Durup dururken size Tim Burton desek aklınıza gelen ilk sozcuk ne olurdu? Masalsı? İronik? Hayal gucu? Olağan dışı? Karakteristik? Bir tanesi değil, bunların hepsi geliyor, zorlamayalım daha fazla.
Biz tum bunlar yerine kullanabileceğiniz bir sozcuk oneriyoruz: Burtonesk (Kafkaesk gibi). Cektiği masalsı filmlerle kendine ozgu bir tarz yaratan, oluşturduğu karakterlerle hayal gucune hayran bırakan, “Burtonesk” gibi bir kavramın ortaya cıkmasına neden olacak kadar karakteristik bir sinema dili yaratan kişiyi sizlere detaylı bir şekilde tanıtmak istedik bugun.
Sizi bu detay hastası modern dunya masalcısı şahısla baş başa bırakalım.
“İstiridye Cocuk” dunyaya merhaba diyor
Timothy William Burton, 25 Ağustos 1958 ’de, Bill Burton ve Jean Erickson ’ın ilk oğulları olarak Kaliforniya ’da dunyaya geldi. Annesi hediyelik eşya dukkÂnı işletiyor, babası Burbank Park ’ta calışıyordu.
Asosyal, icine kapanık bir cocuk, şaşırdık mı, hayır
Tim Burton icine kapanık bir cocuktu. O kadar ki, ailesiyle yaşayamayacağını anlayıp babaannesinin yanına taşındığında yaşı 12 idi. Arkadaşlarıyla oynamak ya da kız peşinde koşmak yerine, karikatur cizip duşuk butceli korku filmleri izlemeyi tercih ediyordu.
İlk cekim denemeleri
Kucukluğunden itibaren film cekmeye başladı Tim Burton. Stop-motion tekniği ile ya da 8 mm ’ye sessiz filmler cekiyordu. O donem cektiği “The Island of Doctor Agor” ilk filmi olarak bilinir. Bu filmi cektiğinde henuz 13 yaşındaydı.
Bitmek bilmeyen Vincent Price etkisi
Haklı olarak soracaksınız, “Kim bu Vincent Price” diye. Price, duşuk butceli korku filmlerindeki rolleriyle meşhur bir abimiz. Tim Burton, Vincent Price ’tan o kadar etkileniyor ki, bu sinema figuru onun tum kariyerini etkiliyor.
Walt Disney sureci başlıyor
Uc yıl boyunca California Institute of the Arts ’ta animasyon eğitimi aldı. Sonrasında animator cırağı olarak Walt Disney Studyoları ’nda calışmaya başladı.
Disney sıradanlıktan yana
Disney zamanlarında “The Fox and the Hound” icin cizimler yaptı. Oluşturduğu karakterler, Disney ’in o son derece sevimli (!) ve sıradan karakterlerinden farklı olduğu icin, studyo tarafından reddedildi. Disney ’in bu sıradanlığı Tim Burton ’ı mutsuz ediyordu. (Burada gecirdiği yılların iyi tarafı, Nightmare Before Christmas ’ın karakterlerinin temelini burada atmış olmasıdır.)
İlk animasyonlarını oluşturuyor
Burton, 1979 yılında ilk animasyonu Stalk Of The Celery Monster ’ı, 1982 yılında da ilk stop-motion filmi Vincent ’ı yaptı. Vincent, kendisini “Vincent Price” olarak hayal eden kucuk bir cocuk hakkındaydı.
İlk kısa film: Frankenweenie
Vincent ’ı, 1984 yapımı Frankenweenie adlı siyah beyaz kısa film izledi. Filmde, Barret Oliver, Daniel Stern, Shelley Duvall ve Sophia Coppola rol aldı. Film, Victor adında bir cocuğun, trafik kazasında kaybettiği kopeği Sparky ’yi canlandırmaya calışmasını anlatıyor (Frankenstein etkisi). Festivallerde ovgu ustune ovgu alan bu filmi Disney cocuklar acısından cok korkutucu bulduğu icin yayınlamadı. Sonra da Tim Burton ’ı kovdu.
İşin en ironik tarafı da, bu filmin, 2012 ’de Disney tarafından uzun metrajlı olarak Tim Burton yonetmenliğinde yeniden vizyona girmesiyle yaşandı.
Yepyeni bir dostluk başlıyor
Tim Burton 1985 yılında Pee-Wee ’s Big Adventure adlı filmi cekti. 7 milyon dolara mal olan bu film, 40 milyon dolar hasılat yaptı. Dostluk kısmına gelelim. Burton, film muzikleri icin Oingo Boingo grubunun vokalisti olan Danny Elfman ’a teklif goturdu, o da teklifi kabul etti ve bu filmin muziklerine imza attı. O gun bu gundur Danny Elfman, Tim Burton ’ın bircok filmine muzik yaptı.
İlk başyapıt: Beetlejuice
Senaryosu Michael McDowell ’a ait olan Beterbocek, Tim Burton ’ın sonraki filmlerinde de goreceğimiz karakteristik ozelliklerin tamamını barındırıyordu. Filmde Alec Baldwin, Geena Davis, Winona Ryder, Michael Keaton oynadı. Bir trafik kazasında olen, fakat oldukten sonra ote dunyaya hemen kabul edilmeyip, Beterbocek adlı hortlaktan yardım isteyen bir cift anlatılıyor. Burton ’ın bu filmi 80 milyon doların uzerinde hasılat yaptı, en iyi makyaj dalında Oscar kazandı ve makyaj ve ozel efekt dallarında BAFTA ’ya aday gosterildi.
Yepyeni bir super kahraman filmi: Batman
Beetlejuice filmi buyuk başarı kazanınca, Batman projesi Tim Burton ’a teklif edildi. Oyuncu secimleri ve başka pek cok konuda sorunlar yaşansa da film cekildi. Buyuk bir gişe başarısı gosteren film Amerika ’da 250, dunya genelinde de 400 milyon dolar hasılat yaptı. Batman rolunde -Tim Burton ’ın zorla kabul ettirdiği- Michael Keaton, Joker karakterinde ise unutulmaz oyunculuğu ile Jack Nicholson vardı.
Johnny Depp takıntısının başlangıcı: Edward Scissorhands
Tim Burton, senaryosunu Caroline Thompson ile birlikte yazdığı Edward Scissorhands ’i cekmeye karar verdi ve daha sonraki filmlerinde vazgecilmez oyuncusu olacak Johnny Depp ile anlaştı. Depp, mucidinin olmesi yuzunden elleri makas olarak kalmış bir genci canlandırdı. Film, dunya capında 78 milyon dolar hasılat elde etti ve en iyi makyaj dalında Oscar ’a aday gosterildi. Edward Scissorhands, Burton ’ın cocukluğundan izler taşıdığı icin eleştirmenler tarafından yonetmenin “en kişisel” filmi olarak yorumlanmaktadır.
“Cekmem bir daha” dedi ama…
Sonrasında, ilk Batman ’in ciddi başarılar elde etmesinden dolayı Burton, Batman Returns filmi icin Warner Bros ’la anlaştı. Film, 160 milyon dolar hasılat elde etti ama Burton bu filmden sonra Batman serisine bulaşmama kararı aldı. Batman Forever filminin yapımcılığını ustlenmeseydi, verdiği sozde durduğunu duşunebilirdik.
İlk uzun metraj stop – motion
1993 yılında da, yapımcılığını yaptığı ancak yonetmenliğini Henry Selick ’e bırakmak zorunda kaldığı “The Nightmare Before Christmas”ı cekti. Bu filmin temel karakterlerini Disney ’de calıştığı yıllarda oluşturmuştu. Senaryosu Tim Burton, Michael McDowell ve Caroline Thompson ’a ait olan filmin muziklerini Danny Elfman yaptı. Gotik bir havası olan bu film 2006 ’da 3D sunumuyla tekrar vizyona girdi.
Tarihin en kotu yonetmeni beyazperdede
Tim Burton, 1994 ’te tanıtım acısından başarısızlık orneği sayılan Ed Wood ’u, 1996 yılında da “Mars Attacks!”ı cekti. Ed Wood, tarihin en kotu yonetmeni kabul edilen Edward Wood ’u, Mars Attacks da Mars ’tan gelen uzaylıların dunyayı ele gecirmeye calışmalarını – Independence Day benzeri filmleri de eleştirerek- anlatıyordu.
Başsız suvari: Sleepy Hollow
Tim Burton ’ın yonetmenliğini yaptığı Sleepy Hollow, 1999 ’da guclu kadrosuyla vizyona girdi. Johnny Depp (tabii ki!), Christopher Walken ve Christina Ricci ’nin yer aldığı film, eleştirmenler tarafından da olumlu yorumlandı ve En İyi Sanat Yonetmenliği dalında Oscar ’ı kazandı.
Ona ait olup olmadığı belli olmayan bir film
Tim Burton 1968 yapımı “Maymunlar Cehennemi” adlı filmi yeniden cekmek icin kolları sıvadı. Film 2001 ’de vizyona girdi. Bir uzay seyahatinde kaybolan şempanzesini bulmak icin yola cıkan ama zamanda atlama yaparak kendini bilmediği bir gezegende bulan astronot Leo ’nun hikÂyesini anlatan film, acılış haftasında 68 milyon dolar hasılat yapmasına rağmen eleştirmenler tarafından “orijinalinin cok gerisinde kaldığı” gerekcesiyle eleştirildi. Ayrıca film Burton ’ın alışıldık tarzından cok uzak olduğu icin de beğenilmedi.
Artık onu herkes seviyor, ona ait bir kultur doğuyor
Tim Burton, kendi tarzındaki filmlere acilen geri domdu. 2003 ’te Daniel Wallace ’ın aynı adlı oykusunden uyarlanan –baba oğul ilişkilerine de bambaşka bir bakış acısı getiren Big Fish, eleştirmenler tarafından bir baş yapıt olarak değerlendirildi ve dort dalda Altın Kure ’ye, Danny Elfman ’ın muziğiyle de Oscar ’a aday gosterildi.
Tim Burton ayrıca Chicago Film Eleştirmenleri Birliği ’nin “En İyi Yonetmen” odulunu kazandı. Ardından 2005 ’te hem Roald Dahl ’ın kitabından uyarlanan Charlie and the Chocolate Factory ’i ve hem de stop-motion tekniğiyle cektiği –ve yine Gotik bir atmosfere sahip- Corpse Bride ’ı sinema severlerle buluşturdu.
Kan revan icinde bir muzikal: Sweeney Todd
Tim Burton bu sefer de 1930 ’lardan bu yana oynanan bir muzikali beyazperdeye taşıdı: Fleet Sokağı ’nın Şeytan Berberi. 2007 yapımı bu filmde haksızlık yapılarak hapse atılan ve intikam almak icin Sweeney Todd takma adıyla geri donen berber Benjamin Barker ve en az onun kadar acımasız arkadaşı Mrs. Lovett ’ın maceraları anlatılıyordu. Ama elbette muzik eşliğinde. Burton, 2009 yılında da Timur Bekmambetov ’la birlikte, kıyamet sonrası insanlığın anlatıldığı “9” adlı bir animasyon filmin yapımcılığını yaptı.
Alice in Wonderland ’le sinemaya devam
2010 yılında Alice Harikalar Diyarında ’nın Burtonvari versiyonu izleyiciyle buluştu. Filmde tabii ki yine Johnny Depp ve Helena Bonham Carter başrollerdeydi. 2012 ’de de Dark Shadows vizyona girdi. Bu filmde diğer filmlerden farklı olarak Michelle Pfeiffer, Johnny Depp ve Helena Bonham Carter başrolleri paylaştılar. Ne kadar farklı bir kadro değil mi! Dark Shadows ’ta ailesiyle birlikte Amerika ’ya taşınan, fakat kendisine Âşık olan bir cadı tarafından lanetlenip bir mezara hapsedilen ve 1972 yılında tekrar dirilen Barnabas anlatılmaktadır.
Vampir avcısı Abraham Lincoln
2012 yılında başrollerinde Benjamin Walker ve Dominic Cooper ’ın oynadığı Abraham Lincoln: Vampire Hunter adlı filmle karşımıza cıktı. Şu sıralarda da “Big Eyes” adlı filminin uzerinde calışıyor. Onun da ‘Burtonseverler ’ ile buluşması yakındır.
Sinemayla yetinmedi
Tim Burton sadece bir yonetmen ve yapımcı değildir, yazar ve şairdir de aynı zamanda.
Evlendi de ne oldu
1989 ’da Alman sanatcı Lena Gieseke ile evlenen Tim Burton, “Batman Returns”un cekimleri sırasında boşandı. 1992 ’den 2001 ’e kadar Lisa Marie adlı mankenle nişanlı kalan Burton, 2001 yılında filmlerinin vazgecilmez oyuncusu Helena Bonham Carter ’la evlendi. İki cocuğu olan ciftin ilk cocukları Billy Raymond ’un vaftiz babası Johnny Depp ’tir. Tim Burton-Helena Bonham Carter cifti şu an Londra ’da yaşıyor.
Bonus 1: Kucucuk bir rol
1992 yapımı Singles adlı filmde kucuk bir rolde yer aldı Tim abi.
Bonus 2: Klip yonetmenliği de yaptı
The Killers grubunun Bones ve Here With Me adlı şarkılarının kliplerine de imza attı.
Bonus 3: Ziyaretcilere acık bir Tim Burton seckisi
Tim Burton ’ın yazdıkları, cizdikleri New York ’ta Museum of Modern Arts ’ta 22 Kasım 2009 ile 26 Nisan 2010 tarihleri arasında sergilendi.
Bonus 4: Tim Burton sanatı
Tim Burton, filmlerinde yer alan karakterlerin cizimlerini bir kitapta topladı. Ama cok heveslenmeyin. Cunku 1.000 adet basılan ve 300 dolara satışa sunulan kitap coktan tukendi.
Bonus 5: Tim Burton South Park ’ta