Bir dili ne kadar sade kullanırsak ve aynı zamanda da ne kadar suslu kullanabilirsek o dil aslında o kadar zengin bir dil olur. Şanslıyız ki binlerce yıldır kullandığımız Turkce de boyle bir dil. Zaman icerisinde pek cok farklı dil ile etkileşime giren Turkce icerisinde bugun artık yabancı olduğunu bile gormezden geldiğimiz ve aynı zamanda aktif olarak kullandığımız pek cok kelime var. İşte kumulatif de bunlardan bir tanesi.
Kumulatif aslında hayatımızın hemen her alanında bir şekilde karşımıza cıkan bir kavram, Hatta belki tam olarak anlamını bilmiyor olsak bile gunluk hayatta kullanıyoruz cunku o kadar cok alanda kullanılıyor ki artık icinde kumulatif kavramının olduğu vazgecilmez terimler bile var. Gelin kumulatif ne demek biraz yakından bakalım ve kullanıldığı alanlarda nasıl karşımıza cıkıyor ornekler uzerinden gorelim.
Oncelikle kavramın kelime anlamına bakarak başlayalım: Kumulatif ne demek? Diğer dillere Fransızca cumulatif kelimesinden gecen kavram dilimizde kumulatif, İngilizcede ise cumulative olarak kullanılmaktadır. Kelimenin en temel anlamını kumelenme, birikme, artan ve yığılarak ilerleyen şeklinde tanımlamak mumkun. Tek başına kullanıldığında durumu nitelerken bazen de kullanıldığı alana gore değişen bir kavram ile birlikte kullanılarak o alanda bir terime donuşur.
Kumulatif kavramı en cok bilim ve felsefe icin kullanılmaktadır: Kumulatif kelimesinin temel anlamı olan birikerek ilerleme tanımını duyduğumuz anda zaten aklımıza ilk gelen alanlar bilim ve felsefe oluyor. Cunku artık hepimizin bildiği uzere hicbir bilimsel calışmanın sonucu aslında tek bir calışmanın sonucu değil. Belki yuzlerce yıl once araştırılmaya ve uzerinde calışılmaya başlanmış bir konu hakkındaki bilgiler birikerek son sonucu veriyor. Tabii bu sonuc, her zaman son sonuc olmayabilir.
Felsefe ise direkt olarak kumulatif olarak tanımlanır ve hatta Turk Dil Kurumu ‘Felsefi bilgi, kumulatif bilgidir. ’ cumlesi ile kumulatif kelimesini orneklendirir. Sonucta felsefe dediğimiz alandaki ilk adımlar gunumuzden binlerce yıl once atılmış ve sonraki filozoflar bu adımlar uzerinden ilerleyerek yeni fikirler acığa cıkarmışlardır.
Tabii konu felsefe olunca felsefe kumulatiftir demek her zaman tek doğru olarak kabul edilmez. Evet, her duşunce daha once ortaya atılmış bir duşunce uzerinden doğar ama felsefenin işi aynı zamanda bilgi uzerine sorgulama yapmak olduğu icin bu tanım her zaman doğru kabul edilmez. Şoyle diyebiliriz; bilim her zaman kumulatif olmak zorundadır ancak felsefe icin boyle bir zorunluluk yoktur. Bu tanıma itirazınız varsa felsefe yapıyorsunuz demektir. Buyurun.
Hukukta kumulatif borc tanımı vardır: Kumulatif kavramının farklı alanlardaki kullanım orneklerinden biri de hukukta karşımıza cıkıyor. Kulli ya da kumulatif borc olarak tanımlanan durum her alacaklının hakkı olan odencin tamamı ya da her borclunun odencinin tamamı şeklinde tanımlanır. X kişisinin hem Y hem de Z kişisine 100 ’er liradan birikmiş 200 lira borcu olması ya da Z kişisinin hem X hem de Y kişisinden 100 ’er liradan birikmiş 200 lira alacaklı olması gibi. Elbette kavramın kullanıldığı daha pek cok farklı ornek vardır.
Matematikte bile kumulatif kavramı vardır: Matematikte olmasa şaşardık zaten ama emin olun aslında bildiğimiz bir konuda karşımıza kumulatif kavramı cıkıyor, uslu sayılar. Bir sayının karesi, o sayının kendisi ile carpımıdır. 2 ’nin karesi 4, 3 ’un karesi 9, 4 ’un karesi 16. Yani bir sonraki her zaman bir oncekinin uzerine eklenerek ilerliyor. Kumulatifin tanımı neydi, birikerek ilerlemek. İşte size matematikte kumulatif kavramı.
Aslında matematikte kumulatif kavramının daha basit bir orneği daha var, para biriktirmek. Her ay kenara 100 lira atarsanız ne olur, o para birikerek ilerler. Yani ilk ay kenara attığınız 100 liranın uzerine 100 ’er lira ekleye ekleye biriktirerek paranızın oranını arttırır yani tasarrufunuzu ilerletirsiniz. Devletlerin vergi toplama sistemi de buna benzerdir.
Aklınıza gelen her alanda aslında kumulatif kavramı kullanım ornekleri var: Tıp, kimya, ekonomi, uretim, ticaret gibi aklınıza gelen gelmeyen her alanda kumulatif kavramının kullanılması ile karşılaşabiliyoruz. Gelin birkac ornek daha gorelim;
Antibiyotik direnci takibinde,ampirik antimikrobiyal tedavinin seciminde klinisyenlere fayda sağlamak amacıyla sıklıkla kumulatif antibiyogramlar kullanılmaktadır.
Kumulatif metan uretim miktarları, toplam numunenin metan uretim değerlerinden aşı camurundan uretilen metan uretim miktarının cıkarılmasıyla hesaplanmıştır.
Kumulatif koruma, karşılığını tam olarak fikri mulkiyet hukuku ve tasarımlar konusunda bulmaktadır.
Hadi bu kavramın biraz da derinine inelim: Kumulatif ne demek diye baktığımız zaman karşımıza cıkan tanım aslında cok basit, birikerek ilerlemek. Zaten bu nedenle tıp, ekonomi, bilim, felsefe gibi dışarıdan ilgisiz gibi gorunen alanlarda bile ortak kullanılıyor. Bu alanları şoyle bir duşununce pek de ilgisiz olmadıkları da acığa cıkıyor cunku hepsinin ortak noktası insan.
Tum terimsel tanımları bir kenara bıraktığımızda karşılaştığımız birikerek ilerlemek tanımı, bildiğin insanı tarif ediyor. Doğduğumuz gunden beri bir şeyler biriktirerek olduğumuz gune gitmiyor muyuz? Bugun olduğumuz insanın dun olduğumuz insanla bile aynı olmaması aslında kumulatif kavramının baya baya insanın ta kendisi olduğunu bize gostermiyor mu? Dedik ya bunlar hep felsefe.
Pek cok farklı alanda kullanılan bir kavram olan kumulatif nedir, tam olarak ne demek sorularını yanıtlayarak bazı ornekler uzerinden inceledik. Anlattıklarımız yalnızca genel bir bilgilendirmedir yoksa daha ne ornekler ne ornekler. Konu hakkındaki duşuncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
Kaynaklar: Eğitim Bahcesi, Cambridge Dictionary, Makale 1, Makale 2, Makale 3, Makale 4 Webtekno'yu Threads'de takip et, haberleri kacırma