Kaşgarlı Mahmut Biyografisi Turk Dili ve kulturu hakkında 11. yy'da calışmalar yapmış ve unlu Divanu Lugati'it Turk'un yazarı olan dilbilimci.
1008 yılında Turkistan'da doğan Kaşgarlı Mahmut, Saciye ve Hamidiye Medreselerin'de eğitim gormuştu. Tahsil hayatından sonra kendisini Orta Asya'yı dolaşmaya ve Turk Dili'ni incelemeye verdi. Orta Asya ziyaretlerinin bir ayağı olarak Anadolu'ya da gelerek ceşitli lehce ve dil uzerine calışmalarını surdurdu. 1072-1073 yılları arasında hazırladığı unlu eseri "Divanu Lugati'i Turk"u Abbasi halifesine armağan etti. Bu kitabın asıl nushası gunumuzde halen Ayasofya Muzesi'nde muhafaza edilmektedir.
Kaşgarlı Mahmut kitabını tamamladıktan kısa bir sure sonra Kaşgar'a dondu ve burada vefat etti.
İyi bir eğitim gormuş olan Kaşgarlı Mahmut, İslamiyet ile ilgili calışmaları yakından takip ederdi. Arapca ve Farsca'yı iyi derecede biliyordu. Ozellikle calışmaları doğrultusunda Turklerin ağırlıkta olduğu bolgeleri gezmiştir. Yaptığı araştırma dil ile sınırlı kalmamış, gelenek ve gorenekler uzerine de incelemeler yapmıştır. Ana dili olan Turkce'nin butun diyalektlerini ve kollarını yerinde oğrunlara yer vermiştir.
Kitabında butun Sırderya (Seyhun) kıyılarında bulunduğunu yazan Kaşgarlı Mahmut, yaptığı araştırmada kendi ailesinin de Irak'tan Kaşgar'a goc ettiğini yazmıştır. Daha sonra yapılan araştırmaya gore Sultan Melikşah'ın eşi Terken Hatun'nun maiyetinde o donemde İslam Dunyası'nın en onemli kultur merkezlerinden biri olan Irak'a bircok goc olduğu ortaya cıkmıştır.
"Turk Sozluğunun Divamı" anlamına gelen "KitÂbu divÂn-i lûgat it-Turk", yalnız bir sozluk değil aynı zamanda İslam oncesi Turk Edebiyatı, tarihi, coğrafyası, mitolojisi, gelenek ve gorenekleriyle ilgili gunumuze ışık tutan bir kaynaktır. 1073-1077 yılları arasında Bağdat'ta yazılan bu kitabın bir diğer ozelliği de yabancılara Turk Dili'ni ve kulturunu tanıtmak ve oğretmektir.
DivÂn-i Lûgat'it-Turk'de Turkce kelimelerin anlamları Arapca olarak yazılmıştır. Turkce 7500 kelimenin karşılıkları, Turkce atasozleri ve savlarda da kitapta yer almaktadır.
Kaşgarlı Mahmut'un "Turk Dillerinin Gramatik İncelemesi" adıyla bir başka kitabının da bulunduğu soylenmekte ise de gunumuze kadar ulaşmamıştır. Kaşgarlı Mahmut, DivÂn-ı Lugat'it Turk'de, Turkce'nin neden oğrenilmesi gerektiğini şoyle anlatmıştır:
Ant icerek soyluyorum, ben Buhara'nın, sozune guvenilir imamlarının birinden ve başkaca Nişaburlu bir imamdan işittim. İkisi de senetleri ile bildiriyorlar ki, Yalvacımız (Peygamber), kıyamet belgelenin ortaya cıkacaklarını soylediği sırada Turk dilini oğreniniz, cunku onlar icin uzun surecek egemenlik vardır buyurmuştu. Bu soz (hadis) doğru ise sorguları kendilerinin uzerine olsun Turk dilini oğrenmek cok gerekli bir iş olur. Bu doğru değil ise akıl bunu emreder. Tanrı, Turk burclarını yukseltmiş ve onların mulkleri uzerinde felekleri dondurmuştur. Tanrı onlara Turk adını vermiş ve yeryuzune ilbay kılmış, hakanları onlardan cıkartmıştır. Dunya uluslarının yularların onlar eline vermiş, herkese ustun kılmıştır. Onlarla birlikte calışanları aziz kılmış ve Turkler onları her dileklerine ulaştırmış, kotulerin şerrinden korumuştur. Onlara hedef olmaktan korunabilmek icin, aklı olana duşen şey, onların yolunu tutmak, derdini dinletebilmek gonullerini alabilmek icin dilleriyle konuşmaktır. Kitap daha sonraki donemlerde bircok bilim adamı tarafından kullanılmıştır. Antepli Aynî diye bilinen Bedreddin Mahmud, İkdu'l-CumÂn fî Tarihi Ehli'z-ZamÂn'da ve Katip Celebi Keşfu'z-Zûnun'da Bu eserden soz ederler. Ancak sonradan yıllarca unutulmuş, daha sonraları 1857-1923 yılları arasında İstanbul'da yaşamış Ali Emiri'nin eline gecen SÂvî'nin nushası Sadrazam Talat Paşa'nın aracılığı ile Kilisli Rıfat Bilge'nin gozetiminde basılmış hemen butun dunya Turkologlarının ilgisini cekmiştir.
Eser aynı zamanda batıda da ilgi uyandırmış, 1928 yılında C. Brochkelmann'nın Kaşgarlı Mahmut uzerinde araştırmalar yapmasına sebep olmuştur. Kitabın Uygurca cevirisi 1978 yılında yapılmıştır. Dankoff'un DivÂnu LugÂt-it Turk cevirisi ile James Kelly'nin makaleleri de eser hakkında yapılan son calışmalardır.