
Kitap kurdu olan herkesin hemfikir olduğu bir konu vardır; eski kitap kokusu ve onun eşsiz etkisi. Kimi gozlerini kapatıp kendince romantik anlar yaşar bu kitapları koklayarak kimi ise şimdiki kitapların neden o kadar guzel kokmadığından yakınır; yine eskiye duydukları ozlemle. Gelelim konumuza, eski kitapların o meşhur kokusunun kaynağı birtakım kimyasal bileşenler. Bu bileşenler ucuşması ve onları solumamız sonrası beynimiz, ‘kahveye ya da cikolataya benzeyen ’ o malum kokuyu duyumsamamızı emrediyor. Bunlara dair bilgiyi ise yazının sonunda bulabilirsiniz. Eski kitap kokusunun bu kadar cekici gelmesinin sebebini tam olarak bilemesek de o kokunun kimyasal sebeplerden var olduğunu biliyoruz. Ote yandan eski kitap kokusu, furan (furfural) veya benzaldehit gibi ucucu organik bileşiklerin, soz konusu olan herhangi bir kitabın ya da metnin yaşlandıkca sararan sayfalarından bize doğru ucuşmasından kaynaklanıyor.
Sonuc olarak eski donemlerdeki kitaplar, zaman icinde bozulmaya uğrayan deri ve kağıt gibi organik malzemelerden yapılıyordu. Bu arada, kitapların aynı zamanda bulundukları ortamın kokusunu kaydetmek, hapsetmek gibi bir ozellikleri olduğunu da buradaki bilgilere ekleyebiliriz. Kaldı ki, bu ozellik ile ilgili kucuk bir anekdot var; rivayete gore Mark Twain ’in kişisel koleksiyonunun hala kendisine atfedilen tutun dumanını cağrıştırdığı soyleniyor ki, bu da aslında kitapların anlattığımız ozelliğine muhteşem bir ornek.
Eski kitap kokusu konuklara ulaşıyor Yaklaşık 12 milyonun uzerinde esere ev sahipliği yapan ve Oxford Universitesinin ana araştırma kutuphanesi konumunda olan Bodleian Kutuphanesi aynı zamanda Avrupa ’nın en eski kutuphanelerinden biri. İşte bu kurumun kuratoru gecen yılın bahar aylarında bir sergi fikri attı ortaya. Soz konusu sergide, konuklar, eski kitap kokusunun ceşitli hallerini deneyimleyeceklerdi.
“Sansasyonel Kitaplar” başlığını taşıyan sergi, Magna Carta ’dan Shakespeare ’in ilk foliosuna ( el yazmalarında ve eski kitaplarda yer alan sayfa, yaprak) kadar kutuphanenin koleksiyonundaki en değerli metinlerden bazılarının kokusunu yakalamaya calıştı.
Kutuphane yetkilileri bu amac doğrultusnuda Dijital Arkeoloji Enstitusu Direktoru Roger Michel ’den yardım almaya karar verdi. Ardından başlayan calışmalarda, Enstitude yer alan bilim insanları, eski kokuları cıkarmak icin tam anlamıyla modern bir laboratuvar kurdular. Bodleian ’ın en eski kitaplarından bazılarını, ozel hava filtrelerinin analizini mumkun kılan ince parcacıkları yakaladığı kapalı bir odaya yerleştirdiler. Bu parcacıklar daha sonra bir macuna donuşturuldu ve bir santrifujde surucuye aktarıldı.
Michel, ABC RN ’leri uzerine yaptığı bir roportajda, araştırmacıların “esasen kitapların kokusunun saf ozunu cıkarmalarına, ancak aynı zamanda yeniden uretilebilmesi icin kimyasal receteyi bilmelerine” olanak sağladı.
Salgın yuzunden geciken ‘eski kitap kokusu ’ sergisi Tum dunyayı etkisi altına alan Kovid-19 salgını, Bodleian sergisinin acılmasını da geciktirdi. Hal boyle olunca da şu aşamada yapmamız gereken tek bir şey kaldı; hepimizin hayal gucumuzu kullanması. Evet, arkanıza yaslanıyoruz, burnunuzu acıyoruz ve dunyanın en unlu kitap ile metinlerinden bazılarının nasıl koktuğunu hayal ediyoruz…
1. Magna Carta Libertatum Magna Carta, yalnızca İngiliz tarihinin değil, gunumuze ulaşan anayasal surecin oldukca onemli basamaklarından birini oluşturuyor. Bodleian Kutuphanesi, bu belgenin 1217 nushasına sahipmiş.
Belgenin kokusu ise nemli buğday ekmeği ve kumsallardan hatırladığımız kumu hatırlatacak şekilde bir koku veriyormuş. Ancak bunun dışında belgedeki kokuyu corap kokusuna benzeten de olmuş.
2. Hawara Papyri Enfes bir distopya olan Fahrenheit 451 ’in yazarı Ray Bradbury ’e kulak verelim; “Eski bir kitaba burnunu sokmak, Eski Mısır ’ı koklamak gibidir”
Ama tam olarak nasıl kokuyor? Homeros ’un destansı şiirinin en eski versiyonu İlyada Mısırlı bir mumyanın başı altında keşfedilen eski bir metin olan Hawara Papyri ’de bulunabilir. Kenarların, cam recinesi ve eski mumyalama sıvısı kokusuyla, sıcak susam yağlarının belirgin bir tonu olduğu soyleniyor.
3. Eski kitap kokusu ve William Shakespeare ’in ilk foliosu Bu listede, edebiyatın, tiyatronun kısacası kulturun kuresel değerlerinden biri olan William Shakespeare de olmalıydı; oldu.
Dijital Arkeoloji Enstitusunun Teknoloji Direktoru Alexy Karenowska ’ya gore, Bodleian ’ın Bard ’s ilk folionun 1623 baskısı, “maraschino kirazlarını andıran bir kimyasal olan benzaldehitin ve koku uzmanları tarafından kuflu mobilya kokusu olarak bilinen 2-nonenal iceriyor. Ama guclu tutun kokusunu duyumsayan da olmuş.
4. Romeo ve Juliet “…Şiddetle başlayan hazlar, şiddetle son bulurlar. Olum olur zaferleri, opuşurken yok olan ateşle barut gibi.” Gibi pek cok unutamayacağımız repliğin yer aldığı başyapıt…
İngiliz edebiyatının kult eserlerinden biri olan Romeo ve Juliet var ettiği değerin yanı sıra kokusuyla da ilgimizi cekmeyi hak ediyor.
Araştırmacılar, eserin cok eski bir versiyonun kokusunu cıkardı. Ancak bir iddiaya gore araştırmacılar, yazın dunyasının en buyuk aşk hikayesinin kokusunun pazarlaması icin susuyorlar. Kokunun neye benzediğini bilemiyoruz haliyle. Aynı iddianın detayına gore araştırmacıların amacının hayır kurumları icin satışta olan (ya da yakında satışa cıkacak olan) bir parfum markası ile paylaşmayı duşunmeleri.
Koku ticareti mi toplumsal fayda mı, bilemedik…
5. Narnia: Aslan, cadı ve dolap… Bir de tutun Narnia ’da cuceler ve bataklık kıpırtıları ara sıra pipolarını ufluyorlar… Bu ise hic şaşırtıcı değil. Cunku CS Lewis, 12 yaşındayken bir sigara icicisiydi sonucta. Yer alan bilgiye gore unlu macera oykusunun el yazması da tutun kokuyor.
6. 14. Yuzyıl Etiyopya İncili “Butun kitaplar yeterince kokuyordu.”
Ancak en guzel kokulu metinlerden biri, cok eski olan Afrika kokenli dini bir kitapmış. Bu dini kitap, ahşap, deri ve kumaşla ciltlenmiş, guclu bir odunsu kokuya sahipmiş.
7. Ulysses James Joyce ’a ait olan ve modernist bir roman olarak bildiğimiz Ulysses ’in sayfalarından yayılan koku neye benziyor sizce?
Joyce ’un Ulysses ’i “her kağıt ve deri parcasına nufuz eden tatlı, biraz da duman kokusunu anımsatan bir aromaya” sahipmiş. Duyduğumuz tanım bu.
Ancak kitabın yazarı olan Joyce sigara icmiyor. İşte kafa karıştıran bir nokta… O halde, bu koku nereden gelmiş olabilir?
Soz konusu durum, metnin alışılmadık kokusuna nasıl kavuştuğuna dair cılgın teorilere yol actı. Bazıları bu kokunun sebebinin motosiklet egzozu olduğunu soyluyor. Bir başka teoriye gore ise sebep meyan koku.
8. Ve son olarak; Olu Deniz Parşomenleri Bir kısmı İbranice, bir kısmı ise Aramice olan Olu Deniz Parşomenleri ’nin tum parcaları bir araya geldiğinde tam 500 kitaplık bir kutuphane ortaya cıktı.
Olu Deniz Parşomenlerinin kokusunu tarif etmenin hassas bir yolu yok. 1947 ’de keşfedildiklerinde, kağıtlar mumlu tuylerle kaplı keten bezlere sarılmıştı. İlginc olan ise Bodleian yetkilileri, bu parşomenleri analiz etmedi. Sebebini bilmiyoruz.
Yalnız eserleri bulan ya da bir şekilde bu surece şahit olanların iddiasına gore oldukca kotu olan bir koku yayan Olu Deniz Parşomenleri ilgi odağı olmayı surduruyor.
Bonus: Eski kitap kokusu ve bu kokunun sebepleri
Bilim insanlarının konuyla ilgili yaptıkları araştırmalarda eski kitap kokusuna kÂğıdın icindeki bileşenlerin kimyasal bozuma uğraması sebep olduğu ortaya cıkmıştı. Yakın zamanda cozulen bu gizem, buyuyu ortadan kaldırmadı. Aksine eski kitap kokusu ile ilgili merakımızın artmasına da zemin hazırladı bir bakıma.
O bileşenlerin kimyasal bozuma uğrama meselesine donersek, kitap yaşlandıkca kullanılan kimyasal bileşikler (tutkal, kağıt, murekkep) parcalanmaya başlıyor. Bununla birlikte kokunun kaynağı olan ucucu bileşikler de salgılanmaya başlıyor. İşte surec boylece başlıyor.
KÂğıt, ayrıca diğer kimyasallarla birlikte seluloz ve lignin (lignen, odunlaşma) iceriyor. Lignin ise gunumuzde basılan kitaplarda, yuz yıl oncekilere gore cok daha az bulunduğu icin kitap severler o eski kokuyu deneyimleyemiyor. Lignin, ağaclarda seluloz liflerini birbirine bağlama konusunda anahtar gorevi goruyor. Bu madde, aynı zamanda odunun sertliğini korumasını sağlıyor. Ayrıca eski kÂğıtların zamanla sararmasından yine ligninin sorumlu olduğunu soyleyebiliriz. Bunun sebebi ise soz konusu maddenin, oksitlenme tepkimesi sonucu parcalanarak aside donuşmesi. Cunku boylece surecin devamında seluloz yıkıma uğruyor. “Eski kitap kokusu” ise bu kimyasal bozunum sonucu ortaya cıkıyor. Modern, yuksek kalitedeki kÂğıtlar lignini temizlemek icin kimyasal olarak işleme tabi tutuluyor. Bu nedenle iclerinde bu kokuyu barındırmıyorlar. Ancak, kÂğıttaki seluloz, cevrede bulunan asitler sebebiyle zaman icinde yine bozuma uğruyor. Sonuc olarak er ya da gec onlar da, cikolatayı andıran bir kokuya donuşuyor.
Kaynak: 1 2 3