Cok uzun suren karanlık ve soğuk kış gunlerini geride bırakmaya başladık. Onca yağmur, kar ve fırtınanın ardından ozlediğimiz guneş yavaştan sıcacık yuzunu gostermeye başladı. Elimizi, sırtımızı cok ısıtamasa da en azından yureğimizi ısıtıyor. Cunku baharın mujdecisi ilk cemre duştu… Her ne kadar “Mart kapıdan baktırır, kazma kurek yaktırır” demişse de atalarımız biliyoruz ki cemreler duştukce havaya, suya, toprağa her yer ısınacak ve bahar gelecek. Peki cok sevdiğimiz icin cocuklarımıza ad olarak verdiğimiz, ozlemle beklediğimiz, baharın mujdecisi “cemre” neymiş bakalım…
Peki ilk cemre ne zaman duşer?
1. Ilık bir yol hikayesi başlar guneşe doğru
Once cemre, sonra nevruz, sonra bahar… (n.b.a)
Cemre; Turk kulturunde yer etmiş, doğanın canlanmasını ve baharın gelişini mujdeleyen, havaların ısınacağını haber veren, halk arasında cok yaygın olan bir kavramdır.
2. Damlardaki kar, sacaklardaki buz,
Kanı kaynayan suya dar geliyor.
Haberin var mı, oluklardan
Akan su sesinde bahar geliyor… (Cahit Sıtkı)
Kış mevsiminin son gunlerinde başlayıp, ilkbahar başlangıcına kadar devam eden bir surecte, yedişer gun arayla once havada, sonra su ve toprakta oluştuğu sanılan sıcaklık artışına halk arasında Cemre adı verilir.
3. …Bekle!
Gok ılınır, toprak ılınır, su ılınır,
Hep surmez bu zemheri,
Duşer cemre… (Şenol Yazıcı)
Kış mevsiminin en soğuk gunlerinin geride kaldığının mujdecisi olan cemre, dilimize sonradan girmiş, Arapca kokenli bir sozcuk olup, “kor halinde ateş” anlamına gelmektedir.
4. Bir dışarı cıkmayagor bayram yeri bahceler
Asmalar suyundan veriyor balkon demirlerine
Fesleğen goz kırpıyor capkınca nazlanarak
Sarmaşıklar konuk gitmiş hanımellerine… (Ahmet Gunbaş)
Halk takvimine ve inanışına gore cemrelerin ilki 20 Şubat ’ta havaya duşer ve havadaki butun kışı, soğuğu yere indirir. Boylece havalar yavaş yavaş ısınmaya başlar.
5. Yuzumu bulutlara kaldırıp
Dua eder gibi mırıldanıyorum
Kuşlarla, otlarla yıkanıyorum
RuzgÂrla, ilkbaharla… (Ataol Behramoğlu)
27 Şubat ’ta suya duşen ikinci cemre suları ısıtmaya başlar, boylece ısınmaya başlayan sular da buzların cozulmesini sağlar.
6. Bu sabah mutluluğa ac pencereni
Bir guzel arın dunku kederinden
Bahar geldi, bahar geldi guneşin doğduğu yerden… (Ataol Behramoğlu)
Martın altısında ise ucuncu cemre toprağa duşerek toprağı ısıtır ve ısınan toprağın altında kıpırdanmaya başlayan ilk kır cicekleri gun yuzune cıkıp rengarenk acar.
7. İki sevgilinin guluşune benzer
Bir nisan havası değil mi esen?
Zincirlere, kelepcelere inat,
Kanatlarımı acmak zamanıdır… (Cahit Sıtkı)
Bircok coğrafyadaki mitlerin beslendiği en eski kaynaklardan olan Turk kulturu ve mitolojisindeki “İmre” isimli cinle ilgisi olan cemre tabiri, yuzyıllar oncesinden beri Anadolu topraklarında kullanılmaktadır.
8. Anne, bahar geliyor uyansana
Cık altın eşikte bekle beni,
En guzel tılsımları buldum sana
Koklayabilmek icin nefesini… (Ceyhun Atıf Kansu)
İlkbaharın gelmesiyle birlikte dunyada gorunduğu farz edilen bu mitolojik karakterin,iklim değişikliklerine ve doğanın ısınmasına neden olduğu ve parıltılı bir ışık olarak gorulduğune inanılırmış.
9. Tuyden hafif olurum boyle sabahlar
Karşı damda bir guneş parcası
İcimde kuş cıvıltıları şarkılar;
Bağıra cağıra duşerim yollara… (Orhan Veli)
Turk mitolojisinin en eski soylencelerinden biri olan İmre ’nin dunya uzerinde bir anda bir ışık ya da “ateş topu” olarak gorulmesinden dolayı Arapca kor ateş manasına gelen cemre sozcuğu kullanılmış.
10. O gunu gormek icin sade bekleyeceğiz
Goreceğiz bir sabah yeşil tomurcukları.
Hazırlanıyor gibi gokyuzu ufuk deniz
Bir sabah dokulecek baharların baharı… (Z. Osman Saba)
İlkbaharın gelmesiyle yaşanan hava değişimini anlatmak icin cemre tabiri genellikle “duşmek” fiiliyle birlikte kullanılır, ama gercekte toprağa, havaya ya da suya duşen herhangi bir şey yoktur. Bu sadece bir inanıştan doğan mecazi bir kavramdır ve dunyanın kuruluşundan beri suregelen mevsimsel bir doğa olayının halk kulturundeki anlatımıdır.
11. Ben her bahar aşık olmam ama
Her bahar gitmek isterim.
Gittiğim olmadı hic,
Ama olsun… İstemek de guzel… (Can Yucel)
Halk arasında cemrenin duşme sırasına gore once havanın, sonra su ve toprağın ısındığına inanılır, ancak bu durum coğrafi bilgilerle celişir. Cunku guneş ışınları ilk once toprağı daha sonra havayı ısıtır. Sular ise en gec ısınan ve soğuyandır.
12. Yapma bunu bana bahar,
Boyle ustume gelme…
Zaten damarlarıma zor zaptediyorum kanımı…
Coktan cemreler duşmuş beynime, yureğime…
Kalbimin buzları erimiş… (Can Dundar)
Kısacası cemre duşmesinin meteroloji ile pek bir ilgisi bulunmamaktadır. Zaten kuresel ısınmadan kaynaklı atmosfer olayları mevsimlerin değişmesine neden olmuştur. Ve boyle bir değişimin olması geleneksel cemre olayını etkilese de cemre duşmesi yuzyıllardır halk tarafından benimsenmiş ve tecrubelere dayandırılmış bir olaydır.
Bonus