Yalan soylemek buyuk gunahlardan biridir. Yalan, insanlara zarar verdiği icin cirkindir. Fakat onlara faydalı olmak, uğradıkları zararı ortadan kaldırmak, onları birbirine kaynaştırmak icin yalan soylemenin kimseye zararı yoktur. Hatta ara bulmak maksadıyla yalan soylemenin faydaları vardır. İslam'da yalan soyleme izin verilen uc şey hadisten rivayetle şoyle anlatılıyor.Ummu Kulsûm Binti Ukbe İbni Ebû Muayt radıyallahu anhÂ, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ’i şoyle buyururken dinledim, dedi:
“İnsanların arasını bulmak icin hayırlı haber goturen (veya hayırlı soz soyleyen) kimse yalancı sayılmaz.” [1]
Muslim ’in rivayetinde şoyle bir fazlalık vardır:
Ummu Kulsûm dedi ki, Peygamber aleyhisselÂm ’ın halkın soyleyip durduğu yalanlardan sadece ucune izin verdiğini işittim. Bunlar da:
1- Savaşta (duşmanı aldatmak icin),
2- İki kişinin arasını bulmak maksadıyla,
3- Kocanın karısına, karının da kocasına (aile duzenini korumak duşuncesiyle) soylediği yalandır.
Hadisi Nasıl Anlamalıyız? Yalan soylemek buyuk gunahlardan biridir. Yalan soylemenin ve yalan yere şÃ‚hitlik yapmanın ne korkunc bir davranış olduğunu Peygamber Efendimiz pek heyecanlı ifadelerle ortaya koymuştur. Bir kimse yalan soylemekle kendi nÂmına bazı menfaatlar sağlasa bile, diğer insanların hakkını ciğneyerek onları bircok zarara sokmuş olur.
Yalan, insanlara zarar verdiği icin cirkindir. Fakat onlara faydalı olmak, uğradıkları zararı ortadan kaldırmak, onları birbirine kaynaştırmak icin yalan soylemenin kimseye zararı yoktur. Hatta ara bulmak maksadıyla yalan soylemenin faydaları vardır.
Dinimiz bu iznin kotuye kullanılmaması icin sadece uc yerde yalan soylemeye izin vermiştir. Bunlardan birincisi, savaşta duşmanı aldatmak icin soylenen yalandır. Duşmanın savaşı kazanması, İslÂmiyet ’in, İslÂmî değerlerin ve muslumanların aleyhine olacağına gore, buna meydan vermemek icin elden gelen yapılmalıdır. Duşman kuvvetleri tarafından yakalanan bir kimsenin, muslumanların sayıca cok olduğunu, modern silahları bulunduğunu, yakında orduya taze gucler katılacağını soyleyerek duşmanın moralini bozması İslÂm ordusunun lehinedir. Zaten savaş hileden ibaret olduğuna gore duşmana yalan soylemenin sakıncası yoktur.
Yalan soylemeye izin verilen ikinci konu, araları bozulan iki kim-senin dargınlığını gidermektir. Muslumanların birbirine dargın olmasının zararını İslÂm toplumu ceker. İşte bu duşunceyle, dargınları barıştırmanın yollarını aramak gerekir. Dargın olduğu musluman hakkında iyi şeyler duşunmeyen birine bu konuda yanıldığını ileri surmek, kustuğu adamın kendisi hakkında kotu bir kanaati olmadığını iddia etmek ve boylece onun gonlundeki katılığın yumuşamasına, kırgınlığın azalmasına calışmak kimseye zarar vermez.
Yalan soylemenin zararsız sayıldığı ucuncu konu, karı kocanın, daha mutlu olmaları icin, aslı bulunmasa da birbirine guzel şeyler soylemesidir. Eşlerin birbirine, gercekten oyle olmadığı hÂlde, “seni cok seviyorum”, “şu dunyada en cok sevdiğim sensin” gibi iltifatlarda bulunmasından kimse zarar gormez. Coğu insanın soylemekte cimrilik ettiği bu nevi sozler, eşlerin birbirine daha fazla ısınmasını, o yuvada sevginin yeniden ciceklenip boy atmasını, dolayısıyla o ailede yaşayan herkesin daha huzurlu olmasını sağlayacaktır.
Bir zÂlimin elinden canını kurtararak kacan ve gelip kendisine sığınan kimsenin hayatını kurtarmak maksadıyla, onu gormediğini, nerede saklandığından haberi olmadığını soylemenin butun Âlimlere gore hicbir gunahı yoktur. Ayrıca gerektiğinde boyle davranmak kacınılmaz bir gorevdir.
Yalanın her turlusune karşı olan Âlimler de vardır. Onlara gore yukarıda sayılan uc konuda bile acıkca yalan soylemek doğru değildir. Ama bu uc konuda, kelimenin en uzak anlamını kastederek (tevriyeli bir şekilde) konuşmanın sakıncası yoktur.
Burada şunu hatırlatmakta fayda var: Sozu edilen uc konuda yalan soylenebilir demek, bu konularda yalan soyleyen gunah kazanmaz demektir. Yoksa yalanın mÂhiyeti değişmez. Haram helÂl olmaz. Yalan aslında ne ise yine odur.
Hadisten Oğrendiklerimiz 1. Yalan soylemek buyuk gunahlardan biridir.
2. İnsanların iyiliği icin bazı konularda yalan soylenebilir.
3. Harpte duşmanı aldatmak icin gercek dışı sozler soylenebilir.
4. Araları bozulmuş iki kimseyi barıştırmak icin, onların birbirleri hakkında iyi duşunduklerine dair yalan soylenebilir.
5. Karı koca, sevgilerini pekiştirmek icin, duşunduklerinin aksini birbirine soyleyebilirler.
Dipnot:
[1] BuhÂrî, Sulh 2; Muslim, Birr 101. Ayrıca bk. Ebû DÂvûd, Edeb 50; Tirmizî, Birr 26.
Kaynak: Riyazus Salihin, Hadis-i Şerif Tercumesi, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan