Merhaba, değerli arkadaşlar.

Aracların şarj sistemlerinde kullanılan konjenktorlerle şarj dinamosu (dinamo ve alternatorlerin) gerilim kontrolu iki şekilde yapılabilmektedir. Ancak mağnetik veya elektronik yollardan da yapılsa asıl denetim şekli her ikisinde de şarj dinamosunun cıkış gerilimi duştuğunde ikaz uyartımlı alan akımının artırılması, şarj dinamosunun cıkış gerilimi yukseldiğinde ikaz uyartımlı alan akımının azaltılması yoluyla yapılır.

1- Mağnetik yolla olan gerilim denetiminde, gerilime duyarlı role bobininin mağnetik cekim kuvvetinin cıkışında dinamonun artan veya azalan gerilimle değişmesiyle (Bir elektromıknatıs nuvesinin cekim kuvvetinin 13.8, 14 voltla 14.8, 15 voltta değişip artması ozelliğiyle farklı gerilim değerlerinde bu kontak acıkken kapanabilir, dinamo cıkış voltajı duştuğunde kontak kapalıyken tekrar acılabilir, acaılma ve kapanmalar şeklinde ardı ardına bu işlemler gercekleşir) mağnetik konjenktorler cıkış gerilimi/ikaz uyartım alanıyla ters olarak calışarak bu tum bu denetimler sağlanır.

2- Elektronik yoldan olan denetimde ise, zener diyodun orneğin 13.8, 14, 14.2 volt değerinden sonra iletime gecmesi sensor (sezici) olarak kullanılıp denetleme ve kesme transistorleri ikilisiyle, bu gerilim cok yukseldiğinde alan akımını (alternatorlerde rotor, dinamolarda stator alanının oluşturan elektromıknatısın beslemesini) transistorlerle kesebilmede, şarj dinamosu gerilimi duştuğunde bu alan akımını tekrar transistorlerle bu devreyi acarak beslemede kullanılır.

Denetleme ve kesme işlemi mağnetik veya elektronik yolla yapılsa bile konjenktorler aku ile şarj dinamosu arasında bu gerilim otomasyonu sağlarken bir geri besleme elemanı (sensor) olarak gorev yaparlar, yani alternator veya dinamonun cıkış gerilimindeki yukselmeler ve azalmalar mağnetik tipte calışanlarda selenoidin cekim gucunun değiştirilmesiyle, elektronik yoldan calışanlarda ise zener diyot, darlington transistor, direncler, vb. diğer elemanlarla birlikte zener diyodun tes yonde iletme eşiğine ulaşılarak veya bu gerilim aşılmayarak kontrol sağlanmış olur. (Alttaki resimler araclarda kullanılan 1. dinamo ve 2. ise alternator ornekleridir)






Dinamoda ve alternatordeki cıkış gerilimi değerleri, alternatorde bileziklerle verilen DC akımı konjenktorden de gecerek ikaz uyartım alanı sargılarına uygulanır. Alternatorde rotor elektromıknatısına uygulanan bu DC akımın azaltılıp coğaltılmasıyla, dinamolarda ise cıkışa paralel bağlı stator sarımlarına (yine elektromıknatısa) uygulanan ikaz uyartımlı DC akımının konjenktorle azaltılıp coğaltılmasıyla (istenilen 13.8-14-14.2-14.4 volt gibi) cıkış değerleri bu yontemlerle sabit her ikisinde de alternator ve dinamolarda (eski tip şarj dinamolarında) sabit tutulmuş olur. (altta 4. resimde basit calışma prensipli şekildeki gibidir)

Konjenktorlerin uygulanma tipleri gecen yıllara ve ozellikle yarıiletkenlerin yaygın kullanımının artmasıyla calışma tipleri değişmiş (ancak uyartılan alan akımının kontrol edilme ilkesi ayni kalıp) ve mağnetik yollan olan denetim şekli daha etkili ve ic kontak ayarı gerektirmeyen (klasik platinli ateşleme ateşleme sisteminden entegreli elektronik ateşleme sistemine olan değişime benzer olarak) elektronik yollu (IC) olan denetime son yıllarda evrilmiştir.

Mağnetik ve elektronik yoldan role kontakları ve zener diyot-transistorlerle yapılan denetleme işlemlerinde, role kontaklarının kararlılığı (stabilitesi) icin, transistorlerle yapılan acma-kapanma (denetim) işlemlerinde de olası sapmaları onlemek icin bazı elektronik devreler asıl elektronik devreye dahil edilmiştir.

4 farklı şekkullanım şekliyle konjenktorler gecen zaman icinde onemli değişimler gostermiştir;

1- Dinamo ile aku arasındaki ilk kullanımlarda : Alternatorlerde diyotla doğrultmanın artı avantajı olarak alternator gerilimi cok duşse bile akuye geri boşalma soz konusu değilken, dinamoda ise dinamo gerilimi aku geriliminden daha duşuk olduğunda veya aku cok şarjsız (boş) olduğunda, bu dinamo sarımlarının yanıp zarar gormemesi icin akuye giden şarj akımını kesme rolesi, akım cıkışı kontrolu icin başka bir akım rolesi, amper cıkışı kontrolu icin de ayrı akım rolesi olmak uzere 3 adet rolenin bu mağnetik denetimli ilk konjenktorlerde mutlaka kullanılması gerekiyordu. (aşağıdaki resimdeki gibi)




Bu ilk kullanımda (cok eski araclarda) dinamo ve aku arasında 3 roleli olan acma-kapama kontaklı ve kontak ayarı yapılabilen bu mekanik konjenktorler uzunca sure kullanıldı.

2- Araclarda dinamo yerine (dinamonun ureteceği cıkış geriliminin denetlenebilmesi icin statorunda sabit mıknatıs şeklinde değil, dinamo akımının kucuk bir kısmını kullanan elektromıknatıs stator olarak bulunması gerekiyordu) alternatorler zamanla yaygınlaşıp kullanıldığında, konjenktor olarak tek veya cift kontaklı mağnetik roleli konjenktorler akuyle birlikte ve her 2 tipteki şarj dinamosu (dinamo ve alternatorler ile) birlikte bir sure kullanıldı.

3- Ancak gelişen elektronik teknolojisiyle paralel olarak tumuyle elektronik olan konjenktorler ayni 3 fazlı diyot doğrultma cıkışı olan bu alternatorlerde harici parca olarak kullanılmış oldu. Şasi-15-67 nolu uc uc bu ara gecişte kullanılan mağnetik konjenktorler ve elektronik konjenktorlerde (altta 1. linkteki urun gibi) ayni bağlantı cıkış uclarının birbirlerindeki tam karşılığıydı.

Tum Modeller İcin Harici Konjektor, Alternator Regulator 12V-14,2V
ALTERNATOR KONJEKTORU 593546 CLIO 1.5 DCİ - Yedek Parca Şehri

4- Tumuyle ayrı bir parca olarak araclarda uzun sureler kullanılan mağnetik ve elektronik yapılı bu harici konjenktorler, son yıllarda uretilen alternatorlerde iyice kuculerek alternatorun kendi iciyle butunleşti, alternatorden ayrı bir (harici) parca olmamış oldu. Olası bir arıza durumunda bu arızalı parca yuvasından cıkarılıp yensisyle kolayca değiştirilecek şekle (2. linkteki gibi) gelmiş ve arac icinde ayrı bir yeri işgal etmemiştir. (alltaki resimde yalınlaştırılmış calışma prensibiyle ve uygulamada kullanılan ceşitli buyukluklerde bazı elektronik konjenktorler yer almaktadır)






Evlerde kullanılan pedallı bir zayıflama bisikletine, devir artırıcı kasnak-kayış mekanizmasıyla monte edilmiş yeni tip alternatorleri harici konjenktor kullanmadan alternator icindekiyle (alternator-konjenktor kompaktı) olarak bir akuye bağlamanız boylece mumkundur. Aku-alternator arasında konjenktor bulunmasa bile (cunku alternatorle icten butunleşiktir) mumkun olup, konjentor geri besleme olarak zener diyotuyla aldığı gerilim o anki gerilim cıkış değerine gore bağlı olan aku kapasitesinin 1/10 ’u kadar akımı şarj akımı olarak alternatorden ureterek akuyu sağlıklı olarak şarj edebilir. Aku kapasitesinin 1/10 ’undan daha fazlası akuye, aku şarj akımı icin verilmemiş olur. Daha yuksek kapasiteli (amper-saatlik) bir aku bağlandığında aku kapasitesinin 1/10 ’u kuralıyla bu akuye biraz daha fazla şarj akımı uretilip verilir. Ama şarj akımı kuralı 1/10'la yine sınırlı kalır.

Bir zayıflama bisikletine veya ruzgar gulune devir artırılıp akuple edilmiş alternatorde, ona bağlı olan akuye sadece aku amper-saat kapasite değerinin 1/10 ’u kadar şarj akımı alternatorden uretlip verilir. Ancak arac icindeki alternatorun kendi etiketi 55 amper, 14 volt ise, aracta 55 ampere kadar tuketici cihazlar bulunup ayni anda devreye girerlerse, alternatordeki konjenktor ihtiyacı karşılayacak kadar olan 55 amperi yuksek devirlerde veya en uygun olan devirlerde ureterek ona bağlı olan arac ici tum alıcı cihazları sıkıntısız olarak besleyebilecektir.

Alıntı: Sadece resimler "Nasıl Calışır Ansiklopedisi" 1, 2 ve 3. cildinden alıntıdır. Tum yazılar, yorumlar, tarihcesi kendime aittir. Kolay gelsin.
Eklemeler:
1- Bu yazıda adı gecen (zayıflama bisikleti dahil) tum akuler kurşun-asit (starter) arac akusu tipidir. Lityum iyon, niikel-kadmiyum veya diğer başka tiplerde değildir.

2- Mağnetik prensipli calışan konjenktorlerde, bu kontakların stabilitesi icin, ana selenoide seri bağlı daha kucuk selenoidler bağlanarak, ana kontakların acılma/kapanma anlarında ters akım (ozindiksiyon) oluşturulmayıp kontakların tekrar apansız acılmaması icin mağnetik tipte calışan konjenktorler icine dahil edilmiştir. Kolay gelsin.