Bebek doğduğu andan itibaren uzerine yuklenen cinsiyet rolleri, maalesef gelişmiş ulkelere gore ulkemizde cok daha keskin. Farkında olmadan kız cocuklarını erkeklerden bir şekilde ayırıyor ve onlara sadece “kız cocuğu” oldukları icin bazı sorumlulukları olduğunu ve bunları yapmak zorunda olduklarını oğretiyoruz. Konu eğitime geldiğinde ise kızının temel eğitimden fazlasını almasına imkan tanıyan ebeveynlerin oranı oldukca duşuk.
Eğitim alma fırsatı bulamamış, kendi emekleriyle hayatlarını kazanan ve başarılar elde eden pek cok kadın var elbette. Ancak akademik alanda gelişmelere dahil olabilmek, bilime katkıda bulunabilmek, sporda başarılar elde edebilmek icin eğitim şart.
Elbette eskiye gore eğitime cok daha fazla onem veriyor, ozellikle kız cocuklarını eğitime teşvik ediyor ve bu konuda bilincleniyoruz. Ama yine de bu onlara sınırsız imkan tanıdığımız anlamına gelmiyor. Peki, eğitimde onlerindeki engeller kaldırılan cocuklar neler yapabiliyor? Biz bu konuya değinmek, kız cocuklarının aldıkları eğitimlerle buyuyup neler başarabildiklerini, dunyayı nasıl değiştirdiklerini ve başka hayatlara nasıl dokunduklarını anlatmak istedik…
1. Geliştirdiği cihazla Yale Universitesi ’nden 4 yıllık burs kazanan Zeynep Karacan
Sivil toplum orgutleri icin onemli kaynaklar toplayan Sultani Piano Quartet ’in de kurucularından biri olan Zeynep, 2012 ’de SBS birincisi oldu. Sanatın yanında bilime de oldukca ilgiliydi. Bilgisayar ve akıllı telefonları guneş enerjisiyle şarj eden bir cihaz geliştirdi ve lise duzeyinde verilen “Nobel”e İlk Adım Odulu ’nde (First Step to Nobel Prize in Physics) birincilik kazandı. Bu birincilik sayesinde Yale Universitesi ’nde hicbir ucret odemeden lisans eğitimi almaya hak kazandı. Şimdi kendi sanal gerceklik laboratuvarını kurarak bu alanda cığır acan calışmalara imza atma hayalini gercekleştirmek icin eğitimine devam ediyor.
2. Harvard Genc Akademi uyeliğine secilen ilk Turk bilim kadını Canan Dağdeviren
Hacettepe Fizik Muhendisliği bolumunden mezun olan Canan Dağdeviren, 2009 ’da Sabancı Universitesi ’nde Malzeme Bilimi ve Muhendisliği bolumunu bitirdi ve Fulbright bursu kazanarak UIUC ’da Malzeme Bilimi ve Muhendisliği bolumunde doktora yapmak uzere ABD ’ye gitti. Orada esnek ve katlanabilir, deri ustune yapıştırılabilir, giyilebilir elektronik aletler uzerinde calışmalar yaptı. 2015 yılında Harvard Genc Akademi uyeliğine en yuksek oyla secildi ve Harvard Genc Akademi uyeliğine secilen ilk Turk bilim kadını oldu. Pilsiz calışan giyilebilir bir kalp pili ve cilt kanseri teşhisinde 10 saniyede sonuc veren bir cihaz geliştirdi. Ekibiyle birlikte sindirilebilir bir sensor geliştirdi ve bu sensor obezite hastalığı icin onemli bir adımdı. Forbes dergisinin “30 yaş altı 30 bilim insanı” listesinde ve MIT Technology Review ’un her yıl derlediği 35 Yaş Altı Mucitler listesinde yer aldı.
3. “Balıkların da kolları yok diyen” Altın madalyalı Sumeyye Boyacı
2003 yılında kolları olmadan dunyaya gelen Sumeyye Boyacı, henuz ana okuluna giderken kalemi ayağıyla tutmayı oğrendi ve cizimler yapmaya başladı. Rus masallarının Turkce ’ye cevrildiği projede resimleri Sumeyye cizdi. Henuz 10 yaşındayken cizdiği resimler başkalarının satın almak isteyebileceği kadar guzeldi. Aynı zamanda cok iyi bir yuzucuydu. 2017 ’de İtalya ’da duzenlenen yarışmalara katıldı ve ucunculuk elde etti. 2018 Avrupa Paralimpik Yuzme Şampiyonası ’nda ise 50 metre sırtustu S5 kategorisinde altın madalya kazandı.
4. Kuresel Oğretmen Odulu ’nun sahibi Nurten Akkuş
Samsun ’un Carşamba ilcesinde doğan ve Ondokuz Mayıs Universitesi ’ni ikincilikle bitiren Nurten Akkuş, ikinci universitesini Sosyal Hizmetler ve Danışmanlık, ucuncu universitesini Sosyoloji alanında tamamladı. Samsun ’un Ayvacık ilcesinde inşaat sonrası bomboş bir şekilde teslim aldığı ve ilcenin ilk anaokulu olacak okulun kurucu mudurluğunu yaptı. Okulu oğrencilerin yeteneklerini geliştirebileceği bir yer haline getirdi. Evleri tek tek dolaşarak okul oncesi eğitimin onemini anlattı ailelere. MEB, Unicef, Avrupa birliği ve daha bircok yerle iş birliği icinde projeler uretti. Başarılı oğretmen Nurten Akkuş, İngiliz Varkey Vakfı tarafından verilen ve ‘Eğitim Nobel ’i olarak da bilinen İlk 50 finalist arasına girmeyi başardı. Ardından Kuresel Oğretmen Odulu ’nde 2018 ’in ilk 10 ’u belli oldu. Bu defa Nurten Akkuş 10 finalistin yer aldığı listeye adını yazdırdı.
5. MIT ’de Elektrik Muhendisliği ve Bilgisayar Bolumu başkanlığına atanan Asu Ozdağlar
16 Aralık 1974 ’de doğan Asu Ozdağlar,1996 ’da ODTU ’de Elektrik Muhendisliği bolumunu bitirdi. Yuksek lisans yapmak icin ise ABD ’ye, dunyanın en iyi teknik universitelerinden olan MIT ’ye gitti. 2003-2007 yılları arasından oğretim uyesi olarak gorev yaptı. Ardından 2007-2008 yılları arasında docent doktor oldu. 2008 yılında ise kadrolu bir docent doktor olarak gorevine devam etti. 2012 yılında MIT Elektirik Muhendisliği ve Bilgisayar Bolumu profesoru unvanını aldı. Universitenin en buyuk bolumu olan Elektrik Muhendisliği ve Bilgisayar Bolumu ’nde yapılan bircok calışmada onemli katkıları olan Asu Ozdağlar son olarak bolum başkanlığına atandı. Aynı zamanda Microsoft, NATO, MIT Lisansustu Oğrenci Konseyi Oğretim Odulu gibi bircok odulun sahibi. Ozdağlar ’ın uzerinde calıştığı konular ise; ekonomik ve sosyal ağ sistemleri, optimizasyon kuramı ve oyun kuramı. Ayrıca meslektaşlarıyla birlikte Bilgisayar Bilimleri, Ekonomi ve Data Bilimi alanlarını iceren yeni bir lisans ana dalı oluşturulmasında lider rol oynadı.
6. “Yapay Embriyo” calışmasıyla MIT ’nin Cığır Acan 10 Gelişmesi listesine giren Berna Sozen
Akdeniz Universitesi Tıp Fakultesi Histoloji ve Embriyoloji Ana Bilim Dalı araştırma gorevlisi Berna Sozen ve ekip arkadaşları, ilk olarak kok hucrelerden yapay fare embriyosu uretmeyi başardı. Dunyanın en iyi universitelerinden biri olan Massachusetts Teknoloji Enstitusu (MIT), gecen yılın bilimde cığır acan 10 gelişmesi listesinde Berna Sozen ve ekibinin geliştirdiği bu “Yapay Embriyo” projesine yer verdi. Ekip Cambridge Universitesi ’nde calışmalar yuruttu. Bilimsel cevreler tarafından buluş olarak nitelendirilen calışma, kısırlık tedavisinde onemli bir donum noktası olabilir ve kadınların duşuk yapma sebeplerini anlamamızı sağlayabilir.
7. Projesiyle “First Step to Nobel Prize in Physics” (Nobel Fizik Odulu ’ne Doğru İlk Adım) adlı yarışmada birinci olan İlayda Şamilgil
İlayda Şamilgil, henuz 12. sınıf oğrencisiyken “Sıvılardaki Su Oranını Mıknatısla Olcebilen Ucuz, Hızlı ve Taşınabilir Bir Sistem” adlı bir proje hazırladı. Hazırladığı bu fizik projesini buyuk bir heyecanla TUBİTAK ’a sunan İlayda, ne yazık ki dereceye giremedi. Ardından aynı projeyle 80 ulkeden binlerce projenin katıldığı “First Step to Nobel Prize in Physics” (Nobel Fizik Odulu ’ne Doğru İlk Adım) adlı yarışmaya başvurdu. Polonya ’da gercekleşen ve en iyi profesorlerin juri koltuğunda oturduğu, dunyanın en prestijli fizik yarışmasından tam puan aldı ve birinci oldu. İlayda bu proje dışında 2013 yılında İstanbul ’daki bazı metro istasyonlarındaki kanserojen olduğu bilinen radon gazı olcumu yapıp İstanbul Valiliği ve İstanbul Buyukşehir Belediyesi ’ne sundu. Eğitim aldığı Cornell Universitesi ’nde NASA ’da teknoloji şefi olan Mason Peck, İlayda ’yı Mars ’a giden roketlerle ilgili bir projeye davet etti. İlayda NASA ’nın projesinde yer aldı ve haftada 8 saat laboratuvara giderek Mason Peck ile calıştı.
8. 14. Dunya Aerobik Jimnastik Şampiyonası ’nda 15-17 yaş kategorisinde altın madalya kazanan Ayşe Begum Onbaşı
Profesyonel spor yaşamına 7 yaşında başlayan aerobik jimnastikci 9 Aralık 2001 ’de dunyaya geldi. Tum zorluklara rağmen tutkusundan hic vazgecmedi, cok calıştı. 2016 yılında Guney Kore ’de duzenlenen 14. Dunya Aerobik Jimnastik Şampiyonası 15-17 yaş kategorisinde Altın Madalya sahibi oldu. Son olarak ise Fas ’ın Marakeş kentinde duzenlenen Gymnasiade 2018 ’te Tek Bayanlar kategorisinde gumuş madalya kazandı
9. Meme kanseri tedavisinde devrim yaratacak bir calışmaya imza atan Ozge Akbulut
1999 yılında Sabancı Universitesi ’nin Malzeme Bilimi ve Muhendisliği bolumunden mezun olan Ozge Akbulut, Massachusetts Teknoloji Enstitusu (MIT) ’nde doktora yaptı ve doktora sonrası 2 sene boyunca Harvard ’da bazı calışmalar yaptı. Dunyada en yaygın kanser turlerinden biri olan meme kanserine fayda sağlayabilmek icin Dr. Barkın Eldem ile calışmaya başladı. Hem surdurulebilir hem de pratik bir cozum sunmak amaclandı ve cerrahların kesip dikebileceği ve bunu yaparken gercek doku hissi veren bir meme modeli uretildi. Urettikleri silikon temelli kompozit bir yapı olan ve icinde memenin katmanları icin 4 farklı formulasyon olan meme ornekleri cerrahlara kaliteli ve gercekci bir eğitim metaryali sağlıyor. Ayrıca kendi kendine muayeneyi anlatan bir meme modelleri var ve bu proje #kendimdensorumluyum adıyla 3000 ’den fazla insana ulaştı.
10. 13 yaşında Dunya şampiyonu olan İrem Capar
İrem Capar, henuz 13 yaşındayken Muay Thai Turkiye Şampiyonu oldu. Aynı yıl İstanbul ’da duzenlenen Yıldız Kadınlar 51 kiloda rakiplerini birer birer yenerek Muay Thai Dunya Şampiyonu oldu. Malezya ’da duzenlenen Muay Thai Şampiyonası ’nda 57 kilo yıldız kadınlar kategorisinde altın madalyanın sahibi oldu. 2016 yılında ise kick boks ve boksta da Turkiye Şampiyonu oldu.
11. Kanserin erken teşhisi calışmalarıyla “tıpta ve biyolojide cığır acan” liderlerden biri secilen Naşide Durmuş
Stanford Universitesi Tıp Fakultesi Biyokimya Bolumu Araştırma Gorevlisi Dr. Naşide Gozde Durmuş, hastaya ozel antibiyotik kullanımını sağlayacak ilac tarama testi projesinin laboratuvar testlerinde başarılı sonuc elde etti. Kanserin erken teşhisi icin ucuz, hızlı ve cep telefonuyla uyumlu geliştirdiği test calışmalarıyla dunyanın saygın bilim dergilerinden MIT Technology Review tarafından, 2015 ’te “tıpta ve biyolojide cığır acan” liderlerden biri olarak secildi. Araştırmaları, nano ve mikro teknolojilerin kanser ve antibiyotik direnci gibi dunyayı tehdit eden sağlık problemleri uzerine uygulamaları uzerine yoğunlaşmakta.
12. Olimpiyatlarda yer alan ikinci Turk kadın jimnastikci Tutya Yılmaz
1999 tarihinde İstanbul ’da dunyaya gelen Tutya Yılmaz, 2003 yılında 4 yaşında cimnastiğe başladı. 16 yaşındayken Baku ’de duzenlenen ilk Avrupa Oyunları ’nda ulkesini temsil etti. 2016 Yaz Olimpiyatları ’na jimnastik dalında katılım hakkı kazanarak, 2012 Londra ’ya katılan Goksu Uctaş ’tan sonra, Olimpiyatlarda yer alan ikinci Turk kadın jimnastikci oldu. Aynı zamanda Turk jimnastik tarihinde Olimpiyat ’a katılmaya hak kazanan en genc jimnastikci oldu. Denge tahtasında koluyla denge tahtasını alttan tutup sırtıyla destek aldığı harekete Jimnastik camiası “Yılmaz” adını verdi.
13. Uluslararası Yukselen Yetenek Odulu”nu kazanan Bilge Demirkoz
İstanbul Amerikan Robert Lisesi ‘nde okurken TUBİTAK proje yarışmasında matematik dalında Turkiye ’de verilen ilk odulu aldı. Amerika ’da MIT, Harvard, Stanford ve Caltech olmak uzere 4 universiteye başvuru yaptı ve Turkiye ’deki universite sınavlarına hazırlandığı 17 Mart tarihinde MIT tarafından tam burslu olarak kabul edildi. Fizik bolumunu matematik ve muzik bolumlerinden sertifika alarak 2001 yılında okulunu bitirdi. MIT Fizik Oğrenci Birliği ve Turk Oğrenci Birliği başkanlığı yaptı. Doktorasını İngiltere Enerji Bakanlığı ’nın senede beş kişiye verdiği Dorothy Hodgkin bursunu alarak ATLAS deneyinde uc yılda tamamladı. Uzay radyasyonu hakkında yaptığı calışmalarla UNESCO Uluslararası Bilim Kadınları Odul Programı ’nda Uluslararası Yukselen Yetenek Odulu”ne layık goruldu.
14. NASA tarafından verilen Hubble odulune de layık gorulen Feryal Ozel
27 Mayıs 1975 tarihinde İstanbul‘da doğan Feryal Ozel,İstanbul ’da Uskudar Amerikan Lisesi ’nden mezun oldu. New York‘ta Columbia Universitesi‘nde Fizik ve Uygulamalı Matematik eğitimini okul ikinciliği alarak 1996 yılında tamamladı. 1997 ’de Kopenhag “Niels Bohr Institute”‘de fizik uzerine yuksek lisansını bitiren Ozel, 2002 yılında da Harvard Universitesi ’nde astrofizik uzerine doktorasını tamamladı. 2003 yılında Albert Einstein ve John Forbes Nash gibi buyuk dehaların bulunduğu “Buyuk Fikirler” adlı listede yer aldı. Astrofizik, ozellikle kara delik ve notron yıldızları uzerinde bircok calışma yaptı. Yuksek manyetik alanda notron yıldızlarının ilk kuantum hesaplarını yaptı ve Harvard Universitesi ’nde yazdığı doktora teziyle fizik camiasında yankı uyandırdı. NASA tarafından verilen Hubble odulune de layık goruldu ve Hubble kadrosuna alınan ilk ve tek Turk oldu.