"Unsuz sertleşmesi" ve "unsuz yumuşaması" konularına gecmeden once, sert ve yumuşak unsuzleri bilmek gerekir.

Sert Unsuzler: Once sert unsuzleri oğrenelim. "Fıstıkcı şahap" sozcuklerinde gecen tum unsuzlerdir.

Sert unsuz harfler kendi aralarında iki kısma ayrılır:

a) Surekli sert unsuzler: s, ş, h, f
b) Sureksiz sert unsuzler: p, c, t, k

Yumuşak Unsuzler:

Yumuşak unsuzler de kendi aralarında iki kısma ayrılır:

a) Surekli yumuşak unsuzler: ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
b) Sureksiz yumuşak unsuzler: b, c, d, g

UNSUZ BENZEŞMESİ (UNSUZ SERTLEŞMESİ)

f, s, t, k, c, ş, h, p harfleri ile biten bir kelimeye b, c, d, g harfleri ile başlayan bir ek gelirse, ekin başındaki yumuşak harfler sertleşir. Buna gore; b-p, c-c, d-t, g-k olur. Yani, Turkce'de sert unsuzlerden sonra yumuşak unsuzler gelmez. Sonunda sert unsuz bulunan kelimelere yumuşak unsuzle başlayan ek getirilemez. Bu kurala “unsuz benzeşmesi” denir.

Ornek:
Kitap + cı = kitapcı
Yavaş + ca = yavaşca
Ayak + cak = ayakcak
Ayak + da = ayakta
Yurt + dan = yurttan,
Ses + deş = sesteş
Yap + dı = yaptı
Ac + dır = actır
At + gı = atkı
Sec + gin = seckin
Calış + gan = calışkan
Kıs + gac = kıskac

NOT : Bu kural, sayıların rakamla yazılışlarında da gecerlidir. Buna gore rakamlar okunur ve okunuşu p, c, t, k, f, h,s, ş harflerinden biriyle biterse, ekler de sertleşir. Buna uyulmazsa yazım yanlışı yapılmış olur.

Ornek :
Saat 3'de geldim. (Yanlış)
Saat 3'te geldim. (Doğru)

Ozel Durumlar
1. Bazı birleşik kelimelerin bu kurala uymadığı gorulur :

Dikdortgen, Akciğer.

2. Bazı matematik terimlerinin bu kurala uymadığı gorulur:

Ucgen, dortgen, beşgen.

3. –de, da bağlacı, başlı başına bir kelime olduğu icin p, c, t, k, f, h, s, ş harfleriyle biten kelimelerden sonra gelse bile sertleşme kuralına uymaz. Zaten -de, -da bağlacını, bulunma hal eki olan –de, -da ekinden (ismin -de halinden) ayıran en onemli ozelliklerden biri de budur.

Gitsek de olur, gitmesek de.

SERT SUREKSİZ UNSUZLERİN YUMUŞAMASI:

Sureksiz sert unsuz harflerle( p, c, t, k ) biten sozcukler, sesli harf veya sesli harf ile başlayan bir ek aldıkları zaman sonlarındaki sert unsuz harf yumuşayarak (b, c, d, g, ğ) olur. Bukurala "sert sessizlerin yumuşaması"denir.

Ornek:

Corap + ın = Corabın
Sarnıc + a = Sarnıca
Kağıt + ın = Kağıdın
Toprak + a = Toprağın
Denk + i = Dengi

Not 1) Tek heceli bazı sozcukler bu kurala uymaz.

Ornek: Sut, cop, ust, tek, ak, ip, sırt, sap, kat, uc, sac, ac, suc, et.

2) Yabancı sozcukler bu kurala uymaz.

Ornek: Hukuk, millet, illet, saat.

3) Ozel isimlerin yazılışında bu kural gecerli değildir. sadece okunuşunda, soylenişinde gecerlidir.

Ornek: "Mehmet'in" şeklinde yazarız ama, " Mehmed'in " şeklinde okur, soyleriz.

4) İstisnalar dışında, Turkce’de sozcuklerin sonları b, c, d, g sureksiz yumuşak unsuzlerle bitmez. Bu harfler p, c, t, k sureksiz sert unsuzlere donuşurler. Kokeni Turkce olan kelimelerin sonunda b, c, d, g harfleri bulunmaz.
__________________