukuk Tarihi, Ankara
1930 - Turk Dili İcin, Ankara
1933 - İskitler-Sakalar, Ankara
1934 - Orta Asya Turk Devletleri, Ankara
1937 - Hukukun Umumî Esasları, Ankara
1940 - Teokratik Devlet ve Laik Devlet, İstanbul
1940 - İngiliz Amme Hukukunun İnkişafı Safhaları, İstanbul
1941 - Umumî Hukuk Tarihi, Ankara
1945 - Farabi ’nin Hukuk Felsefesi, İstanbul
1946 - Hukuk Felsefesi, İstanbul
1947 - Kutadgu Bilig, İstanbul
1947 - Turk Tarihi ve Hukuk, İstanbul
1955 - Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları, İstanbul