Hucre Bolunmesi ve Kalıtım Konu Anlatımı
Bir hucreden yeni hucrelerin oluşmasınahucrebolunmesidenir. Hucre bolunmesi butun canlılarda gorulen bir olaydır.
Hucre bolunmesi hucre cekirdeğinde başlar ve birbirini takip eden evrelerden (safhalardan) oluşur. Yoğurdun mayalanması, bitkilerin buyumesi, tohumun cimlenmesi, yaraların iyileşmesi, buyume ve gelişme olayları hucre bolunmesi sayesinde gercekleşir.
Hucre bolunmesi; mitozbolunmeve mayozbolunmeolarak iki ceşittir
a) Hucre Bolunmesinin Nedeni :
Hucrelerde yaşamsal faaliyetlerin surdurulebilmesi icin yapım (ozumleme) ve yıkım (yadımlama) olaylarının yani metabolik faaliyetlerin gercekleşmesi gerekir.
Hucreler yaşamsal faaliyetlerini surdururken surekli buyur. Hucrenin buyumesi demek hucre zarının, sitoplÂzmanın ve cekirdeğin buyumesi demektir.Fakat sitoplÂzmanın (hacimce) buyumesi hucre zarının (yuzeyce) buyumesinden daha fazla olur. Bir sure sonra hucre zarından madde giriş ; cıkışı zorlaşır ve cekirdeğin yoneteceği alan sınırlı olduğu icin cekirdek hucreyi yonetemez. (Yonetmekte gucluk ceker). Bu anda cekirdek bolunme emrini verir ve bolunme emri verildikten sonra hucre bolunmesi engellenemez.
Butun canlılarda hucre bolunmesi cekirdekte yer alan DNA molekulunun emri ile gercekleşir. Hucrenin bolunebilmesi icin belli bir buyukluğe (bolunebilme buyukluğune) ulaşması gerekir.
b) Hucre Bolunmesinin Amacı :
Hucre bolunmesinin amacı canlılarda uremeyi ve buyumeyi sağlamaktır.
*Tek hucreli canlılarda hucre bolunmesinin amacı (hucre sayısını arttırarak) coğalmayı (uremeyi) sağlamaktır.
*Cok hucreli canlılarda hucre bolunmesinin amacı (hucre sayısını arttırarak) doku, organ ve sistemlerin buyuyup gelişmesini, yıpranan dokuların onarılmasını, olen hucrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlamaktır. Bazı cok hucreli canlılarda sperm ve yumurta hucrelerinin oluşturulması hucre bolunmesi sayesinde sağlanır.
İnsanlarda kan, deri, bağırsak hucreleri hızlı, kas hucreleri yavaş bolunurken sinir ve retina hucreleri de belli bir yaştan sonra hic bolunmezler.
Hucre bolunebilme buyukluğune ulaştığında cekirdek bolunme emrini vermezse hucre parcalanır. Hucre, yuzeyi arttırmak, hacmi azaltmak icin bolunur.
DNA;nın emri dışında, kontrolsuz şekilde hucreler bolunursekanserli dokularoluşur.
Mitoz Bolunme (Aynı Hucreler Oluşturan Bolunme) :
Butun canlılarda 2n kromozomlu vucut hucrelerinde gorulen ve bir hucreden iki hucre oluşturan bolunme şekline mitozbolunmedenir.
Mitoz Bolunmenin Ozellikleri :
1-Butun canlılarda gorulur.
2-2n kromozomlu vucut hucrelerinde gorulur.
3-2n kromozomlu bir hucreden 2n kromozomlu iki hucre oluşur.
4-Bolunme sonucu oluşan iki hucre aynı kalıtsal bilgiye (DNA ya) yani kromozom yapısına sahiptir ve birbirinin tıpa tıp aynısıdır.
5-Yaşam boyu devam eder. (Zigotun oluşumundan, olume kadar devam eder).
6-Bolunme sonucu oluşan hucrelerin kromozom sayısı değişmez, sabit kalır.
7-Tek hucrelilerde coğalmayı, cok hucrelilerde buyumeyi, gelişmeyi, yıpranan dokuların onarılmasını ve olen hucrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.
8-Tur icinde ceşitlilik oluşturmadan (kalıtsal ozellikleri değiştirmeden) turun devamını sağlar.
9-Mitoz bolunme başlamadan once hucre bolunmeye hazırlık donemi (interfaz) gecirir.
10-Cekirdek bolunmesi (karyokinez) ve sitoplÂzma bolunmesi (sitokinez) olarak iki aşamada gercekleşir.
Bolunmeye hazırlık doneminde (İnterfaz Doneminde) :
1- Hucre buyur ve bolunme buyukluğune ulaşır.
2- Hucredeki kalıtsal (genetik) madde iki katına cıkar, (DNA yani) kromozomlar kendini eşler, bir kromozomdan iki(kardeş = homolog) kromatit oluşur.
3- Yaşamsal faaliyetler hızlanır. (ATP, mRNA, tRNA, rRNA, protein sentezi gibi).
4- Sentrozom kendini eşleyerek sentriolleri oluşturur. (Sentrioller kendini eşler).
1- Cekirdek Bolunmesi (Karyokinez) :
Hucredeki, canlının kalıtsal ozelliklerini taşıyan kalıtsal yapının yani kromozomların (DNA nın) ikiye ayrılmasını sağlayan bolunmeye cekirdek bolunmesidenir. Cekirdek bolunmesi bitki ve hayvan hucrelerinde aynı şekilde gercekleşir.Cekirdek bolunmesi birbirini takip eden (profaz, metafaz, anafaz, telofaz olmak uzere) dort safhada (bolumde=donemde=evre de) gercekleşir.
I. Safha (I-Profaz) :
1-Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar.
2- Kromozomlar (iki kromatitli yapı) boyuna bolunerek kardeş (Homolog) kromatitleri oluşturur.
3- Sentrioller zıt kutuplara cekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur
4- Kromatitler birbirlerine bağlanır. Kromatitlerin birbirlerine bağlandığı noktaya sentromerdenir
5- Cekirdek zarı ve cekirdekcik erimeye başlar (kaybolur)
II. Safha (II-Metafaz) :
1-Kromozomlar, (sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur ve) hucrenin ekvator duzlemine dizilirler.
2- Kromozomları oluşturan kromatitler ikiye ayrılır. Kromozomların sentromerleri ikiye bolunur ve kromatitler birbirlerinden tamamen ayrılır
3- Ayrılan kromatitler sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur].
4- Erimeye başlayan cekirdek zarı ve cekirdekcik kaybolur
III. Safha (III-Anafaz) :
1-(İğ iplikleri kısalır ve) Ayrılan (homolog=eş) kromatitler zıt kutuplara cekilir.
2-Zıt kutuplara cekilen (kardeş) kromatitlere kromozom denir.
3- Kardeş kromatitler (kromozomlar) kutuplara ulaştığı anda anafaz tamamlanır
IV. Safha (IV-Telofaz) :
1- Zıt kutuplara cekilen kromozomlar (kromatitler) incelip uzayarak kromatin iplikleri oluşturur.
2- Cekirdek bolunmesi tamamlanır ve aynı kalıtsal bilgiye sahip yani aynı kromozomlara sahip iki cekirdek oluşur.
3- SitoplÂzma bolunmesi başlar.
4- İğ iplikleri kaybolur].
5- Cekirdek zarı ve cekirdekcik oluşur].
6- Profazın tam tersi şeklinde gercekleşir
2- SitoplÂzma Bolunmesi (Sitokinez) :
*Hayvan hucrelerinde, sitoplÂzma bolunmesiboğumlanmaile gercekleşir
*Bitki hucrelerinde sitoplÂzma bolunmesiorta lamel (ara plak = arabolme = ekvatoral plak)oluşması sayesinde gercekleşir. SitoplÂzma bolunmesi sonucu hucre zarı ve hucre ceperi oluşur.
Mitoz bolunme sonucu hucre sayısı artar, kromozom sayısı sabit kalır.
Mitoz bolunme, eşeysiz uremenin temelini oluşturur.
Mitoz bolunme zigotun oluşumu ile başlar ve olume kadar devam eder.
Eşeysiz Ureme :
İlkel, basit yapılı canlılarda tek bir atadan yeni canlıların (bireylerin) oluşmasına eşeysiz uremedenir. (Eşey yani ureme hucreleri olmadan gercekleşen uremedir).
Eşeysiz ureme ceşitleri şunlardır:
1- Bolunerek Ureme.
2- Tomurcuklanma İle Ureme
3- Sporla Ureme.
4- Vejetatif Ureme.
5- Rejenerasyon İle Ureme.
1- Bolunerek Ureme :
Bakteriler, mavi-yeşil algler (su yosunları), amip, oglena (kamcılı hayvan), terliksi hayvan (paramesyum) bolunerek ureyen tek hucreli canlılardır.
Paramesyum (terliksi hayvan) enine, oglena (kamcılı hayvan) boyuna, amip ise enine veya boyuna bolunebilir.
2- Tomurcuklanma İle Ureme :
Ata (ana) canlının vucudunda kucuk bir cıkıntı yani tomurcuk oluşur. Oluşan tomurcuk gelişimini tamamlayarak yeni bir canlı oluşturur.
Oluşan canlı bazen ata canlıdan ayrılarak yaşamını surdurur, bazen de ata canlıdan ayrılmayıp ata canlı ile birlikte kolonilerioluşturarak yaşamını surdurur.
Tek hucreli canlılardan bira mayası (maya mantarlarında) ve can hayvanında gorulur.
Cok hucreli canlılardan deniz anası, sungerler, solenterler (tatlı su hidrası), polip, mercan ve ciğer otlarında gorulur.
3- Sporla Ureme (Sporlanma) :
Olumsuz cevre şartlarına dayanabilen, uzeri sağlam bir ortuyle ortulu olan ve ureme olayını gercekleştiren ozel hucrelere spor denir.
Bakteriler, (kuf veya maya) mantarlar, plazmodyum (sıtma mikrobu), ciceksiz bitkiler (eğrelti otu, karayosunu, atkuyruğu, kibrit otu, ciğer otları), sporla ureyen canlılardır.
4- Vejetatif Ureme :
Yuksek yapılı gelişmiş bitkilerde gorulen ureme şeklidir. Bitkilerden alınan bir parcanın koklendirilerek bunlardan yeni bitkilerin oluşturulmasına vejetatif ureme denir.
Vejetatif ureme; celikle, yumru ileve soğan ile uremeşeklinde gercekleşebilir.
a-Celikle Ureme :
Bazı bitkilerden kopan veya kesilen kok, govde, dal, yaprak gibi kısımlardan (parcalardan) yeni bitkinin oluşmasına celikle ureme denir. Celikle ureme aşılama veya koklendirme ile gercekleşir.
Asma, gul, kavak, soğut dallarından veya kokunden yeni bitki oluşur.
Cilek ve zambak (rizom) govdelerinden yeni bir bitki oluşur.
Afrika menekşesi ve gozyaşı bitkisi yapraklarından yeni bir bitki oluşur.
b-Yumru İle Ureme :
Bazı bitkilerin besin depolayan yumru govdelerinin uzerinde oluşan yumruların cimlendirilerek yeni bitki oluşturmasıdır.
Patates ve yer elması yumru ile urerler.
c-Soğan İle Ureme :
Bazı bitkilerin besin depolayan yassı (soğan) govdelerinin cimlendirilerek yeni bir bitki oluşturmasıdır.
Soğan ve lale soğan ile urerler.
+rep Lutfen
Bir hucreden yeni hucrelerin oluşmasınahucrebolunmesidenir. Hucre bolunmesi butun canlılarda gorulen bir olaydır.
Hucre bolunmesi hucre cekirdeğinde başlar ve birbirini takip eden evrelerden (safhalardan) oluşur. Yoğurdun mayalanması, bitkilerin buyumesi, tohumun cimlenmesi, yaraların iyileşmesi, buyume ve gelişme olayları hucre bolunmesi sayesinde gercekleşir.
Hucre bolunmesi; mitozbolunmeve mayozbolunmeolarak iki ceşittir
a) Hucre Bolunmesinin Nedeni :
Hucrelerde yaşamsal faaliyetlerin surdurulebilmesi icin yapım (ozumleme) ve yıkım (yadımlama) olaylarının yani metabolik faaliyetlerin gercekleşmesi gerekir.
Hucreler yaşamsal faaliyetlerini surdururken surekli buyur. Hucrenin buyumesi demek hucre zarının, sitoplÂzmanın ve cekirdeğin buyumesi demektir.Fakat sitoplÂzmanın (hacimce) buyumesi hucre zarının (yuzeyce) buyumesinden daha fazla olur. Bir sure sonra hucre zarından madde giriş ; cıkışı zorlaşır ve cekirdeğin yoneteceği alan sınırlı olduğu icin cekirdek hucreyi yonetemez. (Yonetmekte gucluk ceker). Bu anda cekirdek bolunme emrini verir ve bolunme emri verildikten sonra hucre bolunmesi engellenemez.
Butun canlılarda hucre bolunmesi cekirdekte yer alan DNA molekulunun emri ile gercekleşir. Hucrenin bolunebilmesi icin belli bir buyukluğe (bolunebilme buyukluğune) ulaşması gerekir.
b) Hucre Bolunmesinin Amacı :
Hucre bolunmesinin amacı canlılarda uremeyi ve buyumeyi sağlamaktır.
*Tek hucreli canlılarda hucre bolunmesinin amacı (hucre sayısını arttırarak) coğalmayı (uremeyi) sağlamaktır.
*Cok hucreli canlılarda hucre bolunmesinin amacı (hucre sayısını arttırarak) doku, organ ve sistemlerin buyuyup gelişmesini, yıpranan dokuların onarılmasını, olen hucrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlamaktır. Bazı cok hucreli canlılarda sperm ve yumurta hucrelerinin oluşturulması hucre bolunmesi sayesinde sağlanır.
İnsanlarda kan, deri, bağırsak hucreleri hızlı, kas hucreleri yavaş bolunurken sinir ve retina hucreleri de belli bir yaştan sonra hic bolunmezler.
Hucre bolunebilme buyukluğune ulaştığında cekirdek bolunme emrini vermezse hucre parcalanır. Hucre, yuzeyi arttırmak, hacmi azaltmak icin bolunur.
DNA;nın emri dışında, kontrolsuz şekilde hucreler bolunursekanserli dokularoluşur.
Mitoz Bolunme (Aynı Hucreler Oluşturan Bolunme) :
Butun canlılarda 2n kromozomlu vucut hucrelerinde gorulen ve bir hucreden iki hucre oluşturan bolunme şekline mitozbolunmedenir.
Mitoz Bolunmenin Ozellikleri :
1-Butun canlılarda gorulur.
2-2n kromozomlu vucut hucrelerinde gorulur.
3-2n kromozomlu bir hucreden 2n kromozomlu iki hucre oluşur.
4-Bolunme sonucu oluşan iki hucre aynı kalıtsal bilgiye (DNA ya) yani kromozom yapısına sahiptir ve birbirinin tıpa tıp aynısıdır.
5-Yaşam boyu devam eder. (Zigotun oluşumundan, olume kadar devam eder).
6-Bolunme sonucu oluşan hucrelerin kromozom sayısı değişmez, sabit kalır.
7-Tek hucrelilerde coğalmayı, cok hucrelilerde buyumeyi, gelişmeyi, yıpranan dokuların onarılmasını ve olen hucrelerin yerine yenilerinin yapılmasını sağlar.
8-Tur icinde ceşitlilik oluşturmadan (kalıtsal ozellikleri değiştirmeden) turun devamını sağlar.
9-Mitoz bolunme başlamadan once hucre bolunmeye hazırlık donemi (interfaz) gecirir.
10-Cekirdek bolunmesi (karyokinez) ve sitoplÂzma bolunmesi (sitokinez) olarak iki aşamada gercekleşir.
Bolunmeye hazırlık doneminde (İnterfaz Doneminde) :
1- Hucre buyur ve bolunme buyukluğune ulaşır.
2- Hucredeki kalıtsal (genetik) madde iki katına cıkar, (DNA yani) kromozomlar kendini eşler, bir kromozomdan iki(kardeş = homolog) kromatit oluşur.
3- Yaşamsal faaliyetler hızlanır. (ATP, mRNA, tRNA, rRNA, protein sentezi gibi).
4- Sentrozom kendini eşleyerek sentriolleri oluşturur. (Sentrioller kendini eşler).
1- Cekirdek Bolunmesi (Karyokinez) :
Hucredeki, canlının kalıtsal ozelliklerini taşıyan kalıtsal yapının yani kromozomların (DNA nın) ikiye ayrılmasını sağlayan bolunmeye cekirdek bolunmesidenir. Cekirdek bolunmesi bitki ve hayvan hucrelerinde aynı şekilde gercekleşir.Cekirdek bolunmesi birbirini takip eden (profaz, metafaz, anafaz, telofaz olmak uzere) dort safhada (bolumde=donemde=evre de) gercekleşir.
I. Safha (I-Profaz) :
1-Kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar.
2- Kromozomlar (iki kromatitli yapı) boyuna bolunerek kardeş (Homolog) kromatitleri oluşturur.
3- Sentrioller zıt kutuplara cekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur
4- Kromatitler birbirlerine bağlanır. Kromatitlerin birbirlerine bağlandığı noktaya sentromerdenir
5- Cekirdek zarı ve cekirdekcik erimeye başlar (kaybolur)
II. Safha (II-Metafaz) :
1-Kromozomlar, (sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur ve) hucrenin ekvator duzlemine dizilirler.
2- Kromozomları oluşturan kromatitler ikiye ayrılır. Kromozomların sentromerleri ikiye bolunur ve kromatitler birbirlerinden tamamen ayrılır
3- Ayrılan kromatitler sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur].
4- Erimeye başlayan cekirdek zarı ve cekirdekcik kaybolur
III. Safha (III-Anafaz) :
1-(İğ iplikleri kısalır ve) Ayrılan (homolog=eş) kromatitler zıt kutuplara cekilir.
2-Zıt kutuplara cekilen (kardeş) kromatitlere kromozom denir.
3- Kardeş kromatitler (kromozomlar) kutuplara ulaştığı anda anafaz tamamlanır
IV. Safha (IV-Telofaz) :
1- Zıt kutuplara cekilen kromozomlar (kromatitler) incelip uzayarak kromatin iplikleri oluşturur.
2- Cekirdek bolunmesi tamamlanır ve aynı kalıtsal bilgiye sahip yani aynı kromozomlara sahip iki cekirdek oluşur.
3- SitoplÂzma bolunmesi başlar.
4- İğ iplikleri kaybolur].
5- Cekirdek zarı ve cekirdekcik oluşur].
6- Profazın tam tersi şeklinde gercekleşir
2- SitoplÂzma Bolunmesi (Sitokinez) :
*Hayvan hucrelerinde, sitoplÂzma bolunmesiboğumlanmaile gercekleşir
*Bitki hucrelerinde sitoplÂzma bolunmesiorta lamel (ara plak = arabolme = ekvatoral plak)oluşması sayesinde gercekleşir. SitoplÂzma bolunmesi sonucu hucre zarı ve hucre ceperi oluşur.
Mitoz bolunme sonucu hucre sayısı artar, kromozom sayısı sabit kalır.
Mitoz bolunme, eşeysiz uremenin temelini oluşturur.
Mitoz bolunme zigotun oluşumu ile başlar ve olume kadar devam eder.
Eşeysiz Ureme :
İlkel, basit yapılı canlılarda tek bir atadan yeni canlıların (bireylerin) oluşmasına eşeysiz uremedenir. (Eşey yani ureme hucreleri olmadan gercekleşen uremedir).
Eşeysiz ureme ceşitleri şunlardır:
1- Bolunerek Ureme.
2- Tomurcuklanma İle Ureme
3- Sporla Ureme.
4- Vejetatif Ureme.
5- Rejenerasyon İle Ureme.
1- Bolunerek Ureme :
Bakteriler, mavi-yeşil algler (su yosunları), amip, oglena (kamcılı hayvan), terliksi hayvan (paramesyum) bolunerek ureyen tek hucreli canlılardır.
Paramesyum (terliksi hayvan) enine, oglena (kamcılı hayvan) boyuna, amip ise enine veya boyuna bolunebilir.
2- Tomurcuklanma İle Ureme :
Ata (ana) canlının vucudunda kucuk bir cıkıntı yani tomurcuk oluşur. Oluşan tomurcuk gelişimini tamamlayarak yeni bir canlı oluşturur.
Oluşan canlı bazen ata canlıdan ayrılarak yaşamını surdurur, bazen de ata canlıdan ayrılmayıp ata canlı ile birlikte kolonilerioluşturarak yaşamını surdurur.
Tek hucreli canlılardan bira mayası (maya mantarlarında) ve can hayvanında gorulur.
Cok hucreli canlılardan deniz anası, sungerler, solenterler (tatlı su hidrası), polip, mercan ve ciğer otlarında gorulur.
3- Sporla Ureme (Sporlanma) :
Olumsuz cevre şartlarına dayanabilen, uzeri sağlam bir ortuyle ortulu olan ve ureme olayını gercekleştiren ozel hucrelere spor denir.
Bakteriler, (kuf veya maya) mantarlar, plazmodyum (sıtma mikrobu), ciceksiz bitkiler (eğrelti otu, karayosunu, atkuyruğu, kibrit otu, ciğer otları), sporla ureyen canlılardır.
4- Vejetatif Ureme :
Yuksek yapılı gelişmiş bitkilerde gorulen ureme şeklidir. Bitkilerden alınan bir parcanın koklendirilerek bunlardan yeni bitkilerin oluşturulmasına vejetatif ureme denir.
Vejetatif ureme; celikle, yumru ileve soğan ile uremeşeklinde gercekleşebilir.
a-Celikle Ureme :
Bazı bitkilerden kopan veya kesilen kok, govde, dal, yaprak gibi kısımlardan (parcalardan) yeni bitkinin oluşmasına celikle ureme denir. Celikle ureme aşılama veya koklendirme ile gercekleşir.
Asma, gul, kavak, soğut dallarından veya kokunden yeni bitki oluşur.
Cilek ve zambak (rizom) govdelerinden yeni bir bitki oluşur.
Afrika menekşesi ve gozyaşı bitkisi yapraklarından yeni bir bitki oluşur.
b-Yumru İle Ureme :
Bazı bitkilerin besin depolayan yumru govdelerinin uzerinde oluşan yumruların cimlendirilerek yeni bitki oluşturmasıdır.
Patates ve yer elması yumru ile urerler.
c-Soğan İle Ureme :
Bazı bitkilerin besin depolayan yassı (soğan) govdelerinin cimlendirilerek yeni bir bitki oluşturmasıdır.
Soğan ve lale soğan ile urerler.
+rep Lutfen

__________________