Kibrin dindeki yeri nedir? Kibirli insan ne kaybeder? Kibirli ve boburlenen insanların akıbeti ne olacak? Kibir ve iyiliği başa kakmak ile ilgili ayet ve hadisler.Kibir ve iyiliği başa kakmak hakkında ayet ve hadisler.
1. Ebû Zer ’den (r.a) rivÂyet edildiğine gore Nebiyy-i Ekrem şoyle buyurdu:
“Uc sınıf insan vardır ki kıyamet gunu Allah onlarla konuşmaz, yuzlerine bakmaz, onları temize cıkarmaz. Hem de onlar icin elîm (can yakıcı) bir azap vardır.”
RÂvî dedi ki:
Resûlullah bu cumleyi uc kere tekrarladı. Sonra Ebû Zer (r.a):
“–O hÂlde bu kimseler tam bir mahrumiyete ve husrana uğramışlardır. Onlar kimlerdir, ey Allah ’ın Resûlu?” diye sordu.
Resûl-i Ekrem de:
“–Elbisesini kibirle yerlerde suruyen, yaptığı iyiliği başa kakan ve yalan yere yemin ederek ticaret malını iyi bir fiyata satmaya calışandır” cevabını verdi. (Muslim, ÎmÂn, 171. Ayrıca bkz. Ebû DÂvûd, LibÂs, 25/4087; Tirmizî, Buyû ’, 5/1211; NesÂî, ZekÂt, 69; Buyû ’, 5; Zînet, 103; İbn-i MÂce, TicÂrÂt, 30)
2. Seleme bin Ekva ’ (r.a) der ki: Resûlullah şoyle buyurdu:
“Bir kimse kibirlene kibirlene sonunda zÂlim ve cebbÂrlar grubuna kaydedilir. Boylece onlara verilen ceza buna da verilir.” (Tirmizî, Birr, 61/2000)
3. HÂrise bin Vehb el-HuzÃ‚î ’den (r.a) rivÂyete gore Nebiyy-i Ekrem şoyle buyurmuştur:
“Size Cennetlikleri haber vereyim mi? Onlar hem zayıf oldukları hem de halk tarafından zayıf goruldukleri icin kimsenin ehemmiyet vermediği, fakat şoyle olacak diye yemin etseler, isteklerini Allah ’ın gercekleştireceği kimselerdir.
Size Cehennemliklerin kimler olduğunu haber vereyim mi? Butun katı kalbli, kaba, cimri ve kurularak yuruyen kibirli kimselerdir.” (BuhÂrî, Edeb, 61; EymÂn, 9; Tefsîr, 68/1; Muslim, Cennet, 47. Ayrıca bkz. Tirmizî, Cehennem, 13; İbn-i MÂce, Zuhd, 4)
4. Amr bin Şuayb (r.a) babasından, o da dedesinden rivÂyet ettiğine gore Nebiyy-i Ekrem şoyle buyurmuştur:
“Mutekebbirler/kibirli kimseler, kıyÂmet gununde insan sûretinde kucuk ve kırmızı karıncalar kadar haşrolunacaklardır. Zillet her taraflarından onları saracaktır. Cehennemdeki “Bûles” adı verilen bir zindana surukleneceklerdir. Onları ateşlerin ateşi kuşatacak ve Cehennem ehlinin Tînetu ’l-habÂl denilen kan, irin ve pisliklerinden icirileceklerdir.” (Tirmizî, Kıyamet, 47/2492; Ahmed, II, 179; BuhÂrî, el-Edebu ’l-mufred, no: 557)
HADİSLERİN ACIKLAMASI Bir kısım buyuk gunahlar vardır ki, kıyÂmet gunu CenÂb-ı Hak onları işleyenlerle konuşmayacak, yuzlerine bakmayacak ve onları tezkiye edip temize cıkarmayacaktır. Birinci hadisimizde Allah Resûlu, bu şekilde karşılık bulacak gunahların bir kısmını zikretmiştir. Ehemmiyetine binÂen de verilecek cezayı uc def tekrar etmiştir.
Hakikaten bu duruma duşen bedbahtlar, Ebû Zer ’in (r.a) ifade ettiği gibi tam mÂnÂsıyla mahrûmiyete ve husrÂna uğramışlar, cok ağır bir cezaya carptırılmışlardır. Boyleleri, Allah ’ın gazabını hak eder, şiddetle cezalandırılır ve neticede Cehenneme mustahak olurlar.
Allah TeÂl ’nın bir kimseyle konuşmaması, ona yuz vermemesi, sÂlih kullarına gosterdiği kabulu ve hoşnutluğu ona gostermemesi, o kişiye fayda sağlayacak ve onu memnun edecek sozler soylememesi demektir.
CenÂb-ı Hakk ’ın bir kimsenin yuzune bakmaması, ondan yuz cevirmesi, ona lûtuf ve merhametiyle muamele etmemesi mÂnÂsına gelir.
Allah TeÂl ’nın bir kimseyi temize cıkarmaması da, o kişiyi gunah kirlerinden ve ceza gormesine sebep olacak kotuluklerden arındırmaması demek olur.
İşte bu buyuk cezaya carptırılacak olan mahrumlar; kibirli, iyiliği başa kakan ve yalan yere yemin ederek ticaret malını iyi bir fiyatla satmaya calışan kimselerdir.
ALLAH ’IN YASAKLADIĞI HUY Kibir, Allah ’ın hic sevmediği ve şiddetle yasakladığı buyuk gunahlardan biridir. CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Kibirlenip de insanlardan yuz cevirme ve yeryuzunde boburlenerek yurume! Zira Allah, kendini beğenmiş ovunup duran kimseleri asla sevmez.” (Lokman 31/18)
“Yeryuzunde boburlenerek dolaşma!” (İsr 17/37)
Buyukluk Allah ’a mahsus bir vasıftır. İnsanın kibirlenmesi, Allah ’a ait bir vasfı kendisinde gormeye calışmasıdır ki son derece yanlış bir anlayış ve insanın haddini bilmemesidir. Zira insanın inkÂr edilemeyecek derecede bÂriz olan şu vasıfları, devamlı onun eksikliğini ortaya koyup durmaktadır: Acziyet, za ’fiyet, yanılma, unutma, cÂhillik, zulum, acelecilik, cimrilik, menfaatine duşkunluk, nankorluk… Yaratılış safhaları ve hayatının sonu îtibÂriyle de insanın ovunulecek bir tarafının olmadığı acıktır. Dolayısıyla kibirlenmek ona yakışan bir davranış değildir.
Allah TeÂl bir kişiye maddî mÂnevî nimetler lûtfetmişse, onun gurur ve kibire kapılması değil, her şeyi veren CenÂb-ı Hakk ’a şukretmesi îcab eder. Zira kulluğa yakışan tevÂzû ve şukurdur. Bir kulun kendisinden daha az lûtfa mazhar olmuş kişileri hor ve hakîr gormesi, her şeyden once CenÂb-ı Hakk ’a saygısızlık olur.
Kibir, insan icin en buyuk nefs Âfetlerindendir. Kibre dûcÂr olup şohret sevdÂsına tutulan bir kişi, pek cok zulumler işler de farkında bile olmaz. Netîcede kendisini alcaltıp rezil eder ve zÂlimlerden olur. Nitekim ikinci hadis-i şerifte:
“Bir kimse kibirlene kibirlene sonunda zÂlim cebbÂrlar grubuna kaydedilir. Boylece onlara verilen ceza buna da verilir” buyrulmuştur.
Kişinin buyuklenip kendisini olduğundan ustun gormesi, kendini beğenmesi ve nefsini palazlandırıp herkesten kıymetli olduğuna inanması, onu acı bir Âkıbete suruklemektedir. Bir kimse bu kibir ve boburlenme hÂlini ilerletirse, sonunda zÂlimler ve mutekebbirler dîvÂnına kaydedilir ve onlarla birlikte esfel-i sÂfilîne yuvarlanır. Firavun, KÂrûn ve HÂmÂn ’a verilen ceza ona da verilir.
ŞEYTANIN FARİK VASFI Kibirli kimseler, Kur ’Ân-ı Kerim ’in pek cok Âyetinde kınanırlar. Kibir, Âyetlerde ekseriyetle kufur ve Allah ’a isyanı ifade etmek icin kullanılır. İnsanlar kibirleri sebebiyle Allah ’a ibadetten yuz cevirirler, O ’nun emirlerine uymaz ve Peygamberlerini dinlemezler. Diğer taraftan kibir şeytanın fÂrik vasfıdır. Kibir denilince, Hz. Âdem ’e secde etmeyi gururuna yediremeyip kibirlenerek Allah ’a isyÂn eden iblis akla gelir. O hÂlde mu ’minlerde bulunan kibir de onları kÂfirlerin hÂline yaklaştıran tehlikeli bir hastalıktır. Bu sebeple:
“Allah kendini beğenen ve daima boburlenip duran kimseyi sevmez.” (Nis 4/36; Hadîd 57/23; Nahl 16/23)
KARUN NEDEN HELAK OLDU? Nitekim hazinelerinin anahtarlarını, ancak guclu kuvvetli kimselerden meydana gelen bir grup insanın taşıyabildiği KÂrûn, servetine guvendiği, boburlenip gururlandığı, ceşitli kotulukler ve fesatlar işlediği icin Allah TeÂl onu servetiyle birlikte yerin dibine gecirmiştir. (Kasas 28/79-82)
Kibir cehÂletten ileri gelir, hakîkî Âlimler asl mağrûr olmazlar. ZÂten kibir ehli ne ilim elde edebilir ne de bir hayra nÂil olabilir.
CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Dunyada haksız yere kibirlenip buyukluk taslayanları, Âyetlerimi gereği gibi anlamaktan uzaklaştırırım.” (A ’rÂf 7/146)
Hz. MevlÂn der ki:
“Bahar mevsiminde bir taş yeşerir mi? Toprak gibi mutevÂzî ol ki senden renk renk guller ve cicekler yetişsin!..”
KİBİRLİLİK VE KENDİNİ BEĞENMİŞLİK Kibirlilik ve kendini beğenmişlik, insanların sadece duygu ve duşuncelerinde değil, aynı zamanda tavır ve davranışlarında, giyim kuşamlarında da kendini gosterir. Bu niyetle yapıldığında, elbiseyi eteği yerde surunecek derecede uzatmak ve surumek, bunun tezÂhurlerinden biridir.
Hadis-i şerifte şoyle buyrulur:
“Allah TeÂlÂ, boburlenerek elbisesini yerde suruyen kimsenin kıyamet gunu yuzune bakmaz.” (BuhÂrî, LibÂs, 1, 2, 5; FedÂilu ’s-sahÂbe, 5; Muslim, LibÂs, 42-48)
Ancak kibir duygusuna kapılmadan guzel elbise ve ayakkabı giymekte bir beis yoktur. Giyilen guzel şeyler kibirlenmeye, gururlanmaya yol acarsa, o zaman sakıncalı olur. İnsan; kibirlenmek, farklı olduğunu hissettirmek, calımlı calımlı yurumek icin değil, Allah ’ın verdiği nimetin uzerinde gorulmesi ve O ’nun lûtuflarına şukretmek icin guzel giyinmelidir. Guzel ve yeni bir elbise giyince de Efendimiz ’in tavsiyesi uzerine hamd edip fazla elbiselerini muhtaclara vermelidir. (Tirmizî, DeavÂt, 107/3560)
Âlimlerimiz, Sunnet ’e uygun olan giyinme tarzının elbiseyi baldırlara kadar uzatmak olduğunu soyler, topuklara kadar inmesini ise cÂiz gorurler. Kibir duşuncesi olmasa bile elbisenin topuklardan aşağı inmesini de, Resûlullah ’ın yasağına ters duşeceği icin mekruh kabul ederler.
Resûlullah Efendimiz şoyle buyurur:
“Bir Muslumanın guzelce giyinmesi, elbisesinin eteklerinin baldırlarını ortecek şekilde olmasıyladır. Elbisesini topuklarına kadar uzatmasında bir gunah yoktur. Topuklardan aşağıda olan kısım ise ateştedir. Allah, buyukluk taslayarak elbisesinin eteğini yerde suruyen kimsenin yuzune bakmaz.” (Ebû DÂvud, LibÂs, 27/4093. Ayrı-ca bkz. İbn-i MÂce, LibÂs, 8; Muvatta ’, LibÂs, 12)
“…Elbisenin eteklerini dizinin aşağı tarafına kadar kaldır. Eğer bundan hoşlanmazsan topuklarına kadar indir. Fakat elbiseni yerde surunecek kadar uzatma, cunku bu kibirden ve kendini beğenmekten ileri gelir; Allah kibirlenip kendini beğenenleri sevmez...” (Ebû DÂvud, LibÂs, 25/4084)
KİBİRLİ İNSAN NE KAYBEDER? Ucuncu hadisimizde, kibirli kimselerin Cehenneme gideceği bildirilir. Cunku kibir, pek cok kotu vasfa ve cirkin fiile sebep olmaktadır. Bu yolun sonu da şuphesiz Cehennemdir. Bu sebeple Resûlullah kibirden şiddetle sakındırmak icin:
“Kalbinde zerre kadar kibir olan kimse Cennete giremez” buyurmuştur. (Muslim, ÎmÂn, 147-149; Tirmizî, Birr, 61/1998)
Diğer bir hadislerinde de Allah Resûlu, Cehennemin Cennete karşı:
“–Bende zorbalar ve kibirli kimseler var” diye ovunduğunu haber vermiştir. (Muslim, Cennet, 34; BuhÂrî, Tefsîr, 50/1; Tevhîd, 25; Tirmizî, Cennet, 22)
Cunku Âhiret yurdunun nimetleri, kibirlilere değil tevÂzû icinde kulluk yapanlara lûtfedilir.
CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“İşte Âhiret yurdu! Biz onu yeryuzunde boburlenmeyi ve bozgunculuk yapmayı arzulamayan kimselere veririz. (En guzel) Âkıbet, takv sahiplerinindir.” (Kasas 28/83)
KİBİRLİ İNSANLARIN AHİRETTEKİ DURUMU Dorduncu hadisimizde Resûlullah, kibirli insanların Âhiretteki hÂllerini anlatmaktadır. Mutekebbirler, dunyada haksız yere buyuklendikleri icin, Âhirette “yaptıklarına tamamen uygun bir ceza” ile karşılık goreceklerdir. Nasıl ki eğri bir cubuğu duzeltmek icin aksi istikÂmette bukmek gerekirse, kibirli insanları bu kotu vasıftan temizlemek icin de, onları iyice kucultup hakîr kılmak lÂzımdır. Dolayısıyla dunyada buyuklenen insanlar, Âhirette sûreten insana benzemekle birlikte, karınca kadar kucuk olacaklardır. Son derece zelîl ve aşağılık mahluklar hÂline getirilecekler, Allah onlara hicbir kıymet vermediği icin insanlar ayaklarıyla uzerlerine basıp gececek, butun mahşer halkının hesabı gorulunceye kadar onları ciğneyeceklerdir. (Heysemî, X, 334)
NihÂyetinde kendilerini saran “Ateşlerin Ateşi”, o derece yakıcıdır ki, normal ateş odunu yaktığı gibi o da diğer ateşleri yakar. ŞÃ‚rihler bu ateşi acıklarken şu Âyet-i kerimeye işaret ederler.
“O, «en buyuk ateş»e girecektir. Sonra o, ateşte ne olur ne de yaşar.” (A ’l 87/12-13)
Bazı Âlimler, bu tur hadislerdeki anlatımların mecÂzî olduğunu soyler.
Buyuk gunahlardan biri de yapılan iyiliği başa kakmaktır. KıyÂmet gunu zÂlimlerden sonra en buyuk mahrûmiyete uğrayacak insanlar, yaptığı iyiliği başa kakan ve insanlara minnet yukleyen kimselerdir. Kendisine iyilik yapılan bir kimse zÂten gonlen bir eziklik icindedir. Bunun uzerine bir de bu iyiliği başına kakmak, ona yapılabilecek en buyuk mÂnevî işkencedir. Dolayısıyla boyle davranmak, Allah ’ın hicbir zaman rÂzı olmadığı buyuk gunahlardan biridir.
Diğer taraftan, iyiliği başa kakmanın cirkinliği, îzÂha ihtiyac hissettirmeyecek kadar acık ve herkes tarafından kabul edilen bir durumdur.
CenÂb-ı Hak, iyiliği başa kakmanın muslumana yakışmayıp munÂfıklık alÂmeti olduğunu ve yapılan hayrı tamamen boşa cıkardığını şoyle beyÂn eder:
“Ey iman edenler! İnsanlara gosteriş icin malını verip Allah ’a ve Âhiret gunune inanmayan adam gibi, başa kakmak ve eziyet etmek sûretiyle sadakalarınızı boşa cıkarmayın! Boylesinin durumu, uzerinde biraz toprak bulunan duz kayaya benzer ki, sağanak bir yağmur isabet etmiş de onu cıplak, puruzsuz bir kaya hÂline getirivermiştir. Bunlar kazandıklarından hicbir şey elde edemezler.” (Bakara 2/264)
Yuce Rabbimiz, verdiği bu misÂlle iyiliği başa kakan duygusuz insanların ic Âlemini tasvîr etmiştir. Onlar iyi kalpli insanmış gibi gorunmeye calışırlar, ancak kalpleri kaya gibidir. Azıcık bir menfaat azalması ve sıkıntıyla karşılaşsalar uzerlerinde iğreti olarak duran gostermelik merhamet ve iyilik duyguları silinir, kalpleri taş kesilerek her turlu kotuluğu yapabilecek hÂle gelirler. Dolayısıyla merhametleri silindiği gibi elde ettikleri azıcık mÂnevî kazanc da yok olup gider. Cunku CenÂb-ı Hakk ’ın vereceği mukÂfÂtlar, bu tur davranışlardan uzak duran kulları icindir.
Âyet-i kerimede bu durum şoyle haber verilir:
“Mallarını Allah yolunda harcayıp da arkasından başa kakmayan ve gonul kırmayanlar icin Allah katında mukÂfatlar vardır.” (Bakara 2/262)
Resûlullah, yaptığı iyiliği başa kakan insanların Cennete giremeyeceğini bildirmiştir. (NesÂî, ZekÂt, 69/2560)
Tabiî ki bu tur ifadeler gunahlardan sakındırmak icindir. Kibirlenen ve iyiliği başa kakan kimse iman ile olebilirse, affedilmediği takdirde ilk olarak Cehenneme gidecek, cezasını cektikten sonra Cennete donecektir.
Kaynak: Dr. Murat Kaya, Efendimiz ’den Hayat Olculeri, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan
KİBİR VE TEVAZU KİMLERDE BULUNUR?