Unlu Kırgız edebiyatcı, gazeteci, cevirmen, diplomat ve siyasetci. Turk dunyasının en unlu yazarlarından, dunya edebiyatında tartışılmaz bir yere sahip kitaplarıyla Turk kultur zenginliğini butun dunyaya tanıtan Cengiz Aytmatov ’u anlatacağız bugunku listemizde.
1. Kırgızistan ’da başlayan yaşam oykusu
12 Aralık 1928 tarihinde Kuzeybatı Kırgızistan ’daki Talas eyaletinin Şeker koyunde doğar. Babası Torekul Aytmatov, Sovyet Kırgızistan ’ında seckin bir devlet adamıyken 1937 ’de tutuklanır ve 1938 ’de kurşuna dizilir. Bir Tatar kızı olan annesi tiyatro aktristidir.
2. Kolhozlarda calışan bir cocuk
Kırgızistan ’a, dağlık yorelere Ekim devriminin daha yeni ulaştığı, sistemin yeni yeni yerleşmeye başladığı yıllara rastlar Cengiz Aytmatov ’un cocukluğu. Gecmişe bağlı yaşlı kuşağın yanında, yeni duzene ayak uydurmaya calışan genc kuşak da toplumdaki yerlerini alır ve genc Aytmatov da kolhoz tarlalarında calışır bu donemde.
3. İkinci Dunya Savaşıyla başlayan zor yıllar
Cevresini, doğayı, insanları o yıllarda tanımaya başlayan yazarın gencliği sıkıntılı bir doneme rastlar. O donemde bir yandan yeni yerleşmeye başlayan siyasî sistemle, bir yandan da savaşla mucadele etmek zorunda kalır; cunku İkinci Dunya Savaşının SSCB uzerindeki etkileri gencleri de etkilemiş, yetişkinler savaşta olduklarından, genclere buyuk iş duşmuştur. On dort yaşında koyundeki sekreterliğe girer, burada tarım makinelerinin sayımı ve vergi tahsildarlığı gibi işlerde calışır.
4. Gorki Edebiyat Enstitusunde bir zooteknisyen
Daha sonra Kazakistan ’daki Cambul veterinerlik teknik okulunda, ardından tarım enstitusunde okur. Zooteknisyen olarak butun Kazakistan ’ı dolaşır. Ardından Maksim Gorki Edebiyat Enstitusu ’ne gecer ve 1956-1958 yılları arasında Moskova ’da okur. Aynı zamanda da bir gazeteci olarak surekli gozlem yapar.
5. Lenin Odulunu kazanan en genc yazar
Yazarlığa 1952′ de başlayan Aytmatov, 1959 ’da Kırgız Pravdası gazetesinde muhabir olur. Daha sonra Povesti Gori Stepey (Dağlar ve Steplerden Masallar) adlı oyku kitabıyla buyuk un kazanır. Bu eseri, 1963 ’te Lenin Odulu ’ne lÂyık gorulerek, aynı zamanda en genc Lenin Odullu yazar olur.
6. Kırgızca ve Rusca yazılan eserler
Eserlerini, Kırgızca ve Rusca olarak kaleme alan Aytmatov, eserlerinin coğunda tema olarak aşk, dostluk, savaş doneminin acıları ve kahramanlıkları ile Kırgız gencliğinin gelenek ve goreneklerine bağlılığını işler.
7. Kırgızların maddi ve manevi zenginlikleri
Aytmatov, milletinin tarih boyunca kazandığı sosyal, kulturel, ahlaki, edebi, askeri yani butun maddi ve manevi zenginliğini eserlerine yansıtmış; yaşadığı coğrafyanın insanının tarih icinde kazandığı değerlerini, acılarını, kahramanlıklarını, tecrubelerini yazıya dokup olumsuzleştirmiştir.
8. Eserlerde anlatılan tipik Kırgız insanı
Halkının icine duştuğu zor durumları eserlerinde en guzel şekilde anlatan Cengiz Aytmatov eserlerinde kendi ifadesi ile ‘tipik insanı ’ ortaya koymaya calışmış bir yazardır.
9. Destanlar, masallar efsaneler
Hikayelerinde milli hafızaya ait efsane, destan, masal ve turkuler ile bunların oluştuğu şartları ve insanları kullanırken, Kırgız Turk kulturunu psikolojisiyle, duyuş ve anlayış tarzıyla, maddi ve manevi zenginliğiyle yeniden hatırlatmaya calışmıştır.
10. Ozune ve halkına bağlı bir yazar
Yine hikayelerinde halkının değerlerini, dertlerini, varsa onun icindeki curumeyi anlatan yazarın en onemli ozelliği; ozune bağlılık, kendinden, halkından, coğrafyasından haberdar olma ve bunları dile getirmesidir.
11. Milyonlarca baskıya ulaşan ve dunya dillerine cevrilen eserler
Eserleri Turkce ’nin yanı sıra 150 ’den fazla dile tercume edilerek milyonlarca baskıya ulaşan Aytmatov, 1958 ’de Kırgız Yazarlar Birliği Prezidyumu uyeliğine, 1962 ’de de Kırgız Sinematografi İşcileri Birliği Birinci Sekreterliğine getirilir.
12. Siyasetle edebiyat yan yana
Yazarlığının yanı sıra politikaya da atılan Aytmatov, Kırgızistan Meclisinde Talas Bolgesi Milletvekilliğinin yanı sıra Kırgızistan ’ın Benelux Devletleri Buyukelciliğini de yapmış, uluslararası diyalog calışmalarıyla da tanınmıştır.
13. Dunyanın en guzel aşk hikayesi Cemile
İkinci Dunya Savaşı sonrası yazarları arasında yer alan Aytmatov ’un kendini kanıtlamasını sağlayan kitabı Cemile olur; Louis Aragon Cemile ’yi “dunyanın en guzel aşk hikÂyesi” olarak tanımlamıştır.
14. Roman kahramanı hayvanlar
Cengiz Aytmatov, “Dişi Kurdun Ruyaları” ve “Elveda Gulsarı” romanlarında, yalnız insanların değil, hayvanların da psikolojisini başarıyla anlatmıştır Romanlarında kurt ve at gibi hayvanlara yer vermiş, onlara insani ozellikler atfetmiş ve bunda da başarılı olmuş dunyadaki sayılı yazarlardan biridir.
15. Selvi Boylum Al Yazmalım
Turk sinemasının başyapıtlarından biri sayılan; yonetmenliğini Atıf Yılmaz ’ın yaptığı, başrollerinde Kadir İnanır ve TurkÂn Şoray ’ın oynadığı, 1977 tarihli “Selvi Boylum Al Yazmalım” filmi, Cengiz Aytmatov ’un aynı adlı romanından uyarlanmıştır.
16. Baki kalan onlarca eser
Unlu Kırgız Yazar Cengiz Aytmatov, bobrek yetmezliği sonucu tedavi gorduğu Almanya ’nın Nurnberg kentindeki hastanede 10 Haziran 2008 gunu ardında onlarca eser bırakarak yaşama veda etmiştir. Saygıyla anıyoruz…