Turk mimarîsinin onemli isimlerinden Turgut Cansever adını bugunlerde İstanbul ozelinde sıkca duyuyoruz. Kendisi, İstanbul Buyukşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu ’nun, Beyazıt Meydanı ’nda yapılacak duzenlemeler icin projesini referans aldığı isimdir. Turgut Cansever ’in 1960 ’lı yıllarda hazırladığı bu odullu projesinin tam adı “Beyazıt Meydanı Yayalaştırma ve Duzenleme Projesi”dir. Ekrem İmamoğlu da “Bu yarışma paralelinde burayı hızlıca bitirebilme imkanına sahibiz. Arkadaşlarımdan teknik calışmayı sonlandırmalarını istedim. Yarışmayı kazanan merhum Turgut Bey ’in kızı ile goruşecekler. Amacımız, burayı, cok değerli danışman hocalarımızın da katkılarıyla kısa zamanda bitirip, bolgeyi hızlıca turizme kazandırmak, İstanbullunun gelip keyifle tarihi yaşayabileceği, herkesin keyifle tat alabileceği bir alan yaratmak. Ben de İstanbul Universitesi ’nin bir oğrencisiyim. Sahaflar carşısı, Kapalı Carşı, Beyazıt Camii ve cevresindeki muzeler, cınar altında cay icme… Buranın doğallığını koruyucu bir imalatı, hızlıca bitireceğiz” şeklinde konuşmuştu. Peki ulkemizdeki birkac ilkin sahibi, kıymetli mimar Turgut Cansever kimdir? İşte biz ona bakacağız.
1. İlk zamanlar
Turgut Cansever 1 Ocak 1921 ’de Antalya ’da dunyaya gelir. Babası tıbbiyeli Doktor Hasan Ferid Bey, annesi Kız Oğretmen Okulu ’nun ilk mezunlarından Hatice Samime Hanım ’dır. Cansever ilk oğrenim yıllarını Ankara ve Bursa ’da gecirir. Daha sonra ailecek İstanbul ’a taşınmaları neticesinde Galatasaray Lisesi ’nde oğrenimine devam eder.
2. Yuksek oğrenim ve sonrası
Mimar Cansever yuksekoğrenimi icin İstanbul Devlet Guzel Sanatlar Akademisi ’nde (bugunku Mimar Sinan Guzel Sanatlar Universitesi) Mimarlık Bolumu ’nde okur ve burayı 1946 ’da bitirir. Bir sure hocası Sedat Hakkı Eldem ’in asistanlığını yapar ve 1949 tarihli doktora teziyle bir ilki gercekleştirir. Turgut Cansever bu yıl İstanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi ’nde ‘ ’Selcuk ve Osmanlı Mimarisinde Uslup Gelişmeleri: Turk Sutun Başlıkları ’ ’ adlı doktorasını tamamlayarak, Turkiye ’de sanat tarihi alanında yapılan ilk doktorayı hazırlamış olur. Kendisi ayrıca ulkemizde doktora yapan ilk mimar olarak da bilinir.1950 – 51 yıllarında İstanbul Devlet Guzel Sanatlar Akademisi ’nde oğretim uyeliğine getirilen mimar 1960 ’taki ‘ ’Modern Mimarlığın Temel Meseleleri ’ ’ calışmasıyla docentliğe hak kazanır.
3. İlim insanlarıyla tanışmalar
Turgut Cansever, bu dikkat cekici akademik kariyeri bilim ve duşunce dunyasının muhim insanlarıyla yaptığı sohbetler sayesinde daha da geliştirir. Daha cocukluk ve genclik yıllarında babacığı sayesinde Ahmet Hamdi Tanpınar, Asaf Halet Celebi, Neyzen Emin Efendi gibi isimlerle tanışır, onların felsefi sohbetlerine katılır. Universite yıllarında sanat tarihi profesoru olan hocası Ernst Diez de onu cok etkiler.
4. Calışma hayatı
1960 ’ta docent olmasının ardından mimarî projeler ureten, hukumet ve belediyelerle calışan Turgut Cansever henuz 1951 ’deyken kendi mimarlık ofisini de kurmayı başarır. Orta Doğu Teknik Universitesi (ODTU) Mimarlık Fakultesi ’nde iki eğitim donemi boyunca proje yoneticiliği yapar. 1974 ’te İmar ve İskan Bakanlığı Danışmanlığı ve İstanbul Metropol Planlama Dairesi Başkanlığı gorevlerini icra eder. 1975 ila 80 arasında İstanbul Belediyesi ’ne danışmanlık yapar. 1983 ’te ise Mekke Universitesi ’ne giderek eğitim programı hazırlayan heyetin danışmanlarından biri olur.
5. Onemli projeleri
Fotoğrafta gorduğunuz, Cansever ’in Sadullah Paşa Yalı ’sında yaptığı restorasyondur. İstanbul Metropolitan Planlama Calışmaları, Marmara Bolge Planlama Calışması, Ege Bolgesel Planlama Calışması, 17 Ağustos 1999 Marmara ve 12 Kasım Duzce depreminden sonra hazırlanan, fakat uygulanamayan Yenişehirler Projesi buyuk caplı projelerinden dordudur.
5. Beyazıt Meydanı projesi
Tam adı “Beyazıt Meydanı Yayalaştırma ve Duzenleme Projesi” olan ve 1958 – 61 yıllarını kapsayan odullu proje, Meydanı yoğun trafikten kurtarıp yayalara da acan bir plana sahiptir. Bu proje Turgut Cansever ’in kendi deyimiyle “bir cennetin adım adım yok oluşunun dramatik hatıraları uzerinde gelişmiş bir hayalden hareket ederek” oluşturulur. Meydanın tarihcesini de Cansever ’den kısaca dinleyelim: ‘ ’…1926 ’da, İstanbul ’un kurtuluşundan sonra, şehirde yapılan ilk onemli iş olarak meydanı işgal eden yol ve dukkanlar kaldırıldı. Yeni duzenlemede meydanın ortasında bir oval-beyzi havuz yer alıyor ve bu havuz (Eski Harbiye Nezareti Kapısi) universite kapısı ile camii akslannın farldarından doğan celişkiyi bir olcuye kadar cozumluyordu. 1957 ’de karayolu muhendislerinin yonetimi altında tarihi şehirde sayısız mimari abide yıkılıp yeni yollar acılırken Beyazıd Meydanı da tahrip edilerek yol ve meydan seviyeleri değiştirilerek bir karayolu kavşağı haline sokuldu.” Turgut Cansever bu acıklamalarının devamında 1960 ’da kendi projesinin secildiğini, ancak binbir entrikanın, ağac kesilmelerinin surduğunu anlatır. Ayrıca odullu projesinin tamamlanmadığını, meydanın yıllarca copluk gibi kullanıldığını da ekler.
6. Uc kez Ağa Han Odulu ’nu alan tek mimar
Turgut Bey ’in bilindiği kadarıyla seksen yedi projesi vardır. “SÂdullah Paşa Yalısı Restorasyonu” (İstanbul 1949-1951), “Anadolu Kulubu Oteli” (İstanbul 1951-1957), bunlardan birkacıdır. Dunyada uc kez Ağa Han Odulu ’nu alabilen tek mimar olmasını sağlayan calışmalarıysa: “Turk Tarih Kurumu” (Ankara 1951-1967), “Ahmet Ertegun Evi” (Bodrum-Muğla 1971-1973) ve fotoğrafta gorduğunuz “Demir Tatil Koyu” (Bodrum-Muğla 1983-) projeleridir. 1990 ’da II. Ulusal Mimarlık Odulleri kapsamında verilen Buyuk Odul, 2005 ’te Turkiye Cumhuriyeti Kultur ve Turizm Bakanlığı Guzel Sanatlar Genel Mudurluğu tarafından her yıl verilen Kultur ve Sanat Buyuk Odul de Cansever ’e layık gorulur.
7. Turgut Cansever kitapları
“Mimar Sinan”, “Şehir ve Mimarî Uzerine Duşunceler”, “İstanbul ’u Anlamak” gibi kitapları olan mimar, Bir Şehir Kurmak ’ta da 1997-1998 yıllarında verdiği “Şehir Yonetim Duşuncesi” seminerlerinden hareketle Turkiye ’nin şehirleşmesi uzerine eğilir. Bu onemli mimar ve duşun adamı 2009 ’da İstanbul Kadıkoy ’de hayata veda eder. Beyazıt Meydanı projesinin suiistimal edilmesiyle ilgili soylediği ve sonunda her şeye rağmen umutla bitirdiği şu sozleriyle iceriğimizi sonlandırıyoruz: Bugun de proje hakkında hicbir fikir sahibi olmayan ve kim oldukları belirsiz kişiler, isimlerini acıklamadan ve sorumluluk yuklenmeden meydanda ilkel mudahalelerini surduruyorlar. Ancak Sahaflar Carşısı girişinde buyuk kestane ağacı altındaki acık kahve, cami cevresindeki ağac altları ve meydanın otomobil parkı olmaktan kurtarılmış bulunması her şeye rağmen şehrin bu koşesinde insanlara buyuk bir mimari abidenin cevresinde insanca yaşamak imkanı vermiş bulunuyor.
8. Turgut Cansever Beyazıt Meydanı icin yaptığı tasarımı anlatıyor