Deneme suresi bir işcinin işyerine ve işine uyum sağlayıp sağlayamayacağının anlaşılması icin gecen suredir. Ancak bunun sigortayla bir ilgisi yoktur. Patronlar işcileri sigortasız calıştırmak icin “Hele bir deneme suresini gorelim de ona gore” derler. Patronların bu tutumu yasa dışıdır ve işcileri kandırmak ve oyalamak icindir. 2 aylık bir iş icin bile bir işyerine girseniz patron yine sizi işe girmeden 1 gun once SSK’ya bildirmek ve sigortalı calıştırmak zorundadır.

Bu konuda belki de en cok zarar gorenler, yeni mezun veya iş deneyimi konusunda kendilerine daha az guvenenlerdir.Oncelikle tecrubesiz olmanın yeni mezunlar icin herhangi bir eksiklik olmadığının, herkesin bu donemden gectiğinin ve bunun kimi zaman firmalar icin tercih sebebi bile olduğunun bilinmesi gerekiyor. Yeni mezunlar genellikle, iş hayatına atılmanın heyecanıyla başvurdukları işyerinin, hakları olan bircok şartı yerine getirmemesine goz yumarak tecrube edinmek adına işe giriyor. Tecrubesiz oldukları bilindiği halde ve zaten buna uygun bir maaşla (hatta kimi zaman belli bir sure icin maaşsız!) işe alınmış olmalarına rağmen kendilerinden tecrube, olağanustu yetenek ve fedakarlıklar (fazla mesai, mumkunse iş dışında bir hayat surmemeleri gibi) bekleniyor. Oncelikle en iyi calışanın, işyeri icin kendinden en cok odun veren calışan olmadığının, bunun eninde sonunda mutlaka işgucu somurusune gideceğinin bilinmesi gerekiyor. Calışanın, calışacağı yerle ilgili olarak belli kriterlere sahip olmasına ve neticesinde bir takım koşullar ileri surmesine işvereninden daha az hakkı yoktur. Bu koşullara bazı ornekler vermek gerekirse: sigorta, yemek ve yol masrafları haricinde emeğinin maddi karşılığını alacağına dair bir sozleşme olmaksızın emek vermeye başlamamak, calışma saatlerinin belirlenmesi, işverenin maaş vererek calışanının 24 saatininden de yararlanma hakkı olduğunu duşunmemesi gibi...
Tecrubesiz bircok kişinin karşılaştığı sorunlardan biri de işverenin ‘deneme suresi’ kavramından anladığı ‘dolandırma suresi’dir.

Deneme suresi’, sadece birkac goruşmede verecekleri karar konusunda emin olamayan calışan ve işverenin birbirini calışma ortamında tanıyabilmeleri ve sonunda birlikte calışmaya devam edip etmeyecekleri kararını alacakları suredir ve her iki taraf icin de son derece makul bir istektir. Bu sure icin odenecek maaşın, işe devam halinde odenecek maaştan daha duşuk olması da makuldur. Fakat, oncelikle bu surenin goruşme sırasında adı konulmalıdır. Genellikle bir ay civarında surer. Bu surenin adının ‘deneme’ olması, calışanın o donemde yaptığı işlerin musvedde olduğu veya calışan henuz kadrolu olmadığından calışmalarının maddi karşılığını almamasının normal bir durum olduğu anlamına gelmez. Cağımızda en değerli şey zamandır ve iş dunyasında harcanan emek ve zamanın karşılığı belli bir ucretle odenir. Yani ‘deneme işvereninizin’ yaptığınız calışmalara herhangi bir karşılık vermeksizin size, ‘deneme suresinde yaptığın işi beğenmedim sana hayatta başarılar’ diyerek işin icinden sıyrılması ne insan ne iş ahlakına yakışır. Ne var ki bu tarz bir işverenin zaten davranışlarını bu kriterlere uydurmaya calışmak gibi bir kaygısı yoktur. Bu nedenle calışanın konuya ahlaksal değil hukuksal acıdan yaklaşması gerekir. Hukuksal bir yaklaşım icinse delil yani belge, yani sozleşme şarttır.

Kurnaz işverenler tarafından empoze edilen ve dolayısıyla iş hayatına yeni atılan kişilerin garip bir şekilde akıllarına yatan en yanlış fikirlerden biri, kadrolu olmadan once sozleşme yapılmayacağı ve sigortanın başlatılmayacağıdır. Oncelikle ‘sigorta’ deneme-emin olma sureclerinden bağımsız olarak, işe başlanılan andan itibaren işveren icin yasal bir zorunluluktur. Deneme suresi başlangıcında, bu surenin ne kadarlık bir zaman dilimi ile kısıtlandırılacağı (kesin tarih vermek tabii ki her zaman mumkun olmayabilir ama bir kısıtlandırma getirilmelidir), bu sure icin ne kadar maaş odeneceği, surenin başlangıc tarihi, gunluk ve haftalık calışma saatleri gibi konularda karşılıklı mutabakata varılarak durum yazılı hale getirilmeli ve sozkonusu belge calışan ve işveren tarafından imzalanarak onaylanmalıdır. Bir işverenin buna yanaşmaması icin dunyanın en iyimser insanı bile birden fazla neden one suremez. Bunun Turkcesi; “Sizi somurmeme olanak tanımayan bu koşullarda sizinle calışamam”dır. Boyle bir belge olmaksızın, ay sonunda verdiğiniz tum emekler karşılıksız bırakıldığında denediğiniz ve yanıldığınız işvereninize hukuksal ve medeni yollarla hicbir zarar veremezsiniz
Zaten genellikle bu yollardan hicbiri kurnaz işveren icin, elinizdeki sozleşme kağıdınızla maliyeye, sosyal sigortalar kurumuna veya ticaret odasına yapacağınız şikayetlerden daha caydırıcı olmaz. Lutfen gunumuzde ozellikle kucuk caplı şirketlerde somurulmesi kuvvetle muhtemel haklarınızı koruma altına alacak boyle bir anlaşma yapmayı cok da gerekli olmayan ufak bir ayrıntı gibi gormeyin ve en azından boyle bir bilincin oluşmasına katkıda bulunun.

Anlaşma sırasında dikkatten kacırılmaması gereken şey zamanlamalardır. Calışmaya başladığınızda

1. İşverenin diğer calışanlarla ilişkisini gozlemleyin,
2. Daha once benzer ornekler yaşanmış mı araştırın.
3. Size verilen soz ve taahhutler yerine geliyor mu? bakın.
4. Mesleğiniz acısından orada bulunmak size fayda sağlıyor mu? değerlendirin.
5. Stajyer calıştırmak şirketin genel alışkanlığı mı? gozlemleyin.
6. faaliyetleri modern ve profesyonel olarak mı yapılıyor yoksa aşırmalara goz yumuluyor mu? gozlemleyin.
7. Mesai saatleri herkes acısından nasıl? şİkayet konusu oluyor mu? Diğer calışanlar bu konuda neler duşunuyor.
8. Siz hangi gorev tanımıyla işe girdiğinizi bir kağıda yazın. Sizden bu tanıma uymayan neler isteniyor her akşam belirleyin.
9. Toplantılara yeterince ve gercekci olarak katılıyor musunuz? Duşuncelerinize karşı tepkiler nasıl? veya duşunce one surebiliyor musunuz?
10. İlk anlaşma sureniz dolduğunda hic bir koşulda gecirmeden konuyla ilgili kişiyle yeni donemi konuşun.
11. Anlaşma sureniz sonunda mırın kırın ediliyor mu? Yetersizlik vb. şeyler soyleniyor mu?,
12. bir donem daha bu şekilde devam etmeniz oneriliyor mu?


Bu değerlendirme kriterlerinde sizce gercekleşen şeyler var ise bir dakika bile gecirmeden o işyerine veda edin. Bunun sizin kimliğinize ve iş yaşamınıza paradan daha onemli katkıları olacaktır. Belirlenen gunde mutlaka ilgili kişiyle konuşun. Siz o işyerinin belirlenen gun sonunda calışanı olmaktan cıkıyorsunuz. Bu nedenle net bir şekilde yeni donem icin konuşabilirsiniz.

Son olarak işyeri ile ilgili şikayetlerinizi, işyerinde calışanlarla, internet siteleri ile vb. yerlerde paylaşmayın. kimliğinizin gelişmesi icin bir ders aldığınızı duşunun bir daha ki anlaşmanızı daha sağlam yapın.

İşyeri sizi kendi ortamı icin yetersiz bulabilir, uzulmeyin. Onemli olan bunu zamanında sizinle paylaşmasıdır. Siz yolunuza devam edin.

Butun bu gozlemleri yapmıyorsanız, gereklerini yerine getirmiyorsanız siz o işyerinde problem yaşamaya hazırsınız demektir.




506 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR KANUNUNDA “DENEME SURESİ” UYGULAMASI YOKTURDenetim esnasında, yeni işe alınan işcilerin sigorta girişinin yapılmaması işyerlerinde sık karşılaşılan bir uygulamadır. Nedeni ise işverenlerin halen “Deneme Suresi” hakkımızı kullanıyoruz yonundeki yanlış bilgileridir.
Sosyal Sigortalar Kanununda “Deneme Suresi” uygulaması yoktur. Yasa hukmu gereği; Calıştırılanlar, işe alınmalarıyla, kendiliğinden “sigortalı” olurlar. Sigortalılar ile bunların işverenleri hakkında sigorta hak ve yukumleri sigortalının işe alındığı tarihten başlar. Bu suretle sigortalı olmak hak ve yukumunden kacınılamaz ve vazgecilemez. Sozleşmelere, sosyal sigorta yardım ve yukumlerini azaltmak veya başkasına devretmek yolunda hukumler konulamaz.
Sosyal Sigortalar Kanunu “İşveren, calıştıracağı kimseleri, işe başlatmadan once orneği Kurumca hazırlanacak işe giriş bildirgeleriyle Kurum’a doğrudan bildirmekle veya bu belgeleri iadeli-taahhutlu olarak gondermekle yukumludur. İnşaat işyerlerinde işe başlatılacak kimseler icin işe başlatıldığı gun Kuruma veya iadeli-taahhutlu olarak postaya verilen işe giriş bildirgeleri ile Kuruma ilk defa işyeri bildirgesi verilen işyerlerinde işe alınan işciler icin en gec bir ay icinde Kurum’a verilen veya iadeli taahhutlu olarak gonderilen işe giriş bildirgeleri de suresi icinde verilmiş sayılır.
Calıştırılanların deneme suresi diye SSK’ya bildirilmemesi durumunda asgari ucrete endeksli idari para cezaları uygulanacaktır. 2006 yılında uygulanacak idari para cezası (SSK işe giriş bildirgesinin yasal suresi icinde verilmemesi halinde) her bir işci icin 531 YTL ‘dır.
Deneme suresi 4857 sayılı İş Kanununda duzenlenmiştir.Yasal duzenleme gereği; Taraflarca iş sozleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun suresi en cok iki ay olabilir. Ancak deneme suresi toplu iş sozleşmeleriyle dort aya kadar uzatılabilir. Deneme suresi icinde taraflar iş sozleşmesini bildirim suresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşcinin calıştığı gunler icin ucret ve diğer hakları saklıdır.
Deneme Suresinin Niteliği;
1. İşe yeni başlayan işcinin işyeri ve calışma koşullarına alışabilmesi, cevresinde uyum sağlayabilmesi; İşvereninde işcinin mesleki yeteneğini, iş disiplinini ve diğer ozelliklerini oğrenebilmesi icin yasa deneme suresi adı altında duzenleme getirmiştir
2. İş sozleşmesinde taraflar (işci-işveren) deneme suresi belirleyip-belirlememekte serbesttir. İş Kanunu taraflara boyle bir zorunluluk getirmiş değildir. Yapılan her hizmet sozleşmesinde deneme suresinin varlığından soz edilemez. İşcinin, işe yeni alınmış olması deneme suresinin varlığı icin bir delil sayılmaz ve taraflarca boyle şartın kabul edildiği anlamına gelmez.
3. İşci ve işveren kendi aralarında yapacakları bir anlaşma ile deneme suresini daha kısa tutabilirler.Ancak kanunda belirtilen sureyi aşamazlar. Kanunda belirtilen yasal sınırların ustundeki deneme suresi gecersiz olur.
4. Deneme suresinin başlangıcı iş sozleşmesinin yapıldığı gun değil, işcinin işe fiilen başladığı gundur. Deneme suresi başladıktan sonra işcinin hastalanması veya calışamaması gibi benzer nedenler kanaatimce deneme suresini, amacına ulaşmadığı gerekcesiyle keser. Kesen sure kadar, deneme suresi uzatılabilir. Ancak tarafların sozleşmeye bu hususta ilave bir madde eklemesi gerekir.
5. Hizmet sozleşmesinde deneme suresinin bulunması tarafların işci ve işveren niteliğini etkilemez. İş Kanunu hukumlerinin uygulanmasına engel olmaz. Deneme suresi icinde işcinin sigortası yaptırılmak zorundadır.
6. Deneme suresi sozlu olarak da belirlenebilir ancak bu hususun taraflarca ispatı zordur. İspat edilememesi halinde iş sozleşmesinin belirsiz sureli yapıldığı sonucuna varılması gerekir. Boyle bir durumda hizmet akdi, bildirim oneli ve tazminat şartlarına uyularak feshedilebilir.