1985 yılında ilk kez Speed B. Leas tarafından one surulen catışma tipleri tam olarak 5 seviyede değerlendiriliyor. Lyssa Adkins ’in Coaching Agile Teams kitabında da cevik kocların kullanabileceği bir catı olarak dile getirilen 5 seviyelik catışmayı tanıma/gorebilme ve her bir seviye icin bir takım başa cıkma yontemleri oneriliyor.
Aslına bakacak olursanız sadece cevik takımlarda yaşanan catışmalarda değil, hepimizin gundelik hayatta yaşayabileceği olası tartışma/anlaşamama ortamlarını tanıma ve bu ortamlar icin cozum onerilerini tarama acısından da bahsi gecen catı gayet faydalı. Gelin 5 Seviyeden oluşan bu catıyı hep birlikte tanıyalım ve hayatımızı biraz daha kolaylaştıralım.
Seviye 1: Problem Cozme (Problem To Solve)
Tahmin edeceğiniz uzere burası en duşuk seviye catışmaların yer aldığı bolum. Ortada bir fikir ayrılığı olmakla birlikte taraflar birbirleriyle ortak bir payda uzerinden konuşmayı başarabiliyor. Tamamen olağan ve guvenli bir tartışma ortamı mevcut. Farklı goruşler savunuluyor olmasına rağmen kişiler arası kullanılan dil acık ve kibar. Bir bilgi paylaşımı ve iş birliği havası var. “Seni anlıyorum, ama bence şu gerceği unutuyorsun…”, “Seninle aynı fikirde değilim, cunku şoyle bir durum var…”
Ne yapmalı?
Durum zaten guzel bir seviyede aslında. Bu ortam, kazan-kazan (win-win) bir durum yaratma şansımız olan bir ortam. Gercek bir uzlaşma hali eşliğinde catışmayı gayet verimli bir tartışma haline cevirmek oneriliyor. Tabii ki objektif duruş, herkesin fikrini aktif dinlemek, kişilerin anlaşıldığından emin olmak her aşamada onemli.
Seviye 2: Anlaşmazlık (Disagreement)
Burada işler biraz kızışıyor. Bu catışma ortamında konu yerini biraz da kişiselleştirmelere bırakıyor. Dolayısıyla daha bir tetikte olma hali, korunmacı bir tavır soz konusu. Daha da doğrusu karakteristiğimiz, kişiliğimiz burada en az problemi cozmek kadar onemli. Kişiler arası kullanılan dil ise şakayla karışık, hatta bazen doğrudan dokundurma kıvamlarına gelebiliyor. “Gecen sefer de aynı şey oldu ve sen yine boyle davrandın!”, “Ben şunu hic bir zaman boyle yapmadım, ama sen şoylesin…”
Ne yapmalı?
Destekleyici bir tavırla iş birliği icinde devam etmek ve kişileri problemi cozmeye teşvik etmek oneriliyor. Guclu sorular (Powerfull Questions) sormak bir cozum olabilir. Burada onemli olan guven ortamının korunmasını sağlamak ve boylelikle bir sonraki catışma seviyesine gecişi onlemek ve aynı zamanda yavaştan ilk seviyeye donuşu sağlamak.
Seviye 3: Yarışma (Contest)
İşte sahi sahi bir catışmanın icindeyiz, haydi bakalım. Burası nasıl bir yer? Burada artık mesele sadece korunmacı davranmak değil, artık haklı cıkmanın da epey onemi var. Kişisel sozlu saldırıların tam anlamıyla başladığı yerdeyiz. Haliyle catışmayı yaratan gercek konudan bir hayli uzaklaşmış noktadayız. Bir sebepten yola cıkarak cok daha farklı ve geniş konulara girmişiz. Dert problemin cozulmesi değil, neredeyse sadece haklı cıkmak olmuş. Genellemeler yapılmaya başlanmış: “Zaten hep boyle yapıyorsun!”, “Neyi tartışıyoruz şuan?”
Ne yapmalı?
Bu yarışma hali icin onerilenlerden bazıları: Gercekleri tekrar hatırlatmak uzere veri toplamak; konu uzerine, kişisel değerlere girmeden muzakere etmek ve bilgi paylaşımına teşvik etmek; ya da bu rekabete katılıp gercekten tartışmaya girme hali. Yalnız bu rekabete kaptırıp problemi cozme hali kısa vadede işe yarar gozukse de uzun vadede etkilerinin zararlı olabileceğine dair uyarıları da gozardı etmemek gerek ?
Seviye 4: Haclı Seferi (Crusade)
Kritik bir noktaya geldik. Artık bir gruplaşma hali var ve kullanılan dil gayet ideolojik. “Daha cok insanı kendi tarafımıza cekmemiz lazım.”, “Onlar yanlış!” Dolayısıyla artık mesele kişisel değil, haklı cıkmak değil, problemin kendisi hic değil. Mesele onlar ve biz meselesi olmuş. Artık taraflar birbirlerinin fikirlerinin değişebileceğine inanmıyor.
Ne yapmalı?
Haclı Seferi Catışma Seviyesi icin onerilen, taraflar sakinleşip catışmanın seviyesi duşune kadar arabuluculuk yapmak ve sağlıklı muzakere ortamını tekrar yaratmaya calışmak (shuttle diplomacy, mekik diplomasisi). Bir ceşit moderatorluk aslında. Tartışma programlarında yukselen tansiyonun reklama girmeden cozulebildiği anlar gibi duşunebiliriz.
Seviye 5: Dunya Savaşı (World War)
Anlatmaya gerek var mı? “Ya onlar, ya biz”, “Yok edin!!!”, “Dunya gucumuzu gorecek”, “Bu bir daha asla yaşanmayacak!” Evet, garip bir hal aldık şuan. Resmen savaş halindeyiz. Tehlikeli bir noktadayız. Artık anlam aranmıyor. İş gercekten cığırından cıkmış.
Ne yapmalı?
Bu tip bir catışmada ilk yapılması gereken tarafların fiziksel olarak incinmemesini sağlamaktan ibaret. Sakin olmak, soğuk kanlı davranmak lazım. Ortada cozulecek bir durum zaten kalmamış. Sadece tehlikeyi atlatmak ve guvenli bir şekilde tarafların uzaklaşmasını sağlamak gerek.