Son donemdeki sinema filmlerimizde yer alan Siyahi karakterler genellikle; turist, multeci ya da saat satıcısı rollerindedir. Oysa bundan cok zaman once, Yeşilcam filmlerinde esnaftan birisi yahut sokakta top oynayan bir cocuk olarak gormek mumkundu Afrika kokenli Turkiyelileri. Ustelik o donemlerde İstanbul ’da yaşayan Siyahi oranı şimdikine oranla cok daha azdı.
Yeşilcam bir tuhaftır zaten. Kurt demeyi sevmez mesela. Bir duğun sahnesinde Kafkas dansları yapılmadığı surece Cerkes ya da Cecen demeyi de sevmez. Sanki Cerkesler yalnızca 7/24 duğun yaparak yaşayan insanlarmış gibi… Eğer Şeyh Şamil destanı cekilecekse o destansı zat Cecen değil bir Kafkas Turku ’dur. Buna rağmen 5-6 Eylul olaylarından on yıllar sonra bile filmlerinden ev sahibesi “Madam” karakterini, yahut Rum meyhaneciyi, Ermeni fotoğrafcıyı eksik etmez. Hatta gunumuzde “Onların yaptığı yemek pistir, yenilmez.” gibi ırkcı soylemlere sıkca maruz kalan cingenelere de bolca yer verilir. Hatta yalnızca yan rollerde değil baş rollerde de cokca cingene karakterlere yer verilmiştir.
Farklı dinlerden olan gayri muslim tebaaya yer verilse de Muslumanlığın farklı mezheplerine pek yuz verilmez…
Hulasa ulusal asimilasyon politikasının icerisinde kalanlar azınlıklar ( Yani Sunni/Turkleşebileceğine inanılan azınlıklar) yok sayılırken bu kapsam dışında kalanlar (Yani Hristiyanlar Yahudiler ya da yurt dışında bağımsız devleti olan milletler; Ermeniler, Rumlar, vs.) filmlerde sıkca yer alırlar.
Mamafih az sayıdaki Afrika kokenli karakter oyuncusu bu saydığımız iki kategoriye de dahil değildir. Filmlerde yalnızca egzotik bir renk hatta bazen eşraftan herhangi bir kişi gibi karşımıza cıkar.
Listemiz; bahsini ettiğimiz Afrika kokenli Yeşilcam emekcilerini anlatacak.
Dursune Şirin, nam-ı diğer “Bacı Kalfa”
Ayşeciğin dadı annesi, konakların bacı kalfası, kucuk hanımların toton koruyucu meleği… Başında beyaz yemenisi, neşeli kahkahası ve gunumuzde bir mizah unsuru olarak sıkca taklit edilmeye calışılan o meşhur Arap Bacı konuşması ile belki de sinemamızın ilk siyahi yuzudur Dursune Şirin Manisalıdır
1913 Kırklareli doğumlu olan Dursune Şirin aslen Manisa ’lıdır. Kokleri Kongo ’ya kadar uzanan birisinden Manisa ’lı diye bahsedince “Acaba Kongo ’nun da Manisa diye bir vilayeti mi var ? ” diye duşunmeyin hic. Dursune Şirin ailesinin 18. yuzyılda Kongo topraklarında başlayan yolculukları Osmanlı topraklarında son buldu ve o donemde yurdumuzda yaşayan Afrika kokenli vatandaşlarımızın en yoğun yaşadığı kentlerden birisiydi Manisa.
Yeşilcam ’da 1949-1970 seneleri arasında 70 ’in uzerinde filmde emeği olan Dursune Şirin kaderin bir cilvesi olarak doğduğu ya da nufusa kaydedildiği gun olan 1 Ocak tarihinde (1972) hayata gozlerini kapatmıştır. Dursune Şirin aynı zamanda Turk sanat muziği sanatcısı ve kendisi gibi Yeşilcamemekcisi olan İbrahim Şirin ’in de annesidir
Ozdemir Akın nam-ı diğer “Gunduz Feneri”
1935 yılında dunyaya gelen Ozdemir Akın Yeşilcam ’ın en cok bilinen siyahi aktoruydu demek yanlış olmaz. Oyunculuk dışında set işciliği, yapım amirliği hatta goruntu yonetmenliği de yapmış tam bir sinema insanıydı Ozdemir Akın.
Keloğlan aramızda filminden mahallenin manavı, Turist Omer Afrika ’da filminde Beyaz Panter ’in sağ koluydu o. Yeşilcam ’da 90 ’ın uzerinde filmde emeği olan Ozdemir Akın aslen Muğla Dalaman ’lıdır ve omrumum son yıllarını da yine Muğla Dalaman civarında gecirmiştir.
80 ’li yılların sonundan itibaren sinemadan uzak kalmasının esas nedeni kendi tercihi midir yoksa klasik Yeşilcam vefasızlığı mıdır bilinmez ama kardeşi olan Kubilay Hakan ’ın da benzer bir son yaşadığını belirtmekte fayda var.
İhsan Kucuktepe nam-ı diğer “Citlenbik”
Yumurcağın en yakın dostu Citlenbik…
Hollywood filmlerinde sarışın, yakışıklı jonlerin yanında gorduğumuz en cok konuşan siyahi yan karakterleri, aksiyon anında, “Ben yokum adamım!” diyerek tornistan yaparken gormeye alışkınız. Bunların aksine sarışın, yakışıklı jonumuz olan Yumurcak ’ı hicbir tehlikeli şart altında yalnız bırakmaz Citlenbik. Biraz soylenir ama gerekeni yapar. Zaten filmin sonunu goremeden kotu adamın kurşunlarına hedef olmaktan kurtulamaz.
İhsan Kucuktepe Citlenbik dışında 1975 ’te cekilen Aşk-ı Memnu dizisinde Nihal karakterini canlandıran Itır Esen ’e aşık olan genci canlandırmıştır. Sektordeki kamera onu macerası pek uzun surmese de ses kayıt teknisyeni olarak sinema endustrisine hizmet etmeye devam etmiştir.
Bacı Kalfa ’nın berrak sesli oğlu İbrahim Şirin
Girizgah kısmında kendisinden bolca bahsettiğimiz sinemamızın Arap Bacı ’sı Dursune Şirin ’in oğludur. Annesi gibi o da Yeşilcam filmlerinde rol aldıysa da sonraları daha ziyade tiyatro ve muziğe yonelmiştir.
Hem Turk Sanat Muziği icra edip hem de Şehir Tiyatrolarında gorev alırken aynı zamanda donemin televizyon dizilerinde de rol almış, Yorgun Şavaşcı dizisindeki Arap Maksut roluyle unutulmazlar arasına girmiştir. Bu dizi Kenan Evren ’in başta olduğu cunta rejimi tarafından sakıncalı bulunmuş ve kopyaları imha edilmişti. İbrahim Şirin ’e gore; dizinin yasaklanma sebeplerinden birisi de Turk ordusunda Siyahi bir subay bulunmasıydı.
On parmağında on marifet bir sanat insanı olan İbrahim Şirin tiyatro ve muzik calışmalarına halen devam etmektedir. Umarız kendisini beyaz perdede veya tv ekranlarında daha fazla izleme imkanı buluruz.
Celal Yonat nam-ı diğer Arap Celal
Kemal Sunal ’ın kendisine hitaben soylediği “Arap sen icme, bokunu cıkarıyosun” repliğiyle belleklere kazınan sinema emekcisi Yeşilcam ’da tam 326 filmde gorev almıştır.
1922 Sivas doğumlu aktorun aslında Afrika kokeni ile ilgili net bir veriye ulaşamadık ama sinemamızda Arap rolleri dışında Siyahi rollerinde de cokca yer aldığı icin onu da bu listenin doğal bir parcası olarak gorduk.
1948 yılında figuran olarak başladığı sinema kariyerine hayatını kaybettiği 1993 yılına kadar aralıksız devam etti.
Kubilay Hakan, nam-ı diğer Bilal-i Habeşi
Her ne kadar en cok “İlk ezanı okuyan Bilal-i Habeşi” karakteriyle tanınsa da biz onu daha ziyade garson, uşak ya da konak calışanı rolleriyle hatırlıyoruz. Ağabeyi Ozdemir Akın gibi Dalaman doğumlu olan Kubilay Hakan şimdilerde Alanya ’da hayatını surduruyor…
Gulyabani ’li filmde bile “Ben bu karıdan cok korkuyom” dedirtebilen Yasemin Esmergul
Sut Kardeşler filminde sinemamızın gozbebeğini ekmek kızartmasıyla tavlamaya calışan, gozlerini belerterek gulyabiniyi bile korkutabilen ancak arap bacıyı canlandırırken de bir o kadar sevimli…
Yasemin Esmergul 1920 yılında İzmir ’de dunyaya geldi. Sinemaya dadı rolleriyle ısınsa da en cok Sut Kardeşler filmindeki “Yasemin Hanım” karakteriyle bilinir. Sinema dışında tiyatro ve muzik calışmaları yapmıştır.
Yasemin Esmergul, Kurtuluş ’ta “Kulup Yasemin” isminde bir mekan calıştırıyor ve burada sahne alıyordu. Aynı zamanda bu mekanı sinemacılara plato olarak da kiraya veriyordu. 2007 yılında İstanbul ’da hayata veda etti.
İlk Siyahi pop starımız: Esmeray
1950 ’de İstanbul ’da dunyaya geldi. 1960 ’ta İstanbul Şehir Tiyatrosu ’na girdi ve Cocuk Bolumu ’nde ilk defa sahneye cıktı. Dormen Tiyatrosuyla ozel tiyarto macerası başladı ve 1974 yılına kadar ceşitli ozel tiyatrolarda yer aldı.
Bu arada sinemada “Sev Kardeşim” ve “Zilli Nazife” adlı filmlerde rol aldı. Ayrıca “Unutama Beni” filminde de misafir oyuncu olarak yer aldı. 1974 ’de ilk ve son kez duzenlenen 1. Toplu İğne Beste Yarışmasında, eşi Şemi Diriker ’in (Bestelerine Erol Tanır imzasını atardı.) bestesi olan “Unutama Beni” ile aldığı birincilikle adını duyurdu ve muzikte ben de varım, dedi.
1977 yılında yaptığı “Gel tezkere” plağıyla ikinci cıkışını yaptı. ve sonraki yıllarda da asker şarkıları soylemeye devam edip halkın gonlunde sağlam bir yer edindi. 25 Mart 2002 ’de, uzun sure mucadele ettiği kansere yenik duşerek hayatını kaybetti.
Turist Omer ’in kucuk kurtarıcısı; Ali İzgi
Yeşilcam ’da yalnızca iki filmde cocuk oyuncu olarak yer almasına karşın; sinemamızın İnek Şaban ’dan sonraki en onemli komedi ikonu olan Turist Omer ’imizin hayatını kurtarmasıyla bize kendisini sevdirmiştir.
Ayrıca Turist Baba ile Beyaz Kaplan ’ın (Feri Cansel) arasını yaparak kıyakcılığını tescillemiş, sinemamızda kucuk ama tatlı bir iz bırakmıştır.
Bonus: Yalancı Arap Bacı “Tevfik Gelenbe”
Kendisi ne Siyahi ne de kadındı ama en cok tanınan bacı kalfa tiplemelerinden birisine hayat vermişti. O kadar başarılıydı ki kendisini gercek kadın zannedenler bile vardı. Belki makyajcı arkadaş bu kadar gelişiguzel boyamasaydı hakiki Siyah zannedenler de olacaktı. Ustayı 2004 yılında kaybettik. Nurlar icinde yatsın…
Bonus 2: Yeşilcam ’da donla dans eden efsane zenci