Sinemanın bir cok onemli yapıtının edebiyat uyarlamaları arasından cıkması pek şaşırtıcı olmasa gerek. Zaten kitleler tarafından beğenilmiş olan bir eseri uyarlamak, eğer film aşamasında bir “kazaya” uğramazsa, başarısı biraz daha garanti bir tercih. IMDB ’nin top filmleri arsında da cok sayıda edebiyat uyarlaması olması tesaduf değil.
Edebiyat uyarlamaları bizim sinemamız icinde de cok onemli yer tutuyor. Toplumsal gercekci bir bakış acısıyla işlenen bir cok filmimizin onemli romancılarımızın eserlerinden uyarlanmış olmasının yanında, komediden tarihi yapımlara kadar bir cok filmimiz de başarılarını onculeri olan kitaplara borclular.
1. Zubuk (1981)
Aziz Nesin ’in unutulmaz eserinden beyaz perdeye aktarılan film, paralellikleri ile, gunumuz politik yaşantısından da esintiler sunuyor. Senaryosu Atıf Yılmaz tarafından uyarlanan filmin yonetmen koltuğunda ise Kartal Tibet oturuyor.
2. Sarı Mercedes (1992)
Adalet Ağaoğlu ’nun, ‘Fikrimin İnce Gulu ’ isimli romanından sinemaya uyarlanan film, bir yol oykusu uzerinden; cehalet, ezilmişlik, yalnızlık ve yoğun ihtiras gibi temaları işler. Senaryo uyarlamasını ve yonetmenliğini Tunc Okan ’ın ustlendiği filmin başrolunde ise İlyas Salman yer almaktır.
Almanya ’da azimle calışıp sonunda cok istediği Mercedes marka otomobili satın alan Bayram, altında bu muhteşem arabayla yurda donduğunde cok daha buyuk bir hurmet goreceğini duşunmektedir. Bayram ’ın aracıyla Turkiye ’ye girdikten sonra başına gelenleri izleten bu film, yonetmeni Tunc Okan ’a 29. Antalya Altın Portakal Film Festivali ’nde, En İyi Yonetmen odulunu kazandırmıştır.
3. Uc Tekerlekli Bisiklet (1962)
Orhan Kemal ’in Kacak adlı eserinden Vedat Turkali ’nin Husamettin Gonenli takma ismiyle senaryolaştırdığı film Omer Lutfi Akad ve Memduh Un tarafından yonetilmiştir. Cinayet sucuyla aranan kacak bir adamın yaralı bir şekilde; tek cocuğuyla yalnız yaşayan bir kadının evine sığınmasını konu alan filmde; Ayhan Işık ile beraber baş rolu paylaşan Sezer Sezin, İzmir Enternasyonal Fuarı 1. Film Şenliği ’nde En İyi Kadın Oyuncu odulune layık gorulmuştur.
4. Sut Kardeşler (1976)
Huseyin Rahmi Gurpınar ’ın Gulyabani adlı eserinden beyaz perdeye aktarılan Sut Kardeşler, sinemamızın gulduru kultlerinden birisi olmuştur. Ertem Eğilmez filmlerinde gormeye alıştığımız bir şey olan, ust duzey komedi yıldızlarının adeta milli takım gibi bir araya gelmesi durumuna bu filmde de rastlıyoruz. Ve yine Ertem Eğilmez filmlerinden aşina olduğumuz şekilde senaryo uyarlaması Sadık Şendil tarafından yapılmıştır.
5. Cingoz Recai (ilk Film 1954)
Peyami Safa ’nın “Server Bedi” adıyla, Arsen Lupen ’den esinlenerek yazdığı hırsız karakterin maceralarını anlatan bir filmdir. Cingoz Recai ’yi yakalamaya calışan polis mufettişi Mehmet Rıza ile Sherlock Holmes izleri de taşıyan serinin ana kahramanı olan Cingoz Recai; yakışıklı, kurnaz, cesur, soğukkanlı, zarif, tahsilli, gorgulu, comert ve kibar bir serseridir. Cingoz Recai emek harcayarak para kazanan kimseden calmaz, haksız yolla servet sahibi olmuş kimselerden hile ile para calar, elde ettiklerini muhtaclara dağıtır.
Kitaplar genelde gereksiz bilgi icermeyip direkt olarak senaryoya yoneliktir. Bu ozellik kitapları eşsiz kılar ve okuyucular tum seriyi okumadan kitabı bırakmakta zorlanır.
6. Anayurt Oteli (1986)
Anayurt Oteli, Yusuf Atılgan ’ın aynı adlı eserinden Omer Kavur tarafından senaryolaştırılarak sinemaya aktarılmıştır. 1986 yapımı olan filmin başrollerinde Macit Koper, Şahika Tekand, Orhan Cağman ve Serra Yılmaz gibi isimler yer alıyor.
80 darbesi sonrası siyasal toplumcu sinema tarzında eser uretmek ve yayınlatmak cok zor olduğu icin; toplumsal gercekci eserlerin yerini “bireyi” anlatan edebiyat uyarlamaları almıştır. Anayurt Oteli filmi bu akımın onculerinden ve en onemli temsilcilerindendir.
7. Ağır Roman (1996)
Metin Kacan ’ın aynı adlı romanından uyarlanan filmin yonetmeni Mustafa Altıoklar ’dır. Hikaye 70 ’li yıllarda, İstanbul ’da, yoğun olarak Roman vatandaşların yaşadığı bir mahalle olan Kolera Mahallesi ’nde gecer. Filmde mahallenin taze bitirimi olan Salih ’in (Okan Bayulgen) cevresinde gelişen olaylar anlatılıyor.
8. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1967)
Peyami Safa ’nın aynı isimli romanından uyarlanan filmin yonetmen koltuğunda Nejat Saydam var. Baş rollerini Hulya Kocyiğit ve Kartal Tibet ’in paylaştığı filmin yapımcılığını ise Murat Koseoğlu ustleniyor.
9. Abdulhamit Duşerken (2002)
Nahid Sırrı Orik ’in Sultan Hamid Duşerken adlı romanından uyarlanan filmin yonetmeni Ziya Oztan. Yıldız Sarayı, Maslak Kasrı gibi gercek mekÂnlarda cekilen film icin; Marmara Universitesi ’nin bahcesine inşa edilen, Beyoğlu ve İstiklal Caddesi ’nin eski hallerinin yeniden yaratıldığı dev setler kuruldu.
10. Salkım Hanım ’ın Taneleri (1999)
Yılmaz Karakoyunlu ’nun aynı adlı kitabından uyarlanan filmin yonetmeni Tomris Giritlioğlu. Varlık Vergisi ve Aşkale Toplama Kampını konu alması ve konuyu Turkiye gundemine taşıması nedeniyle, bir donem yoğun şekilde tartışılmıştır.
Daha sonra yine Yılmaz Karakoyunlu ’nun yazdığı bir roman olan Guz Sancısı isimli eserden, yine Tomris Giritlioğlu ’nun yonettiği devam filmi niteliğinde ikinci bir film daha cekilmiştir.
11. Bereketli Topraklar Uzerinde (1979)
Erden Kıral tarafından yonetilen film Orhan Kemal ’in aynı adlı romanından uyarlanmıştır. Filmin senaryosunu en başta Mahmut Tali Ongoren uyarlamış, ancak Erden Kıral ’ın senaryoyu beğenmemesi uzerine oyuncu Tuncel Kurtiz senaryoyu yeniden kaleme almıştır. HikÂyede Cukurova ’ya gelip ağır şartlar altında calışan Kose Hasan, Pehlivan Ali ve Yusuf adlı uc arkadaşın başından gecenler konu edilmektedir.
12. Ağrı Dağı Efsanesi (1975)
Yonetmenliğini Memduh Un ’un yaptığı film Yaşar Kemal ’in aynı adlı eserinden uyarlanmıştır. Feodal bir bey olan Mahmut Han ’ın atlarından birinin, coban Ahmet ’in evinin kapısına gelmesiyle başlar hikaye. Ahmet, dağlı gelenekleri gereği kapısına gelen atı “Tanrı Emaneti” olarak gorur ve Mahmud Han ’a geri vermek istemez. Daha sonra Ahmet ’le Han kızı Gulbahar ’ın aşkıyla devam eden filmin sonunda Mahmut Han; iki sevgilinin evlenmesi bir şarta bağlar. Ahmet, Ağrı Dağı ’nın tepesine cıkar ve oradan yaktığı ateş aşağıdan gorulebilirse, muradına erecektir. Ancak daha once bunu başarabilmiş kimse yoktur.
13. Hababam Sınıfı (İlk film 1975)
Hababam Sınıfı, Rıfat Ilgaz ’ın Dolmuş dergisinde yazmaya başladığı oykulerden bir bolumunu birleştirerek 1957 yılında kitaplaştırdığı eserin, Ertem Eğilmez tarafından sinemaya uyarlanmıştır. Sinemamızın en buyuk kultlerinden birisi olan film serisinin senaryoları başta Sadık Şendil olmak uzere Umur Bugay ve Yavuz Turgul tarafından kaleme alınmıştır.
İlk film 1 Nisan 1975 tarihinde vizyona girdiğinde izlenme rekorları kırdı ve tam yirmi sekiz hafta vizyonda kaldı. Bunun ardından ikinci film olan Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı da otuz hafta vizyonda kaldı ve serinin en cok hasılat yapan filmi oldu. Bu unutulmaz seri aynı zamanda 1970 ’li yıllarda sinemanın televizyona karşı verdiği mucadelenin oncusu olmuştur.
14. Yılanların Ocu (1962)
Fakir Baykurt ’un aynı isimli romanından uyarlanan filmin yonetmeni Metin Erksan. Vizyona girdiği donemde ceşitli protestolara konu olan film, yurt dışında yayınlanma iznini ancak 1965 senesinde alabildi.
Yaşlı annesi Irazca, karısı Hatce ve uc cocuğu ile yaşayan yoksul bir koylu olan Bayram ’ın evinin onune ev inşa etmek isteyen, koyun soz sahibi kişilerinden olan, Haceli ile mucadelesini anlatıyor. Evlerinin onune ev yapılmasını istemeyen aile Haceli ve onu destekleyen muhtar karşı muthiş bir direniş gostereceklerdir.
Mulkiyet temasının işlendiği bu filmin, sosyalizmin ocu olarak gorulduğu bir blokta bu tar sansurlere maruz kalması şaşırtıcı değildir. Metin Erksan ’ın mulkiyet sorununu işlediği bir diğer film olan Susuz Yaz da benzer sansur uygulamalarına maruz kalacaktır.
15. Susuz Yaz (1963)
Sinemamızın onemli başyapıtlarından birisi olan Susuz Yaz filminin senaryosunu Necati Cumalı ’nın 1962 ’de yayımlanan aynı adlı eserinden uyarlayarak Metin Erksan kaleme almıştır. Yonetmenliğini de Metin Erkas ’ın yaptığı filmin baş rollerinde Erol Taş, Hulya Kocyiğit ve aynı zamanda filmin yapımcısı da olan Ulvi Doğan oynamışlardır.
Turkiye ’de sansur engeline takılan, bu nedenle de ilk gosterimi Haziran 1964 ’te Berlin Film Festivali ’nde yapılan “Susuz Yaz”, bu festivalin buyuk odulu olan Altın Ayı ’yı kazanmış ve Turk sinema tarihinde uluslararası odul kazanan ilk film olmuştur.
16. Sis ve Gece (2007)
Ahmet Umit ’in beğenilen romanı Sis ve Gece ’nin beyazperde uyarlaması olan filmin baş rollerini Selma Ergec ve Uğur Polat ’ın paylaşmıştır. Uyarlama senaryosunu yazan Turgut Yasalar aynı zamanda filmin yonetmenliğini de ustlenmiştir.
17. Calıkuşu (1966)
Kapanışı en cok uyarlaması yapılan romanlardan bir tanesiyle yapmak istedik. Senaryosunu Reşat Nuri Guntekin ’in 1922 ’de yayımladığı aynı adlı romanından, Osman F. Seden ’in uyarlayıp yazdığı bu filmin yapımcılığını ve yonetmenliğini de yine Osman F. Seden yapmıştır. Filmin goruntu yonetmeni Kenan Kurt ’tur. Başlıca rollerini TurkÂn Şoray, Kartal Tibet, Parla Şenol, Kadir Savun ve Zeynep Değirmencioğlu oynadıkları film; Calıkuşu lakaplı Feride ’nin, cocukluğundan, idealist bir oğretmen olduğu yetişkinlik donemine kadar kendi gunluğunden aktardığı şekilde konu alıyor.