CenÂb-ı Hakk ’ın yuce kudreti karşısında, kişinin kendi “hiclik”, “yokluk” ve “acziyet”ini idrÂk ettirmeyen bir ilim, Hak katında yuksek fazîletinden bahsedilen ilim değildir. Peki insanı kemale erdiren ilim nedir? Nasıl edinilir?İnsanın ebedî saÂdete nÂiliyeti icin ilim zarurîdir. LÂkin bu ilim, kulu takvÂya yonlendirerek mÂrifetullÂh ’a goturen ilimdir. Zira Âyet-i kerîmede buyrulur: “…Kulları icinde ancak Âlimler Allah ’tan (gereğince) korkar…” (FÂtır, 28) Bu ilÂhî beyandan da anlaşılacağı uzere, kalpte AllÂh ’a karşı haşyet ve takv hisleri uyandırmayan, CenÂb-ı Hakk ’ın yuce kudreti karşısında, kişinin kendi “hiclik”, “yokluk” ve “acziyet”ini idrÂk ettirmeyen bir ilim, Hak katında yuksek fazîletinden bahsedilen ilim değildir. İLİM İNSANA NE KAZANDIRMALIDIR? İlim, insanı kÂinatta var olan her şeyi, CenÂb-ı Hakk ’ın adıyla okuyabilmeye yonlendirmelidir. İslÂm ’ın insanı ulaştırmaya calıştığı vasıf olan “Rahmet İnsanı” hassÂsiyeti kazandırmalıdır. Elinden ve dilinden butun mahlûkÂtın fayda gorduğu bir gonul insanı olmaya sevk etmelidir. Dolayısıyla gunumuz insanının anladığı şekilde, sadece bilgileri zihne depolamak, ilim tahsili değildir. MevlÂn Hazretleri ilmin, bilgi hamallığından ibÂret olmadığını ve boyle bir ilmin insanı ebedî kurtuluşa ulaştıramayacağını, şu ifadeleriyle ne guzel anlatmaktadır: “Sırf zÂhir Âlimi olanlar, sahalarına gore geometri, astronomi, hekimlik ve felsefenin inceliklerini bilirler. Bilirler ama, bunlar hep goz acıp kapayıncaya kadar gelip gecen şu fÂnî dunyaya Âit bilgilerdir. Bunlar, insana yedinci kat goğun ustune, yani mîrÂca cıkacak yolu gosteremezler.” “Allah yolunu ve o yolun varılacak menzillerinin bilgisini, nefislerine mahkûm gÂfiller bilmezler! Allah yolunun bilgilerini ancak, gonul ehli olan Ârifler, akılları ile değil, gonulleri ile bilirler!” Demek ki ilim, onu kullananların kalbî durumuna gore faydalı veya zararlı olabilen, iki uclu bir bıcak gibidir. Hayra kullanılabileceği gibi, şerre de Âlet edilebilir. İLİM Mİ TAKVA MI? Mesel Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ibretli kıssaları nakledilen KÂrun, Bel‘am bin BÂûr ve emsÂli bedbahtların hak yoldan sapmaları, ilimden mahrum olmaları sebebiyle olmamıştır. Zira onlar da ilim sahibi kimselerdi. LÂkin bildikleri ilim husûsunda “takv” sahibi değillerdi. Unutulmamalıdır ki, kişiyi Hak katında makbul kılan, dînî tahsil neticesinde aldığı diploma değil, kalbindeki takvÂsıdır.

Gonulde takv hassÂsiyeti yoksa, ilim, sahibine hicbir fayda temin etmez. Cunku hÂl ve davranışlarında takv tezÂhurleri bulunmayan bir Âlimin ilmi, ozu itibÂrıyla İblis ’in ilminden farksızdır. Cunku İblis de yuksek bir ilim sahibiydi. Fakat takvÂdan uzak olan bu ilmiyle, Allah katındaki mevkiini muhafaza edemedi. Aksine bu ilim, onu gurur ve kibre sevk etti. EnÂniyetini palazlandırdı. Boylece dalÂlete duşerek AllÂh ’ın lÂnetine dûcÂr olmasına sebep oldu. Yani İblis, ilmini ifsÂda ve idlÂle sermaye kıldı. İNSANLARIN EN ŞERLİSİ KİMDİR? Genc sahÂbîlerden MuÂz -radıyallÂhu anh- şoyle nakleder: “Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- tavÂf ederken O ’na yaklaştım ve; «–İnsanların hangisi en şerlidir?» diye sordum. Efendimiz bu suÂle cevaben; “–AllÂh ’ım (bizi) affet! (Ey MuÂz) sen şerden değil, hayırdan sor!” buyurduktan sonra sozlerine şoyle devam ettiler: “İnsanların en şerlileri en şerli Âlimler, en hayırlıları da en hayırlı Âlimlerdir.” (DÂrimî, Mukaddime, 34; TaberÂnî, Musnedu ’ş-ŞÃ‚miyyin, I, 258)

Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, diğer bir hadîs-i şerîflerinde de şoyle buyurmuşlardır: “(ZÂhir ve bÂtınını ikmÂl etmiş, ilmini irfan hÂline getirmiş) Âlimler, peygamberlerin vÂrisleridir.” (Ebû DÂvûd, İlim, 1) İlim sahibine yakışan, ilmini amelle ortaya koymak, ihlÂs ve takv şuuru icerisinde onu hayatına tatbik etmektir. Zira bir kimsede ilim var, fakat amel yoksa; ya da ilim ve amel var, lÂkin ihlÂs ve takv yoksa; her iki durumda da Âkıbet husrandır.

SahÂbe-i kirÂmdan Yezid bin Seleme el-Cûfî -radıyallÂhu anh- bir gun Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in huzûruna cıkarak şoyle sorar: “–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! Ben Siz ’den pek cok hadis işittim. Fakat sonradan işittiklerimin, onceden işittiklerimi unutturacağından korkuyorum. Bana (hepsinin yerini tutacak kadar geniş) muhtevÂlı bir soz soyleyiniz!” Bunun uzerine Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şu mukÂbelede bulunurlar: “–Bildiklerin hususunda AllÂh ’a karşı muttakî ol! (Bu sana yeter.)” (Tirmizî, İlim, 19/2683)

Cunku takvÂdan mahrum bir gonlun, irfandan nasibi olamaz. Zira MevlÂn Hazretleri ’nin buyurduğu gibi: “Cok Âlim vardır ki irfandan nasîbi yoktur. İlmi ezberleyip yutmuştur da, AllÂh ’ın sevdiği bir dostu olamamıştır!” Yani ilim, onları AllÂh ’a yaklaştıracağı yerde, uzaklıklarını artıran bir gaflet perdesine donuşmuştur. Bir insanın her şeyi bilmesi elbette mumkun değildir. Fakat bildikleri husûsunda takv sahibi olmak; kulun bilmediği hususlarda da ilÂhî lûtfa mazhar olarak gonlunun hakka ve hayra meyletmesine, yahut bilmediklerini de oğrenmesine vesîle olur. Nitekim Âyet-i kerîmede; “…Allah ’tan ittikā edin (takv sahibi olun), Allah size (ihtiyacınız olan şeyleri) oğretir…” (el-Bakara, 282) buyrulmaktadır. Mufessir Kurtubî, bu Âyet-i kerîmenin tefsîrinde şoyle der: “Bu Âyette Allah ’tan ittikā edenlere, bizzat AllÂh ’ın ilim oğreteceği vaadi vardır. Yani takv sahibi olan kulun kalbine CenÂb-ı Hak, kendisiyle hakîkatleri idrÂk edeceği ve hak ile bÂtılı birbirinden ayırabileceği bir nûr ihsÂn eder.” (Kurtubî, III, 406) Yani oğrendiklerinin muktezÂsınca takv uzere yaşamaya gayret eden kulların kalplerine, CenÂb-ı Hak, hikmet ve hakîkatlerden ilham esintileri lûtfeder. Civarlarında bulunan mu ’min gonuller de, bu esintilerden hissedÂr olurlar. HAMDIM PİŞTİM YANDIM! Nitekim MevlÂn Hazretleri, Selcuklu Medresesi ’nde zÂhirî ilimlerin zirvesinde bir “dersiÂm” iken, mÂneviyat semÂsına kanat acmasına vesîle olan, belki de onun kadar zÂhirî bir ilme sahip olmayan Şems-i Tebrîzî Hazretleri olmuştur. Onun takv ile yoğrulmuş olan gonlu, Hazret-i MevlÂn ’nın gonul kandilini uyandırmıştır.
Hazret-i Pîr, ancak bu merhaleden sonra «Piştim» ve «Yandım!» diye hulÂsa ettiği buyuk bir mÂnevî kemÂlÂta nÂil olmuştur. Asırlardır gonulleri irşÃ‚d eden Mesnevî-i Şerîf ve diğer eserleri de ancak bu gonul yangını sonrasında ortaya cıkmıştır. İlimden irfÂna bu derûnî yolculuğun guzîde bir misÂli de, Mahmud SÂmi Ramazanoğlu Hazretleri ’dir.
Kendisi yuksek tahsilini tamamlayıp memleketi Adana ’ya donmek arzusunda iken, Beyazıt Meydanı ’nda bir Allah dostuyla karşılaşır. Bu Allah dostu ona: “–Sizi yeni bir tahsile başlatmama musÂade eder misiniz?” deyip onu KelÂmî DergÂhı ’na goturur. Yolda sohbet ederken de, SÂmi Efendi ’ye şoyle der: “–EvlÂdım! Senin bu zÂhirî tahsilin kÂfî değil! Sana, kişiyi iki cihan saÂdetine goturecek esas tahsili tavsiye edeyim. Bu yeni başlayacağınız irfan mektebinin ilk dersi, kimseyi İNCİTMEMEK ’tir; son dersi de asl İNCİNMEMEK…” Yani HÂlık ’ın şefkat nazarıyla mahlûkÂta bakış tarzı kazanarak -ne hÂl olursa olsun- hic kimseye kırılmamak! Affedebilme olgunluğunun zirvesine erebilmek… İşte SÂmi Efendi Hazretleri, bu mÂnevî tahsil bereketiyle memleketimizin mustesn gonul mimarlarından olmuştur.
ASIL İLİM NEDİR? Rahmetli pederim Mûs Efendi; ben daha cocuk yaşlarımda olmama rağmen, zaman zaman beni de yanlarına alarak SÂmi Efendi Hazretleri ’nin sohbetleri­ne gotururdu. Cocukluğum dolayısıyla o gun o sohbeti anlayamasam da oradaki mÂnevî havanın, o feyz ve rûhÂniyetin te­siri altında kalırdım. Bu sohbetlere her kesimden insan katılırdı. Devrin ulemÂsı, son Osmanlı ba­kıyyeleri de iştirÂk ederlerdi.
Bekir HÂki Efendi, Omer Nasûhi Efendi, Fuad (Cam­dibi) Efendi gibi zÂtlar bulunurlardı. Ben de o zamanlar hayret ederdim: Bu zÂtlar, bildikleri mevzuları tekrar din­lemek icin mi gelmişler diye… Zaman icinde farkına vardım ki, bu sohbetler bir hÂl alma meclisleri imiş.
SÂmi Efendi Hazretleri, sohbetlerinde de asıl ilmin, Allah TeÂl ’nın kudret ve azametini kalpte hissetmek olduğunu ifade ederler ve bu ilme sahip olmanın şerefini her vesîleyle hatırlatırlardı. Bir gun ziyaretine gelenlerden biri, hem Hazret ’in duÂsını almak hem de yeğenlerini tanıştırmak istemişti.
Huzûruna girip el operken;
“–Efendim! Bu delikanlılar Amerika ’da okuyup muhendis oldular. DuÂlarınızı istirhÂm ederiz!” diyerek yeğenlerini takdim ettiler.
SÂmi Efendi Hazretleri ise mÂnidar bir tebessumle onlara; “–Fakir de DÂru ’l-Funûn mezunuyum. Fakat asıl tahsil, mÂrifetullÂh ’ın tahsilidir!” buyurdu.[1] İlim tahsili denilince sadece dunyevî bilgilerin ve kazanılan fÂnî diplomaların akla geldiği gunumuzde, SÂmi Efendi Hazretleri ’nin bu îkÂzı ne kadar da muhimdir!.. Rabbimiz cumlemizin gonullerini, mÂneviyÂtımıza seviye kazandıracak, vicdan ve ahlÂkımızı kemÂle erdirecek gercek ilimle ihy eylesin. Âmîn!.. Dipnot: [1] Mustafa Eriş, Mahmud SÂmi Efendi ’den HÂtıralar, I, 20-21.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Şebnem Dergisi, Yıl: 2019 Ay: Şubat Sayı: 168

İslam ve İhsan
PEYGAMBER EFENDİMİZ (S.A.V.) ’İN İLİM İLE İLGİLİ DUASI