Fritz Haber Biyografisi Kimyager 1918 yılında Nobel Kimya Odulu'nu kazanmıştır. I. Dunya Savaşı suresince klor ve diğer zehirli gazları geliştirme ve dağıtımı konusundaki calışmaları nedeniyle "kimyasal savaşın babası" olarak da tanımlanır.
Fritz Haber, 9 Aralık 1868 tarihinde Prusya ’nın Breslau kentinde (gunumuzde Polonya sınırları icerisinde bulunan Wroclaw ’da) Yahudi aile Siegfried Haber, Paula Haber ciftinin oğlu olarak doğmuştur. Babası Siegfried Haber boya pigmentleri, boyalar ve ilaclarla uğraşan tanınmış bir tuccardı.

Fritz Haber ’in doğumundan uc hafta sonra annesi Paula Haber ’i kaybetti. Babası daha sonra Hedwig Hamburger ile ikinci evliliğini yaptı. Bu ikinci evlilikten, Fritz Haber ’in uc uvey kız kardeşi doğdu; Else, Helene ve Frieda. Babasıyla ilişkisi ne denli gergin olsa da, uvey annesi ve kız kardeşleri ile sıcak bir aile hayatı surdu. Fritz Haber eğitimine tum din ve mezheplerden oğrencilerin kabul edildiği bir okul olan Johanneum Okulu ’nda başladı. 1886 ’da ilkokuldan mezun olduktan sonra, 11 yaşındayken St. Elizabeth Okulu ’na kaydoldu. Liseyi tamamladıktan sonra Berlin ’de bulunan Friedrich Wilhelm Universitesi ’ne (Humboldt Universitesi olarak da bilinir) kimya bolumune kaydoldu. Aldığı eğitim, amonyak sentezleme alanında bircok yeni keşif yapabilmesi icin ona yardımcı oldu. Yahudi olmasının akademik kariyerinin gelişmesini engellediğini duşunduğunden dinini değiştirip Hıristiyanlığa gecmiş, genc (ve ilk) eşi Clara ’yı da buna zorlamıştı.
Albert Einstein ve Fritz Haber yakın arkadaştılar fakat karakterleri ve siyasi goruşleri tamamen farklıydı. Albert Einstein kozmopolit bir bohem, Fritz Haber katı ve disiplinli bir Alman yurtseverdi.
1887 yılında, Robert Bunsen yonetiminde calışmak icin Heidelberg Universitesi ’ne gecti. Bir somestri buradan tamamladıktan sonra, 1889 yılında mezun olacağı Charlottenburg Teknik Universitesi ’nde (Berlin Teknik Universitesi) okumak uzere Berlin ’e dondu.
1889 ’da, bir yıllık zorunlu hizmet icin Altıncı Bolge Topcu Alayı ’na katıldı. Ardından, Carl Liebermann yonetiminde doktora tezi hazırlamak uzere Charlottenburg Teknik Universitesi ’ne yeniden kaydoldu. Liebermann ’ın tavsiyesi uzerine, koku ve tatlarda bulunan organik bir bileşik olan Piperonal uzerinde calışmaya başladı.
Charlottenburg henuz doktora derecesi verme yetkisine sahip olmadığı icin, tezini Friedrich Wilhelm Universitesi ’ne sundu ve Mayıs 1891 ’de doktora derecesini aldı. Calışması aynı yıl “Uber einige Derivate des Piperonals” (Bazı Piperonal Turevler Hakkında) adıyla yayınlandı.
Daha sonra, ceşitli kimyasal birimlerde bir dizi gorevde yer aldı ve teknik surecler hakkında daha fazla bilgi sahibi olması gerektiğini fark etti. Bu sebeple Zurih ’te bulunan (gunumuzde İsvicre Federal Teknoloji Enstitusu) Politeknik Universitesi ’ne kaydoldu ve 1892 yılında, bir donem boyunca Georg Lunge ile birlikte calıştı.
Fritz Haber, akademik hayatına 1892 ’de, Jena Universitesi ’nde Ludwig Knorr ’un asistanı olarak başladı. Boya alanındaki bilgisi Knorr ’u etkiledi ve onun referansıyla 1894 yılında Karlsruhe Universitesi ’ndeki Hans Bunte ’yle birlikte calışmaya başladı. Bunte ’nin tavsiyesiyle Fritz Haber, hidrokarbonların termal ayrışması uzerinde calışmaya başladı. Bu konudaki bulgularını bir tez haline getirdi.
Boya teknolojisindeki ilerlemeleri gozlemlemek amacıyla 1896 yılını Avrupa ’yı dolaşarak gecirdi. Sonraki yıl da benzer bir yolculuk yaptı ancak bu defa elektrokimyanın gelişimi ve ozellikle nitrobenzenin azaltılması uzerinde calışmaya karar verdi.
1898 yılında Karlsruhe Universitesi ’nde docent olarak atandı ve ceşitli projeler uzerinde calışmaya devam etti.
1904 civarında, onemli organik bileşikler hakkındaki elektrokimyasal bir araştırmayı yuruttu. Bugun dahi bu calışmalar elektrokimya alanında onemli bir kilometre taşı olarak gorulur.
1906 yılında, Fiziksel Kimya ve Elektrokimya Profesoru ve Enstitu Muduru olarak atandı. Buna rağmen ceşitli projeler uzerinde calışmaya devam etti.
Fritz Haber, 1907 yılında hidrojen-oksijen yakıt hucresi hakkında ayrıntılı bir calışma yaptı. Daha sonra 1909 ’da cam elektrot uzerinde oncu bir calışmaya başladı. Ancak 1908 ’de amonyağın laboratuvar koşullarında nitrojen ve hidrojen gazıyla sentezlenmesini sağlayan ‘Haber Yontemi ’nin icadı, en onemli calışmalarından biri oldu.
1911 ’de Fritz Haber, Berlin-Dahlem ’deki Kaiser Wilhelm Fiziksel Kimya ve Elektrokimya Enstitusu Direktoru olarak atandı. 1914 ’te 1. Dunya Savaşı başladığında, o, Alman savaş araştırmalarına net bicimde destek veren Doksan Ucler Manifestosu ’nun imzacılarından biri oldu.
Kısa sure sonra, Savaş Bakanlığı Kimya Bolumu Başkanı oldu. Gorevi, hendek savaşında kullanılmaya uygun olumcul gazlar geliştirmekti. Sadece bu gazları geliştiren ekibi yonetmiyordu, aynı zamanda kullanıcıları koruyacak bir maske de icat etmişti.
Nisan 1915 ’te olumcul klor gazının etkilerini şahsen gozlemlemesinden oturu bu ozel icat konusunda hevesliydi. Savaştan sonra bile, 1919 ’dan 1923 ’e kadar Alman Ordusu icin gizli kimyasal silah programında calışmaya devam etti.
1920 ’li yılları deniz suyundan altın elde etmeye calışarak gecirdi; ancak işlemin ticari acıdan başarılı olmasına yetecek bir ilerleme kaydedemedi. Bir sure sonra Almanya ’da Nazizm yaygınlaşmaya başladı ve 1931 ’de Fritz Haber, bu durum karşısında kendisini huzursuz hissetmeye başladı.
Bir Yahudi olarak doğmuş olmasına karşın, uzun zaman once Hıristiyanlığa gecmişti. Ayrıca, 1. Dunya Savaşı sırasında ulkesine yaptığı hizmet de “eşsizdi”. Butun bunların kendisini vatansever bir Alman olarak kabul ettireceğini duşundu ama oyle olmadı.
Fritz Haber, farklı alanlarda calışmış olmasına rağmen, atmosferik nitrojen ve hidrojen gazları kullanarak amonyak sentezi uzerine yaptığı calışmalarla tanınıyor. ‘Haber-Bosch Yontemi ’ olarak bilinen işlemle gubrenin endustriyel bicimde uretimini sağladı ve bu da tarım mahsullerinin miktarını onemli olcude artırdı.
‘Haber-Bosch Sureci ’ ne ek olarak, Fritz Haber, ‘Born-Haber Dongusu ’ ile de tanınır. Haber ve Max Born tarafından geliştirilen dongu, esas olarak bir iyonik katı maddenin kafes enerjisini hesaplamak icin kullanılır.
Amonyak Calışması: Fritz Haber, 1905 yılında gaz tepkimeleri uzerinde calıştı ve bu onu en buyuk başarısına ulaştırdı; hidrojen ve atmosferik azottan amonyak sentezini başarmıştı. Fritz Haber, yuksek basınc ve katalizorler kullanarak pratik bir ekonomik surec geliştirdi. Bu yontem daha sonra, kimya firması Badische Anilin-und Soda Fabrik ’ten (BASF) Carl Bosch tarafından, endustriyel hidrojen ve nitrojen gazından (Haber–Bosch Yontemi ’yle) amonyağın surekli katalitik sentezine kadar ilerletildi. İlk uretim tesisi 1913 yılında gunde 30 tondan fazla azot uretiyordu.
Amonyak sadece gubrelerin uretiminde hammadde olarak kullanılmaz, nitrik asit uretiminde de hayati oneme sahiptir. Nitrik asit, kimyasal yuksek patlayıcılar ve diğer muhimmatların uretimi icin bir hammaddeydi.
Zehirli gazlar: 1. Dunya Savaşı ’nın patlak vermesi uzerine, Fritz Haber –o gunlerde Kaiser Wilhelm-II ’in Berlin ’deki araştırma enstitusu icin calışıyordu- vatanseverliğini kanıtlamak icin sabırsızlanıyordu ve savaş cabalarına yardım etmek icin nitrik asit uretimini arttırmaktan sorumlu oldu.
Ayrıca, siperlerde yaşanan cıkmazı kırmak amacıyla kullanılan zehirli gazların uretimine dÂhil oldu. Fritz Haber, 22 Nisan 1915 ’te Belcika Ypres cephesindeki ikinci savaşta ilk kez kullanılan klor gazı kutularının kullanımını geliştirdi. Fritz Haber, savaş sırasında yeni ve “daha etkili” zehirleri geliştirmekten de sorumluydu. Alman ordusunda yuzbaşılığa terfi etmişti ama Berlin ’deki villasında yeni rutbesinin ilan edildiği gece eşi intihar etti. Ciftin Hermann adında bir oğlu vardı.
Polonya Yahudisi bir aileden gelen ve eğitimli bir kimyacı olan Clara Immerwahr Haber, hayatını evine, oğullarına adamıştı ancak kocasının yaptığı araştırmaların insanlara verdiği zararlar nedeniyle gittikce hayÂl kırıklığına uğramıştı. 2 Mayıs 1915 ’te Clara kocasının zehirli gazlar uzerindeki calışmalarını lanetleyerek kocasının tabancasıyla intihar etti.
Anlaşıldığı kadarıyla Clara kocasına, kotuluğe hizmet eden araştırmaları nedeniyle uzun sure engel olmaya calışmıştı. Olumunden kısa bir sure once bir mektupta şoyle yazmıştı: “Kalbimde bir defasında yoksul bir kadının soylediği sozleri duyuyorum… Kafasını emirlerle telgraflar arasına gomduğunu goruyor ve acı cekiyorum.” Clara ’nın olumu, Frizt Haber ’in hayatında cok fazla şey değiştirmeyecekti.
Savaşın sonunda Fritz Haber yeniden evlendi. 25 Ekim 1917 ’de Charlotte Nathan ’la evlendi ve cift iki cocuk dunyaya getirdi: Eva-Charlotte ve Ludwig-Fritz. Bu evlilik bircok catışmayla doluydu ve 6 Aralık 1927 ’de boşandılar.
Fritz Haber, Amonyak konusundaki calışmaları nedeniyle 1918 yılında Nobel Odulu ’nu kazandı; buna karşın, zehirli gaz araştırmaları nedeniyle bir savaş suclusu olarak tutuklanmaktan korkuyordu.
Weimar Cumhuriyeti ’nin yeni Almanya ’sında, karakteristik bir ozguvenle ‘yurtseverliğe ’ devam etti.
Birinci Dunya Savaşı sonrasında 1919-1923 yılları arasında Almanya ’nın gizli kimyasal silah geliştirme calışmalarına yer almayı surdurdu. 1920 ’lerde enstitusunde calışan bilim adamları, II. Dunya Savaşı ’nda Yahudi Soykırımı Holokost ’ta Nazi olum kamplarında kullanılacak Zyklon B gazının onculu sayılan Zyklon A ’yı geliştirdiler.
Adolf Hitler ’in 1933 yılında Şansolye (Başbakan) secilmesiyle, Fritz Haber ve dunyanın geri kalanı icin durum daha da kotuleşti. Naziler kısa sure sonra kamu hizmetlerindeki Yahudilerin işten cıkarılmasını isteyen bir emir yayınladı. Başında bulunduğu enstitu calışanlarının yuzde 75 ’i Yahudi ’ydi ve gorevden alınmaları gerekiyordu. Fritz Haber bir sure oyalandı ve ardından istifa etti. Kaiser Wilhelm-II ’ın Almanya ’sında buyumuştu, yeteneğinin takdir gormesini istiyordu. Aynı şekilde calışanları da bunu hak ediyordu. Ebeveynlerinin ve buyukbabalarının kim olduğu onemli değildi.
Fritz Haber, kısa surede vatanının elden gittiğine inanarak Almanya ’dan ayrıldı. Avrupa ’da dolaştı ve bir sure icin İngiltere ’deki Cambridge Universitesi ’nde profesorluk yaptı. Oradayken, Fransızlar tarafından kendisinin bir savaş suclusu olarak nitelendirilmesiyle İngilizler şaşkına dondu. Fritz Haber İngiltere ’den ayrılarak amacsızca Avrupa ’da dolaştı, bu esnada sağlığı gittikce kotuleşti. Bir sanatoryumda iyileşmek icin İsvicre ’ye giderken kalp krizi gecirdi. Fritz Haber, 1934 ’te bir otelde yalnız başına oldu. Olumunden hemen once, zihnini ve yeteneklerini savaşın hizmetine vermesinden oturu pişmanlığını dile getirdi.
Fritz Haber, bir sonraki dunya savaşı başladığında coktan olmuştu. Ama araştırmalarının coğu, Ziklon adında hidrojen-siyanur pestisiti de dahil olmak uzere, hÂl kullanımdaydı. Naziler bu buluşu yeniden keşfettiklerinde, ihtiyaclarını mukemmel bir şekilde karşılayacağını fark ettiler. Gerekli olan tek şey, formulde yapılacak kucuk bir değişiklikti. Ziklon-B, Fritz Haber ’in yeğenlerini, torunlarını, arkadaşlarını ve diğer milyonlarca Yahudi insanını Auschwitz ’in gaz odalarına doldurulduktan sonra oldurecek olan gazdı.
Talihin bu acı mı acı cilvesi, belki de Fritz Haber hakkında anlatabilecek en dokunaklı gerceklerden biriydi. Hayatı, kor bir vatanseverlikten daha derine gidiyordu. Fritz Haber sadece bir Alman Yahudi ’si değildi, bir insandı. Yaratıcı ve yıkıcı, sıcak kalpli ve acımasızdı. Araştırmalarıyla insanlığa buyuk miktarlarda besin katkısı sağlarken, diğer yandan binlerce insanın acı dolu olumleriyle mutlu oldu. Luks icinde yaşadı ve ortaya cıkışına yardım ettiği kotuluğe tovbe ederek, tek başına oldu.
Evlilikleri :
1.eşi: Clara Immerwahr(e. 1901–1915)
2.eşi: Charlotte Nathan (e. 1917–1927)

Fritz Haber, 29 Ocak 1934 tarihinde Basel, İsvicre ’de 66 yaşında olmuştur.