Tum bildiklerinizi unutun! Evet evet hepsini…
Yıllardır bizlere turlu şekillerde gosterilen kara delik fotoğraflarının illustrasyon olduğunu biliyoruz. Onca sure zarfında bir gun bu fotoğrafın gerceği ile karşılaşacağımızı tahmin etsek de ne zaman olacağı kelimenin tam anlamıyla muammaydı.
Artık o gunler geride kaldı diyebiliriz: Bugun kafalardaki soru işaretleri bir anda siliniverdi. Artık nurtopu gibi Kara Delik fotoğrafımız var!
Event Horizon Projesi ’nde calışan astronomlar 2017 ’den bu yana kara deliklerle ilgili calışmaların sonuclarını acıkladılar. Araştırmalar sonucu tarihte ilk kez bir kara delik fotoğrafı cekildi.
ABD Ulusal Bilim Vakfı, 2012 ’de bir kara deliğin cevresini gozlemlemek icin kurulan Event Horizon Teleskobu ’ndan (EHT) elde edilen ‘cığır acıcı sonucu ’ eşzamanlı 6 basın toplantısıyla acıklanırken, paylaşılan bu fotoğraf ‘astrofizikte bir donum noktası ’ olarak nitelendirildi.
NASA ’da calışan astrofizikci Umut Yıldız ise bu donum noktasını Twitter uzeirnden değerlendirdi. Sizleri fazla lafa tutmadan tweetlere alalım:
1. 1) Şu an acıklanan bize 53 milyon ışık yılı uzaklıktaki M87 galaksisinin merkezindeki super kutleli karadeliğin olay ufkunun ilk fotoğrafı. Saat yonunde donduğu de keşfedilmiş. Detaylar geliyor… pic.twitter.com/IGzDhb3kfu
— Umut Yildiz (@umutayildiz) April 10, 2019
Kusura bakmayın, hemen yazamıyorum. Birazdan CNNTurk ve NTV canlı yayınlarına katılacağım, bitince konu hakkında tweetler atıp şenlendireceğim. 😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
2. 2) Gozlem nasıl yapıldı? Event Horizon teleskobunun kullandığı interferometri tekniği nedir? Aslında cok karıştırılan bir kavramla başlayayım. Bir teleskop ne kadar uzağı gorur? Aslında bu biraz yanlış bir sorudur. Neden?
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
3. 3) Cunku bir teleskobu goğe cevirdiğinizde birkac yuz ışık yılı uzaklıktaki yıldızı da gorebiliriz, milyon ışık yılı uzaktaki galaksiyi de. Ama olay nokta şeklinde gormek değil, ne kadar cozunurluğe ulaştığınızdır. Yani teleskobun capını buyutunce aslında cozunurluğu artırırsınız
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
4. 4) Cozunurluk derken siz 55 milyon ışık yılı uzaktaki (evet bu coook buyuk uzaklık) bir galaksinin ortasındaki ufacık bir noktaya bakıyorsunuz, onu cozmek istiyorsunuz. Yani ihtiyacınız olan DEV gibi bir teleskop, gibisi az geldi, bir daha deneyeyim, DEVVVVV teleskop.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
5. 5) En buyuk hareketli radyoteleskop 100 metre capında. Astronomlar hep buyuk teleskop ister ama daha buyuk istiyorum deyince muhendisler de sizi kovalar. Kac ton makineyi milimetrenin milyonda biri hassasiyetle sağa sola hareket ettirmeyi yiyorsa siz yapın derler.Haklılar tabii😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
6. 6) Tabii astronom milleti duşunur, taşınır kaşınır. Peki der #ChallengeAccepted, bu kadar buyuk teleskop yapamıyorsam, cok fazla kucuk teleskop yaparım, aralarına mesafe koyarım ve aynı anda (anda derken atom saati) ve aynı noktaya (yani cisme) bakarım.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
7. 7) Boylece ALMA, SMA, PdBI gibi interferometreler ortaya cıkar. Tabii astronomlar actır, daha buyuk, daha da buyuk teleskop istiyoruz derler. pic.twitter.com/QpghzxyCZ1
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
8. 8) Peki derler, biz Dunyanın sağına soluna dağılmış bu radyoteleskopların hepsini birleştirsek, Gronland ’daki GLT ’den Antarktika ’daki SPT ’ye kadar. Dedik ya, astronomlar actır, bir de inatcıdır. Yapacağız dedi mi yaparlar, sen yeter ki butceden haber ver 😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
9. 9) Ve boylece @ehtelescope Event Horizon Teleskobu işbirliği ortaya cıkar. Dunyadaki 8 radyoteleskop aynı anda aynı noktaya yani M87 galaksi merkezine bakar ve 12000 km caplı bir teleskop elde etmiş olunur. 2 sene boyunca gozlemler yapılır ve 5 petabyte veri alınır. pic.twitter.com/nFFyoXJHRv
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
10. 10) Elinde Big Data var diyen artizlik yapmasın, astronomların ellerindeki big data ’yı gorene kadar 😊 Elimizde dev bulmaca, hadi bu 5 petabyte ’lık verileri birleştirelim ve şurada gorduğumuz 2 Megabyte ’lik fotoyu elde edelim. #ChallengeAccepted pic.twitter.com/dKvl5BiTze
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
11. 11) Tabii bu veriler oyle fiberoptik vs ile taşınmıyor, @TurkTelekom bile napıyonuz olum der, millet film izleyemiyo sizin yuzunuzden der. Veriler gozlem yapıldıkca dev harddisklere kaydedildi ve elde taşındı. Tabii Antarktika ’dan ilk ucağı beklemek biraz vakit alıyor. 😊
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
12. 12) Burada iki dakika kendimi de oveyim. Bu 8 teleskobun 5 ’inde bulunmuştum ve gozlem yapmıştım, yay. ☺️ Neyse, ondan sonra bu veriler correlator denen başka bir dev bilgisayar tarafından birleştirilir ve az once gorduğunuz (bulanık) goruntu elde edilir. pic.twitter.com/aNoz2C3oat
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
13. 13) Kardeşim bu kadar masraf yapmışsınız, bu resim neden bulanık diyeceksiniz. Dediniz dimi, kesin. 😊 Cunku az once dediğim gibi teleskoplar arası kıtalararası boşluklar var, siz interferometri yaparak cozunurluğu artırıyorsunuz ama bu sefer de hassasiyet duşuyor.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
14. 14) İşte bu resimde hassasiyet duştu. Daha hassas goruntu istersiniz, değil mi? O zaman pamuk eller cebe, olay tamamen duygusal, siz paradan haber verin. Dunyanın ceşitli bolgelerine daha fazla teleskop kurarsanız hassasiyet artar.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
15. 15) Orneğin biz 2011 ’de Tr ’ye 30 metrelik bir radyoteleskop inşa edecektik, ama oylece kaldı, olsaydı hassasiyete bir nokta daha eklemiş olurduk 😥 ve belki bu goruntu az biraz daha net olabilirdi.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
16. 16) Gelelim bu fotoğraf neden onemli. Adamın biri 1900 ’lerin başında elinde bilgisayar yok, o yok, bu yok, oturmuş matematik ile demiş ki, sen coook fazla kutleyi, coook kucuk bir hacme sıkıştırırsan, bildiğimiz uzay-zaman coker, kara delik oluşur. Tabii bu adam Einstein.
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019
17. 17) O zamanlarda bulduğu bu matematiksel cıkarımın tam 100 yıl sonra fotoğrafını cektik. Buyuksun Einstein, daha ne diyelim ustad. pic.twitter.com/md8L1NDVAI
— Umut Yildiz (@umutayildiz) 10 Nisan 2019