İslam dinine gore bir Musluman olunun ardından yapması gereken amelleri sizler icin derledik. İşte 7 başlıkta olunun ardından yapılacak ameller...Âyet-i kerîmede bildirildiği uzere, mu ’minler kardeştir.[1] Bu kardeşliğin, mu ’minlere yuklediği muhim vecîbelerden biri de, vefÂt eden din kardeşlerine karşı son vazifelerini îf etmektir. Yani CenÂb-ı Hakk ’ın ahsen-i takvîm uzere yaratıp tekrîm ettiği, mahlûkÂtın en şereflisi kıldığı insanı, insanlık şeref ve haysiyetine yaraşır şekilde, edep ve îtin ile yıkayıp kefenleyerek en guzel bir şekilde defnini gercekleştirmektir.
Nitekim Resûlullah Efendimiz hadîs-i şerîflerinde, Muslumanların birbirleri uzerindeki bazı haklarına şoyle dikkat cekmişlerdir:
“Muslumanın Musluman uzerindeki hakkı beştir:
SelÂm almak, hasta ziyaret etmek, cenÂzenin arkasından yuruyup (namazını kılmak ve defniyle meşgul olmak), davete icÂbet etmek ve aksırana «يَرْحَمُكَ اللّٰهُ : Allah sana merhamet eylesin!» demek.” (BuhÂrî, CenÂiz, 2; Muslim, SelÂm, 4)
“Muslumanın Musluman uzerindeki hakkı altıdır:
Karşılaştığın zaman selÂm ver, seni dÂvet ederse git, senden nasihat isterse nasihat et, aksırdığında AllÂh ’a hamd ederse, «يَرْحَمُكَ اللّٰهُ» de, hastalandığında onu ziyaret et, olduğu zaman cenÂzesinin ardından git.” (Muslim, SelÂm, 5
1- TECHÎZ, TEKFÎN VE TEŞYÎ[2] VefÂt eden din kardeşimizin cenÂze namazını kılmak ve onu kabre defnetmek farz-ı kifÂye,[3] diğer hizmetler ise sunnet ve mustehab[4] kılınmıştır. Şayet bu vazifeler ihmÂl edilirse, butun bolge halkı farzı terk etmiş sayılarak gunahkÂr olur.
Resûlullah Efendimiz, cenÂzenin techîzine dÂim ihtimam gostermişler, bu vazifeyi yapan kimselerden de oluyu guzelce yıkayıp kokulayarak kefenlemelerini istemişlerdir. Bu vazifenin ehemmiyetini ifÂde sadedinde şoyle buyurmuşlardır:
“Oluyu yıkayıp da onda gorduğu hoş olmayan hÂlleri gizleyen kimseyi Allah TeÂl kırk kere bağışlar. Oluyu kefenleyene ipekten yapılmış Cennet elbiseleri giydirir. Kabir kazıp oluyu defnedene, bir fakiri kıyÂmete kadar kalacağı bir eve yerleştirmiş gibi ecir verir.” (HÂkim, I, 506/1307)
Bir kimsenin tekfîni esnÂsında dikkat edilmesi gereken bir husus da, insanın hayatta iken rahatsızlık duyacağı şeyleri vefÂt etmiş kişiye de edeben yapmamaktır. Mesel meyyit cok sıcak veya cok soğuk suyla yıkanmamalıdır.
Bunun yanında cenÂzenin techîz ve tekfîni, israf ve cimriliğe kacmadan, vasat bir şekilde yapılmalıdır.
Hazret-i CÂbir şoyle anlatıyor:
“Bir gun Resûlullah Efendimiz bir hutbe îrÂd ettiler. Hutbede, ashÂbından vefÂt etmiş ve kifÂyetsiz bir kefene sarılıp geceleyin defnedilmiş bir zÂttan bahsettiler. Sonra uzerine namaz kılınabilmesi icin, mecbur kalınmadıkca cenÂzenin geceleyin gomulmesini yasakladılar. Daha sonra da şoyle buyurdular:
«Biriniz kardeşini kefenlediği zaman, kefenini guzel yapsın!»” (Muslim, CenÂiz, 49; Ebû DÂvûd, CenÂiz, 29-30/3148; NesÂî, CenÂiz, 37)
Yine Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Beyaz renk elbise giyiniz. Cunku beyaz elbise, temiz ve daha hoş gorunumludur. Olulerinizi de beyaz kefene sarınız!” (Tirmizî, Edeb, 46/2810)
Ayrıca Peygamber Efendimiz, cenÂzenin fazla bekletilmeyip bir an evvel defnedilmesi hususunda şu tavsiyede bulunmuşlardır:
“CenÂzeyi suratli taşıyın. Eğer o iyi biriyse, bu onun icin bir hayırdır; onu bir an evvel kabirdeki hayır ve sevÂbına kavuşturmuş olursunuz. İyi biri değilse, bu da bir şerdir; onu cabucak omuzlarınızdan atmış olursunuz.” (BuhÂrî, CenÂiz, 51; Muslim, CenÂiz, 50, 51)
Resûlullah Efendimiz ’in bu husustaki tÂlimÂtına rağmen, bazı yerlerde cenÂze namazına yetişebilmek adına mevtÂnın bekletildiği gorulmektedir. HÂlbuki aslolan, mevtÂyı kesinlikle bekletmeyip hemen defnetmektir. Zira cenÂze namazı, daha evvel ifÂde ettiğimiz gibi, farz-ı kifÂyedir. Hazır bulunan cemaat namazı kılar, yetişemeyenler de geldiklerinde, isterlerse kendileri yeniden kılabilirler.[5] Ayrıca gelemeyenlerin, bulundukları yerde gıyÂbî cenÂze namazı kılmaları da mumkundur.
Ancak cenÂzenin otopsi vb. zaruret sebebiyle bekletilmesi gerekiyorsa, o zaman morga konulabilir. LÂkin zaruret olmadan morga veya soğuk depolara koymak, cenÂzeye eziyet hukmune girer.
Kabrin başına taş koymak, yerini belli etmek cÂizdir. Muttalib bin Ebî VedÂa şoyle anlatır:
“Osman bin Maz ’ûn vefÂt ettiği zaman, cenÂzesi Medîne ’den dışarı cıkarıldı ve gomuldu. Osman, muhÂcirlerden ilk vefÂt eden kimse idi. Resûlullah Efendimiz, bir adama Osman icin bir kaya (getirerek mezar yerini belli etmesini) emrettiler. Adam (bir taş aldı, fakat) taşımaya guc yetiremedi. Resûlullah bizzat gidip kollarını sıvadılar (taşı kendileri aldılar).”
RÂvî der ki:
“Sanki ben, kollarını sıvadığı sırada ResûlullÂh ’ın o mubÂrek kollarının beyazlığını gorur gibiyim.
Sonra kayayı getirip Osman ’ın baş tarafına koydular ve:
«–Bununla, kardeşimin kabrini tanır ve bulurum. Ailemden olenleri de bunun yanına gomerim.» buyurdular.” (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 57-59/3206. Bkz. İbn-i MÂce, CenÂiz, 42)
Peygamber Efendimiz Hudeybiye Umresi icin Mekke ’ye giderken Ebv ’ya uğramışlardı:
“‒Şuphesiz Allah TeÂl Muhammed ’e annesinin kabrini ziyaret etmesi icin izin verdi!” buyurdular.
Sonra yanına varıp kabri guzelce duzelttiler ve yanında ağladılar. Resûlullah ağladığı icin Muslumanlar da ağladılar. Daha sonra nicin boyle yaptığı sorulduğunda ise şoyle buyurdular:
“‒Annemin bana olan şefkat ve merhametini hatırladım da onun icin ağladım.” (İbn-i Sa‘d, I, 116-117. Ayrıca bkz. Muslim, CenÂiz, 105-108)
Kabri duzgun yapmak; İslÂm ’ın emrettiği, işini sağlam ve nezÂketle yapma esÂsının bir gereğidir.
Nitekim oğlu İbrahim ’in kabri ortulduğu zaman Resûlullah kabrin yanında bir taş kadar yerin duzgun olmadığını gorduler. Bir taraftan orayı mubÂrek elleriyle duzeltirken bir yandan da şoyle buyuruyorlardı:
“Sizden biriniz, bir iş yaptığı zaman, onu sağlam yapsın! Cunku boyle yapmak, acıya uğrayan kişilerin gonlunu tesellî eden hususlardan biridir!” (İbn-i Sa‘d, Tabakāt, I, 141-142)
Diğer rivÂyete gore Resûlullah Efendimiz, oğlu İbrahim ’in kabrinin kenarındaydılar. LÂhitte bir acıklık gorduler. Mezar kazan kişiye orayı duzlemesi icin biraz camur verdiler ve şoyle buyurdular:
“‒Bunun oluye ne zararı ne de faydası olur; lÂkin (kabrin duz olması) dirinin gozunu aydın eder, onu mesrur ve memnun eder!” (İbn-i Sa‘d, Tabakāt, I, 142, 143; BelÂzurî, EnsÂbu ’l-EşrÂf, I, 451)
Toprağı sağlamlaştırmak icin kabrin uzerine su serpmekte bir beis yoktur. Oğlu İbrahim gomulduğu zaman, Resûlullah Efendimiz:
“‒Bir kırba su getirecek kimse var mı?” diye sordular.
EnsÂrdan bir zÂt hemen bir kırba su getirdi.
Resûlullah o zÂta:
“‒Onu İbrahim ’in kabrinin uzerine serp!” buyurdular. (İbn-i Sa‘d, Tabakāt, I, 141)
Resûlullah, bir taş getirilmesini emrettiler. Taş, Hazret-i İbrahim ’in kabrinin başına dikildi.[6] Kabrinin uzerine ilk defa su serpilen de, o oldu.[7]
Kabrin uygun bir yerine ağac dikmek ve etrafını yeşillendirmek de guzel gorulmuştur. Nitekim bir hadîs-i şerîfte bildirildiği uzere Re­sûl-i Ek­rem Efen­di­miz, iki kab­rin ya­nın­dan ge­cer­ken o kabirlerde bulunanların azap gorduğunu haber vermişlerdi. Sonra da yaş bir hur­ma da­lı is­temiş, o dalı iki­ye ayır­ıp bun­la­rı ka­bir­le­rin ba­şı­na bi­rer bi­rer dik­mişler ve:
“Ku­ru­ma­dık­la­rı mud­det­ce on­la­rın az­bı­nı ha­fif­let­me­le­ri umu­lur.” buyurmuşlardı. (Mus­lim, Ta­h­ret, 111)[8]
Mu­fes­sir, muhaddis ve fıkıh Âlimi olan İmÂm Kur­tu­bî, bu ha­dîs-i şe­rî­fin îzÂhında şoyle demektedir:
“Hadîste gecen, «ku­ru­ma­dık­la­ rı mud­det­ce» ifÂdesi, o dal­la­rın yaş kal­dık­la­rı mud­det­ce tes­bih et­tik­le­ri­ne işa­ret et­mek­te­dir. Ni­te­kim Âlim­le­ri­miz şoy­le de­miş­ler­dir:
«Ka­bir­le­re ağac dik­mek­ten ve ora­da Kur ’Ân-ı Ke­rîm oku­mak­tan ora­da­ki mevt isti­f­de eder. Bir ağac dik­mek bi­le olu­le­rin az­bı­nı ha­fif­le­tir­se, bir mu ’mi­nin Kur ’Ân oku­ma­sın­dan kim bi­lir ne ka­dar is­ti­f­de eder­ler? Olu­ye he­di­ye edi­len şe­yin se­v­bı da ken­di­si­ne ula­şır.»” (Kur­tu­bî, X, 267)
Kabirlerin uzerine basmak ve oturmak mekruhtur. Bu hususta Resûlullah Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Birinizin kor uzerine oturup elbisesini yakması, oradan da ateşin bedenine ulaşması, kendisi icin bir kabrin uzerine oturmasından daha hayırlıdır.” (Muslim, CenÂiz, 96; Ebû DÂvûd, CenÂiz, 77; NesÂî, CenÂiz, 105)
Yine bu mevzuyla ilgili olarak Hazret-i CÂbir de, Resûlullah Efendimiz ’in kabirlerin kireclenmesini, uzerine oturulmasını ve uzerine bina yapılmasını yasakladığını nakletmiştir.[9]
Ayrıca oluyu kabre defnettikten sonra “telkin”de bulunma hususunda ihtilÂf edilmiş, bunu yapmanın guzel olacağını soyleyenler olmuştur. Nitekim “Olulerinize YÂsîn okuyunuz.”[10] hadîs-i şerîfi de hem olumden once hem de olumden sonra YÂsîn Sûresi ’ni sık sık okuma tavsiyesi olarak anlaşılmaktadır.
2- BORCLARINI ODEMEK Musluman, dÂim ihsan şuuruyla, yani ilÂhî kameraların altında bulunduğunun idrÂki icinde yaşayan ve CenÂb-ı Hakk ’ın huzûruna borclu olarak cıkmaya korkan insandır.
Şayet bir kimse, borcunu odeyemeden olmuşse, akrabaları o kimsenin vasiyetini yerine getirmeden ve mîrÂsını taksim etmeden once, evvel onun butun borclarını odemeye calışmalıdır. Zira hadîs-i şerîflerde borcu odenmediği muddetce şehîdin bile Cennet ’e giremeyeceği bildirilmektedir.[11]
Yine bir hadîs-i şerîflerinde Nebiyy-i Ekrem Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Mu ’minin rûhu, odeninceye kadar borcuna bağlı kalır.” (Tirmizî, CenÂiz, 74. Bkz. İbn-i MÂce, SadakÂt, 12)
Yani bir nevî mahpustur, değerli makamına gidemez. Ayrıca kurtulacak mı yoksa helÂk mı olacak, bu hususta hukum verilmez. Bu sebeple endişe icinde bekleyişi devam eder.
Ebû Hureyre şoyle nakleder:
“Resûlullah Efendimiz ’e, uzerinde borc bulunan bir cenÂze getirildiği zaman:
«–Borcunu odeyecek bir mal bıraktı mı?» diye sorarlardı.
Eğer borcunu odemek icin yeterli mal bıraktığı soylenir (veya Muslumanlardan biri borcu tamamen odeyeceğine dÂir kuvvetlice soz verirse[12]) namazını kılarlardı. Aksi takdirde Muslumanlara:
«–Arkadaşınızın namazını siz kılın!»” buyururlardı.
Ancak zamanla Allah TeÂlÂ, Peygamber Efendimiz ’in maddî imkÂnlarını genişletince, borcunu odeyecek malı olmayan mu ’minlerin de (borclarını odeyerek) namazını kıldılar.[13] Bundan sonra artık şoyle buyuruyorlardı:
“Ben her mu ’mine, mutlakÂ, dunya ve Âhirette insanların en yakınıyımdır. Dilerseniz şu Âyeti okuyun:
«O Peygamber, mu ’minlere oz nefislerinden daha evlÂdır/yakındır...»[14]
Hangi mu ’min vefÂt eder de geride bir mal bırakırsa vÂrisleri onu alsınlar. Borc veya bakıma muhtac birini bırakmışsa o da bana gelsin; ben onun mevlÂsıyım (himÂye ve yardım edicisiyim).”[15] (BuhÂrî, Tefsîr 33/1, KefÂlet 5, FerÂiz 4, 15, 25; Muslim, FerÂiz, 14)
Sa‘d bin Atval anlatıyor:
“Kardeşim vefÂt etmiş ve uc yuz dirhem mal ile bakıma muhtac coluk-cocuk bırakmıştı. Bıraktığı parayı ailesine harcamak istiyordum. Resûlullah:
«–Kardeşin borcu sebebiyle hapsedilmiş durumda, borcunu odeyiver!» buyurdular. Ben:
«–YÂ RasûlÂllah! Ben onun borclarını odedim. Sadece bir kadının iddia edip delil getiremediği iki dinar kaldı.» dedim.
Resûl-i Ekrem Efendimiz:
«–O kadına iddia ettiği iki dinarı ver. Cunku kadın hakîkati soylemektedir.» buyurdular.” (İbn-i MÂce, Sadakāt, 20)
Yine Peygamber Efendimiz bir hadîs-i şerîflerinde kıyÂmet gunune borclu bir hÂlde cıkılmaması hususunda mu ’minleri şoyle îkaz buyurmuşlardır:
“Kimin uzerinde din kardeşinin ırzı, namusu veya malıyla ilgili bir zulum varsa, altın ve gumuşun bulunmayacağı kıyÂmet gunu gelmeden once o kimseyle helÂlleşsin. Yoksa kendisinin sÂlih amelleri varsa, yaptığı zulum miktarınca sevaplarından alınır, (hak sahibine verilir). Şayet iyilikleri yoksa, kendisine zulmettiği kardeşinin gunahlarından alınarak onun uzerine yukletilir.” (BuhÂrî, MezÂlim 10, Rikāk 48)
3- VASİYETLERİNİ YERİNE GETİRMEK Techîz, tekfîn ve borcların odenmesinden sonra, kalan malın “ucte biri” ile olen kimsenin vasiyetleri yerine getirilir; geri kalanı ise vÂrislerine taksim edilir.
Nitekim Cennet ’le mujdelenen on sahÂbîden biri olan Sa‘d bin Ebî VakkÂs şoyle nakletmiştir:
“Ved Haccı yılında (Mekke ’de) yakalandığım şiddetli bir hastalık esnÂsında Resûlullah ziyaretime geldi. O ’na:
«–YÂ RasûlÂllah! Gorduğun gibi cok rahatsızım. Ben zengin bir adamım. Bir kızımdan başka mîrascım da yok. Malımın ucte ikisini sadaka olarak dağıtayım mı?» diye sordum.
Hazret-i Peygamber:
«–Hayır!» dedi.
«–Yarısını dağıtayım mı?» dedim. Yine:
«–Hayır!» dedi.
«–Ya ucte birine ne buyurursun, y ResûlÂllah?» diye sordum.
«–Ucte birini dağıt! Hatt o bile cok. Mîrascılarını zengin bırakman, onları muhtac bırakıp da halka avuc actırmaktan hayırlıdır. Allah rızÂsını duşunerek yaptığın harcamalara, hatt yemek yerken eşinin ağzına verdiğin lokmalara varıncaya kadar hepsinin mukÂfatını alacaksın.» buyurdu.
Sa‘d bin Ebî VakkÂs sozune devamla dedi ki:
«–YÂ ResûlÂllah! Arkadaşlarım gidip de ben kalacak mıyım? (Burada olecek miyim?)» diye sordum.
«–Hayır, sen burada kalmayacaksın. Allah rızÂsı icin guzel işler yaparak yukseleceksin. Allah ’tan oyle umuyorum ki, daha nice yıllar yaşayarak kimi insanlar (mu ’minler) senden fayda, kimileri de (kÂfirler) zarar gorecektir.
AllÂh ’ım! AshÂbımın (Mekke ’den Medîne ’ye) hicretini tamamla! Onları geri dondurup hicretlerini yarım bırakma! Acınacak durumda olan Sa‘d ibn-i Havle ’dir!» buyurdu.
Bu sozleriyle Resûlullah, Sa‘d bin Havle ’nin Mekke ’de olmesine uzulduklerini ifÂde ettiler.” (BuhÂrî, CenÂiz 36, VesÂy 2, Nefekāt 1, Merd 16, DeavÂt 43, FerÂiz 6; Muslim, Vasıyyet, 5)
4- DU VE İSTİĞFAR VefÂt eden bir musluman icin ilk duÂ, onun cenÂze namazını kılmaktır. Fahr-i KÂinÂt Efendimiz:
“Hangi muslumanın cenÂzesinde AllÂh ’a şirk koşmamış kırk kişi hazır bulunup namazını kılarsa, Allah, onların vefÂt eden kimse hakkındaki şefaatini mutlak kabul eder.” mujdesini vermişlerdir. (Muslim, CenÂiz, 59)
Burada zikredilen “kırk” rakamı, kalabalık insan topluluğunu ifÂde etmek icin kullanılmıştır. Zira bir başka hadîs-i şerîfte bu sayı icin “yuz” rakamı zikredilirken,[16] diğer bir rivÂyette de uc saflık bir cemaatin bulunması yeterli gorulmektedir.[17] Hatt bu son rivÂyeti nakleden MÂlik bin Hubeyre, bir muslumanın cenÂzesine katılanları az gorduğunde, duyduğu hadîse uygun olarak hemen onları uc saf hÂline getirirdi.
Bunun yanında, Muslumanların husn-i şehÂdetine nÂil olabilmek de vefÂt eden kimse icin buyuk bir mazhariyettir. Zira Hazret-i Enes şoyle anlatır:
“Peygamber Efendimiz ile bazı sahÂbîler birlikte bulunurlarken yanlarından bir cenÂze gecti. AshÂb-ı kirÂmdan bazıları o cenÂzeyi hayırla yÂd ettiler. Bunun uzerine Efendimiz:
«–وَجَبَتْ (VÂcib oldu, kesinleşti!)” buyurdular.
Sonra bir cenÂze daha gecti. Orada bulunanlar onun kotuluğunden bahsettiler. Resûl-i Ekrem Efendimiz yine:
“–وَجَبَتْ (VÂcib oldu, kesinleşti!)” buyurdular.
Bunun uzerine Hazret-i Omer:
“–YÂ ResûlÂllah, kesinleşen nedir?” diye hayretle sordu.
Peygamber Efendimiz:
“–Once gecen cenÂzeyi hayırla yÂd ettiniz, bu sebeple onun Cennet ’e girmesi kesinleşti. Sonrakinin de kotuluğunden bahsettiniz, onun da Cehennem ’e girmesi kesinleşti. Cunku siz (mu ’minler), AllÂh ’ın yeryuzundeki şahitlerisiniz.” buyurdular. (BuhÂrî, CenÂiz, 86; Muslim, CenÂiz, 60)
Din kardeşinin cenÂzesine katılarak onun namazını kılmak ve onunla beraber kabre kadar gitmek, mu ’mine buyuk sevap kazandırır.
Nitekim Rasûlullah Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Kim, sevÂbına inanarak ve karşılığını sadece Allah ’tan bekleyerek bir muslumanın cenÂzesi ile birlikte gider ve namazı kılınıp gomulunceye kadar beklerse, her biri Uhud Dağı kadar olan iki kırat[18] sevapla doner. Kim de cenÂze namazını kılar, defnedilmeden once ayrılırsa bir kırat sevapla doner.” (BuhÂrî, Îman, 35)
Bir gun Abdullah bin Omer, Sa‘d bin Ebî VakkÂs ile otururken yanlarına HabbÂb bin Eret gelir ve:
“–Abdullah! Baksana Ebû Hureyre ne diyor!” diye bu hadîsi nakleder.
Bunun uzerine Hazret-i Abdullah, HabbÂb ’ı, bu hadîsi araştırmak icin Hazret-i Âişe VÂlidemiz ’e gondererek; “Bunu ondan sorup gel!” der.
HabbÂb gidince Abdullah yerden bir avuc cakıl taşı alır; sinirli bir şekilde taşları elinde evirip cevirmeye başlar. Bir muddet sonra HabbÂb, Hazret-i Âişe ’nin;
“Ebû Hureyre doğru soyluyor; ben de ResûlullÂh ’ın oyle buyurduğunu işittim.” dediğini haber verir.
Bu sefer, vaktinde değerlendiremediği sevap fırsatlarına hayıflanan Abdullah bin Omer, elindeki taşları yere fırlatır ve:
“–Desene biz cok kırat kacırdık!” diye teessurunu ifÂde eder. (Muslim, CenÂiz, 56)
Burada vaad edilen sevÂbın miktar ve olcusu, -AllÂhu a‘lem- kesin bir sınır tÂyin etmekten ziyÂde, cenÂze teşyîinin fazîletini beyÂn etmek icin olmalıdır. Zira CenÂb-ı Hak, yapılan amellere, kalplerdeki niyet ve samimiyetin seviyesine gore ecir lûtfeder.
“CenÂze namazı kıldığınız zaman, olen kimseye ihlÂsla du ediniz!”[19] buyuran Allah Resûlu Efendimiz, bu hususta da ummetine en guzel bir ornek teşkil etmiştir. O ’nun cenÂzelerde yaptığı duÂlara dÂir birkac misal zikredecek olursak:
Ebû Abdurrahman Avf bin MÂlik naklediyor:
“Resûlullah bir cenÂze namazı kıldı. O ’nun şoyle du ettiğini duydum ve ezberledim:
«AllÂh ’ım! Onu bağışla, ona rahmet et, onu azap ve sıkıntılardan koru, kusurlarını affet! Cennet ’ten nasîbini ihsÂn et! Gireceği yeri (kabrini) genişlet!
Onu suyla, karla ve buzla yıka! Beyaz giysileri kirden (ve pisten) temizler gibi onu gunahlarından arındır!..
Onu Cennet ’e koy, kabir ve Cehennem azÂbından koru!»” (Muslim, CenÂiz, 85)
Cenaze Namazlarında Okunacak Dualar Ebû Hureyre, Resûlullah Efendimiz ’in cenÂze namazlarında şoyle du ettiğini nakletmiştir:
“AllÂh ’ım! Dirilerimizi ve olulerimizi, kucuklerimizi ve buyuklerimizi, erkeklerimizi ve kadınlarımızı, burada bulunanlarımızı ve bulunmayanlarımızı bağışla!
AllÂh ’ım! Bizden hayatta bırakacaklarını İslÂm uzere yaşat. Oldureceklerini îmÂn ile oldur.
Bizi bu cenÂzede bulunmanın sevÂbından mahrum etme ve ondan sonra bizi fitneye duşurme!” (Tirmizî, CenÂiz, 38)
“AllÂh ’ım! Bu cenÂzenin Rabbi Sen ’sin, onu Sen yarattın, İslÂm ’a Sen hidÂyet ettin. Şimdi onun rûhunu da Sen aldın. Onun gizlisini-acığını en iyi Sen bilirsin. Biz Sen ’in huzûruna, ona şefaatci olarak geldik; onu bağışla!” (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 56)
İbn-i AbbÂs anlatıyor:
“Resûlullah Efendimiz, geceleyin bir kabre girdiler. Kendisine bir kandil yakılmıştı. Uzanmış vaziyetteki cenÂzeyi kıble cihetinden aldılar ve ona:
«Muhakkak ki sen cok du eden ve cok Kur ’Ân okuyan bir kimseydin. Allah sana rahmetini bol kılsın!» diye du ettiler. Sonra da uzerine dort tekbir getirdiler.” (Tirmizî, CenÂiz, 62/1057)
CenÂb-ı Hak da mu ’minlerin, gecmişleri icin şoyle du ettiklerini haber vermektedir:
“…Ey Rabbimiz! Bizi ve bizden once gelip gecmiş îmanlı kardeş­lerimizi bağışla; kalplerimizde, îmÂn edenlere karşı hicbir kin bırak­ma! Rabbimiz! Şuphesiz ki Sen, cok şefkatli ve cok merhametlisin.” (el-Haşr, 10)
VefÂt eden kimselerin geride kalanlardan bekledikleri en muhim şeylerden biri de kendileri icin “istiğfar” edilmesidir. Nitekim Peygamber Efendimiz, bir cenÂze defnedildiğinde, kabirdeki sorgu-suÂlinin kolay olması arzusuyla meyyit icin istiğfar edilmesini tavsiye buyurmuşlardır.[20]
Yine Allah Resûlu Bakî Kabristanı ’ndaki ashÂbını ve Uhud şehitlerini sık sık ziyaret ederlerdi. Hazret-i Âişe VÂlidemiz ’in ifÂdesine gore; Efendimiz kendisinin yanında kaldığı her gecenin son kısmında Bakî Kabristanı ’na gider, oradakilere selÂm verip du ederdi.[21]
Hatt bir gece Hazret-i CebrÂil (a.s.) Peygamber Efendimiz ’e gelmiş ve;
“Rabbin Bakî ehline gidip onlar icin istiğfar etmeni emrediyor!” buyurmuştur. Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de hemen bu emre uyarak Cennetu ’l-Bakî ’yi ziyaret etmiştir. (Muslim, CenÂiz, 103)
Resûl-i Ekrem Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“İn­san ol­du­ğu za­man bu­tun amel­le­ri ke­si­lir. An­cak şu uc şey bun­dan mustesnÂdır: Sa­da­ka-i c­ri­ye, is­ti­f­de edi­len ilim ve ken­di­si­ne du eden ha­yır­lı ev­lÂt.” (Mus­lim, Va­sıy­yet, 14)
Diğer bir hadîs-i şerîflerinde ise Allah Resûlu Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Oldukten sonra kulun derecesi yukseltilir. Kul:
«−Ey Rabbim! Bu sevap nereden geldi?» diye sorar.
CenÂb-ı Hak da ona:
«−(Arkanda bıraktığın) hayırlı ve sÂlih evlÂdın senin icin istiğfarda bulundu, du etti.» buyurur.” (İbn-i MÂce, Edeb, 1; Ahmed, II, 509)
Dunyada, evlÂtlar buyurken anne-babalarına muhtactır. Fakat hayatlarının son kısımlarında anne-babalar, evlÂtlarına muhtactır. Vefatlarından sonra da anne-babalar, yine evlÂtlarının hayır-duÂlarına, kendileri icin birer sadaka-i cÂriye olmalarına muhtactır.
Hadîs-i şerîfte de ifÂde buyrulduğu uzere sÂlih evlÂtlar, vefÂt eden anne-babaları ve gecmişleri icin bir sadaka-i cÂriye ve rahmet vesîlesi olurlar. Fakat bunun aksine, dînî terbiyeleri ihmÂl edilen evlÂtlar ise anne-babaları icin -Allah korusun- bir seyyie-i cÂriye (yani devam edip giden bir gunah) sebebi hÂline gelirler. Boyle anne-babalar, -cok muhtac oldukları hÂlde- kabirlerinde ziyaretcisiz ve yapayalnız kalırlar.
Ustelik bir de;
“‒Aman canım ne olacak, o daha kucuk, zamanla duzelir…” denilerek kendi hÂline bırakılan, Kur ’Ân ve Sunnet cizgisinde yetiştirilmeyen o evlÂtlar, kıyÂmet gunu anne-babalarından dÂvÂcı olacak ve:
“‒Annem-babam beni ihmÂl etti, iyi bir musluman evlÂdı olarak yetiştirmedi…” diye şikÂyet edeceklerdir.
Unutmayalım ki cocuklar, Cennetʼe lÂyık bir sÂfiyetle dunyaya gelirler. Fakat anne-babalar kendilerine ilÂhî bir emÂnet olan cocuklarının mÂnevî terbiyelerini ihmÂl ederlerse, o Cennet kuşlarını -Allah korusun- yanlış yerlere ucururlar! Dolayısıyla, Kur ’Ân ve Sunnet ’in engin mÂn kevserinden tatmadıkları icin evlÂtlarına da tattıramayan anne-babalar, buyuk bir Âhiret vebÂliyle karşı karşıyadırlar.
Bu dunyada anne-baba, evlÂtlar, eş-dost, akraba, herkes bir arada yaşıyor. Fakat Âhirette bir “yevmuʼl-fasl” yani bir “ayrılık gunu” olacak. CenÂb-ı Hak KurʼÂn-ı Kerîmʼde o buyuk yol ayrımını haber veriyor. Cennet ehline;
“Onlara merhametli Rabbʼin soylediği selÂm vardır.” (YÂsîn, 58) buyuruyor. RÂzı olduğu kullarını, buyuk bir ikram ve iltifatla Cennetʼine dÂvet edeceğini bildiriyor. Fakat aynı sulÂleden de gelse, aynı toplumdan da olsa mucrimlere ise CenÂb-ı Hak;
“Ey mucrimler! Ayrılın bugun!” (YÂsîn, 59) buyuracak. Dunyadaki beraberlik, orada son bulacak. Mucrimlere Cehennem istikÂmeti gosterilecek.
Orada belki nice karı-koca birbirinden ayrı duşecek. Nice evlÂtla anne-baba, farklı yolların yolcusu olacak. Dunyada bir arada yaşayan, fakat gonul ibreleri farklı kıblelere bakan hısım-akrabanın, konu-komşunun bir kısmı bir tarafa gidecek, bir kısmı diğer bir tarafa savrulacak. Dehşetli bir ayrılık gunu vukū bulacak!..
İşte o gun mahzun olmamak icin, bugun hem kendi istikÂmetimize dikkat etmeli, hem de bilhassa ciğerpÂrelerimiz olan evlÂtlarımızı AllÂhʼın birer emÂneti bilip kucuk yaşlarından itibaren mÂnevî terbiyeleriyle guzelce alÂkadar olmalıyız.
En merhametli anne-baba; evlÂdını Kur ’Ân ve Sunnet terbiyesiyle, asıl istikbÂl olan Âhirete hazırlayan anne-babadır. İnsanın, evlÂdına bırakabileceği en kıymetli mîras, guzel bir İslÂm şahsiyet ve karakteridir.
Cocuklara ve genclere gosterilecek şefkat ve merhamet, hayatı sadece bu dunyadan ibaretmiş gibi gorerek onların karınlarını doyurup guzel elbiseler giydirmek, nefislerini eğlendirmek, ten rahatlarını temin etmek değildir. BilÂkis asıl şefkat ve merhamet, onların evvel ruhlarını doyurmaktır. Boylece ebedî istikbÂllerini bir azap faslı olmaktan kurtarıp sonsuz bir saÂdet baharı kılacak mÂnevî değerleri gec kalmadan şahsiyetlerine kazandırmaktır.
Bu itibarla, AllÂhʼa ve Âhirete îmÂn eden merhametli bir anne-baba, evlÂtlarının dunya ile Âhiret saÂdeti karşı karşıya geldiğinde, hic tereddut etmeden dunyayı elinin tersiyle iter ve Âhireti tercih eder. Deryayı bırakıp damlanın tÂlibi olma ahmaklığına duşmez.
“–EvlÂtlarım bu dunyada tıka basa doysun da, isterse Âhirette zehir-zıkkım yesin!” diyemez.
“–Bugun dunyevî istikbÂli parlak olsun da, varsın Âhirette yuzu karalardan olsun!” diyemez...
Gunumuzde ise evlÂtların iyi bir istikbÂli olsun diye dunyevî tahsillerine buyuk bir ehemmiyet verilip bu yolda gereken “vakit, nakit ve emek” fazlasıyla sarf edilirken, onların ebedî saÂdetini temine medÂr olacak dînî tahsillerine ise -maalesef- luzûmu kadar ehemmiyet verilmiyor. Dunyevî diplomalar yanında, uhrevî diplomalara dikkat edilmiyor. Cocukları yaz tatilinde bir-iki aylığına kalabalık bir cÂmiye gondermek, kÂfî zannediliyor. HÂlbuki dînî tahsili bu kadar basit gormek, kalpteki îman zaafının acı bir gostergesidir.
O hÂlde bugun bilhassa mutedeyyin anne-babalar, başlarını iki ellerinin arasına alıp duşunmelidir:
İstikbÂli veren kim? Gercek istikbÂl dunyada mı, Âhirette mi?.. Acaba evlÂtlarımızın guzel bir eğitim alıp şu fÂnî hayat carşısında iyi bir noktaya gelmesini arzu ettiğimiz kadar, ebediyet yurdu Âhirette de guzel bir makÂma ermelerini arzu ediyor muyuz? EvlÂtlarımız gercekten bizim evlÂdımız olarak mı yetişiyor? Onların şahsiyet ve karakterini hangi cevreler şekillendiriyor? Onların gonullerinde, ideallerinde, hedeflerinde hangi modeller, hangi şahsiyetler var? Cocuklarımız mı televizyon, internet, bilgisayar ve cep telefonlarını kullanıyor; yoksa bu cihazlar mı evlÂtlarımıza kumanda ediyor?!. Elbette her anne-baba, yavrusunu en guzel kıyafetler icinde gormek ister. Fakat Âhiret inancına sahip bir ebeveyn, evlÂdını obur Âlemde Cennet ipeğinden atlas kaftanların mı, yoksa Cehennemʼin yalaz yalaz ateşinin mi saracağı endişesiyle daha fazla meşgul olur. Bu yuzden yavrularına tesettur hassÂsiyeti kazandırabilmek icin, daha kucuk yaşlarından itibÂren onları CenÂb-ı Hakk ’ın rÂzı olacağı olculer icinde giyinmeye alıştırır. Peki bizler, yavrularımızın toplum icine cıkarken, fÂnîler tarafından garipsenmemesi icin giyim-kuşamlarına gosterdiğimiz îtin ve dikkati, acaba ilÂhî huzûra cıkacağı gundeki vaziyetleri icin de sergileyebiliyor muyuz? EvlÂtlarımızın zÂhirî gorunuşunu guzelleştirmek icin gosterdiğimiz gayretler mi, yoksa gonul dunyalarının Kur ’Ân ve Sunnet ikliminde yeşermesi icin sergilediğimiz gayret ve fedakÂrlıklar mı daha on plÂnda? HÂlbuki CenÂb-ı Hakk ’ın kullarında değer verdiği asıl husûsiyet, Âyet-i kerîmede şoyle bildiriliyor:
“…Muhakkak ki Allah katında en keremliniz (değerli olanınız), en cok takv sahibi olanınızdır…” (el-HucurÂt, 13)
Hadîs-i şerîfte de şoyle buyruluyor:
“Hic şuphesiz ki Allah TeÂlÂ, sizin bedenlerinize ve sûretlerinize bakmaz; ancak kalplerinize nazar eder.” (Muslim, Birr, 33)
Yani ebediyet yolculuğumuzda bize ve evlÂtlarımıza fayda sağlayacak olan, ne bedenî guc-kuvvettir ne de zÂhirî guzelliktir; ancak îman, takv ve sÂlih amellerdir...
VelhÂsıl, yarın ıssız bir kabirde ağır bir nedÂmetle yapayalnız kalmamak ve evlÂtlarımızın du ve istiğfÂrına nÂil olabilmek icin, bugun fırsat elde iken yavrularımızı Kur ’Ân ’ın feyz ve rûhÂniyetiyle yetiştirmeye gayret etmeliyiz. EvlÂtlarımızın terbiyesiyle yakından alÂkadar olmalı, onların tertemiz yureklerine Allah ve Peygamber sevgisini, Kur ’Ân ve Sunnet kulturunu aşılamalıyız. MÂrifetin iltifÂta tÂbî olduğu gerceğinden hareketle, yavrularımızda mÂnevî guzelliklerin neşv u nem bulması icin, onları hediye ve iltifatlarla teşvik etmeliyiz.
İmam MÂlik Hazretleri der ki:
“Ben her hadis ezberlediğimde, babam bir hediye verirdi. Oyle bir zaman geldi ki, babam hediye vermese bile, hadis ezberlemek, bende bir lezzet hÂline geldi.”
Unutmayalım ki, evlÂtlarımızın gonul toprağına hangi tohumları ekersek, onların mahsulunu biceriz. Yani ne verebilirsek, onu bekleyebiliriz…
5- SADAKA VE İNFAK Du ve istiğfardan sonra oluye en cok fayda sağlayan şey, onun adına tasadduk ve infakta bulunmaktır.
Abdurrahman bin Ebî Amra ’nın anlattığına gore annesi, bir kole ÂzÂd etmek istemişti. Ancak bunu sabaha tehir etmiş ve sabaha cıkamadan da vefÂt etmişti. Abdurrahman, KÂsım bin Muhammed ’e:
“–Ben annemin yerine bir kole ÂzÂd etsem, anneme faydası olur mu (sevÂbı ulaşır mı)?” diye sorunca, o da şu cevÂbı vermiştir:
“–Sa‘d bin UbÂde, Resûlullah ’a gelip:
«–Annem vefÂt etti, ben onun adına bir kole ÂzÂd etsem ona faydası olur mu?» diye sormuştu. Allah Resûlu de; «–Evet!» buyurmuşlardı.” (Muvatta, Itk, 13; Bkz. Bu­h­rî, Ve­s­yÂ, 15)
Hazret-i Ebûbekir ’in oğlu Abdurrahman, uyku esnÂsında Âniden vefÂt etmişti. Hazret-i Âişe VÂlidemiz, bu kardeşinin hayrına pek cok kole ÂzÂd etti. (Muvatta, Itk, 14)
Butun bu ha­dîs-i şe­rîf­ler, vefÂt et­miş mu ’min­le­rin, ha­yat­ta olan ya­kın­la­rı­nın ve mu ’min kar­deş­le­ri­nin duÂ, sadaka ve in­fak­la­rın­dan is­ti­f­de edecek­le­ri­ni bildirerek on­la­rı bu ha­yır­la­ra teş­vik et­mek­te­dir.
İbn-i AbbÂs anlatıyor:
“Bir kimse Resûlullah ’a gelerek:
«–YÂ ResûlÂllah! Annem vefÂt etti, uzerinde de bir aylık oruc borcu var, onun adına borcunu odeyeyim mi?» dedi.
Resûlullah:
«–Annenin uzerinde mal borcu olsaydı onun adına odemez miydin?» diye sordular.
«–Evet, oderdim!» deyince de, Efendimiz:
«–AllÂh ’a olan borc, odenmeye daha lÂyıktır!»” buyurdular. (Muslim, SıyÂm, 155)
Her gecen gun bunyesi zayıflayan hasta ve yaşlıların tutamadıkları farz orucları icin sağlıklarında fidye odemeleri veya fidyenin odenmesini vasiyet etmeleri şarttır. Boyle bir vasiyetin mevcûdiyeti ve terekenin ucte birinin de yeterli olması hÂlinde mîrascıların bu fidyeyi odemeleri, dînî bir vecîbedir. Vasiyeti yoksa veya terekenin ucte biri vasiyet icin yeterli değilse, mîrascıların teberrû kabîlinden bunu odemeleri tavsiye edilmiştir.
Yolculuk, hastalık, gebelik, sut emzirme, ileri derecede aclık ve meşakkat gibi mazeretler de oruc tutmamaya veya başlanmış bir orucu bozmaya ruhsat teşkil etse de, tutulamayan bu oruclar icin fidye odenmesini cÂiz kılmaz. Mazeret hÂli ortadan kalkınca bunların kaz edilmesi gerekir. Bu kimseler şayet kaz edemeden olmuşse, mîrascıların aynı şekilde bu oruclar icin fidye vermesi, İslÂm Âlimlerince cÂiz, hatt mendup (tavsiye edilen) bir davranış olarak gorulmuştur.
Sağlığında mazeretsiz olarak oruc tutmamış ve kaz da etmemiş kimse adına dahî vefÂtından sonra fidye verilebileceği, bu fidyenin, olenin oruc borcunu iskāt[22] etmesinin muhtemel olduğu soylenmiştir. Âlimler bu hususta ihtilÂf edip tartışmışlardır.
Îf edilemeyen ibadetler icin mukellefin vefÂtından sonra fidye odenmesinin cevÂzı ve borcu duşurucu olup olmadığı tartışması, bedenî ibadet olmaları sebebiyle “namaz ve oruc” uzerinde temerkuz eder. Mukellefin sağlığında îf etmediği “kurban, adak, kefÂret, zekÂt” gibi malî ibadetlerin, vefÂtından sonra vasiyetine bağlı olarak veya mîrascılar tarafından kendi arzularıyla mÂlî odeme şeklinde telÂfi edilmesi, daha mÂkul gorunmektedir. Zira hem borcla îfÂsı arasında cins birliği mevcuttur, hem de bu tur ibadetlere ucuncu şahısların hakları taalluk etmiştir. MÂlî ibadetlerde niyÂbet, yani vekillik de kÂide olarak cÂizdir.
Bu goruşlerin temelinde ise herhangi bir şer ’î delilden ziyade; umit, ihtiyat ve temennîye dayalı bir iyimserlik bulunmaktadır.
6- KUR ’ÂN OKUMAK Kur ’Ân-ı Kerîm okuyup sevÂbını vefÂt eden kimselere bağışlamak da onlar adına yapılan iyilik ve hayır cumlesindendir.
Kur ’Ân tilÂveti sebebiyle hÂsıl olacak ilÂhî rahmetten mevtÂnın da istifÂdesi icin bilhassa YÂsîn-i Şerîf okunması, herkesin bildiği ve tatbik ettiği bir usûldur. Nitekim hadîs-i şerîfte şoyle buyrulur:
“…YÂsîn, Kur ’Ân ’ın kalbidir. Bir kimse onu AllÂh ’ın rızÂsını ve Âhiret yurdunu talep ederek okursa, muhakkak gunahları bağışlanır. Olulerinize de YÂsîn Sûresi ’ni okuyunuz.” (Ahmed, Musned, V, 26)
Yine Resûlullah Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Sizden biri vefÂt ettiğinde onu fazla bekletmeyin! Onu serî bir şekilde kabrine goturun! Kabrinin baş ucunda FÂtiha Sûresi ve ayak ucunda da Bakara Sûresi ’nin sonu (Âmene ’r-Resûlu) okunsun!” (TaberÂnî, Mu ’cemu ’l-Kebîr, XII, 340; Heysemî, Mecmau ’z-ZevÂid, III, 44; Deylemî, Musned, I, 284)
Al bin el-LeclÂc, sahÂbe-i kirÂmdan olan babası LeclÂc ’ın, vefÂtı esnÂsında kendilerine şu vasiyette bulunduğunu rivÂyet etmiştir:
“Beni kabre koyduğunuz zaman;
بِسْمِ اللّٰهِ وَعَلٰى سُنَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ : AllÂh ’ın adıyla ve Resûlullah ’ın sunneti uzere (seni Hakk ’a emanet diyoruz) deyiniz ve uzerime toprak atınız. Ba­ş ucumda Bakara Sûresi ’nin evvelini ve son kısmını okuyunuz. Şuphesiz ben, Abdullah bin Omer ’in bu uygulamayı guzel gorduğune şahit olmuştum.” (Beyhakî, es-Sunenu ’l-KubrÂ, IV, 56)
Yine Al bin el-Lec­lÂc ’ın oğlu Abdurrahman da şoyle der:
“Babam bana şoyle dedi:
«–Yavrucuğum! Olduğumde bana lÂhit turu bir kabir kaz! Beni kabrime koyduğun za­man;
بِسْمِ اللّٰهِ وَعَلٰى مِلَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ صَلَّى اللّٰهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : AllÂh ’ın adıyla ve Resûlullah ’ın dîni uzere (seni Hakk ’a emanet diyoruz) de! Sonra uzerime kurek kurek toprak at!­ Sonra baş ucumda Bakara Sûresi ’nin başını ve sonunu oku! Ben Resûlullah Efendimiz ’in boyle buyurduklarını işittim.” (Heysemî, III, 44)
SahÂbe-i kirÂmdan Amr bin Âs ’ın vefÂtı esnÂsında vasiyet olarak etrafındakilere soylediği şu sozler de cÂlib-i dikkattir:
“Beni kabrime defnettiğiniz zaman, bir deve kesip etini parcalayacak kadar mezarımın başında bekleyin ki, sizin varlığınızla yeni hayatıma alışma imkÂnı bulayım ve Rabbimin elcilerine vereceğim cevapları hazırlayayım.” (Muslim, Îman, 192)
Bu rivÂyeti kitabında zikreden İmÂm Nevevî, İmÂm ŞÃ‚fiî Hazretlerinin şu sozlerini nakletmiştir:
“Mezarın başında Kur ’Ân ’dan Âyet ve sûreler okumak mustehabdır. Kur ’Ân ’ın tamamının okunması (hatmedilmesi) ise, daha guzeldir.”[23]
Bir hadîs-i şerîfte zikredildiği uzere Resûlullah Efendimiz, Sa‘d bin MuÂz vefÂt ettiğinde onun cenÂze namazını kılıp onu kabrine koyduktan ve uzerini toprakla orttukten sonra uzun muddet ashÂbıyla birlikte tesbihatta bulunmuş, tekbir getirmiştir.[24]
TÂbiîn neslinin buyuk hadis Âlimlerinden İmÂm Şa‘bî Hazretleri şoyle der:
“Yakınlarından biri vefÂt ettiğinde EnsÂr, sık sık onun kabrini ziyaret eder, yanında Kur ’Ân okurlardı.”[25]
Yine İmÂm Şa‘bî Hazretleri şoyle der:
“EnsÂr, meyyitin yanında Bakara Sûresi ’ni okurlardı.” (İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, II, 445/10848)
TÂbiînden CÂbir bin Zeyd, meyyitin yanında Raʻd Sûresi ’ni okurdu. (İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, II, 445/10852)
Butun bu rivÂyetlerden anlaşılacağı uzere kabirleri ziyaret etmek, orada bulunanlara selÂm verip du ve istiğfarda bulunmak, onlar adına hayır-hasenÂt yapıp Kur ’Ân tilÂvet etmek, hem diriler hem de oluler icin bir rahmet vesîlesidir.
Hazret-i Peygamber ve ashÂb-ı kirÂmın kabir ziyaretiyle ilgili sozleri ve tatbikÂt­ı, bu hususta ifrat ve tefrite duşmeden nasıl davranılması gerektiğini bizlere acıkca gostermektedir.
7- TÂZİYEDE BULUNMAK Bir yakını vefÂt eden veya herhangi bir musîbete uğrayan kimselere tÂziyede bulunmak, yani onları tesellî ederek sabır telkin etmek de muhim bir ictimÂî hizmettir.
Resûl-i Ekrem Efendimiz şoyle buyurmuştur:
“Bir musîbeti sebebiyle din kardeşine tÂziyede bulunan mu ’mine, Allah TeÂl kıyÂmet gunu kerem elbiselerinden giydirir (şeref bahşeder).” (İbn-i MÂce, CenÂiz, 56)
Âciz yaratılan insanoğlu, bel ve musîbetler karşısında desteğe ve tesellîye muhtactır. Dolayısıyla cenÂze teşyîi ve tÂziye gibi hususlar, cok muhim birer İslÂmî ve insÂnî vazifedir. Bunları ihmÂl etmek, bir mu ’min icin buyuk bir vebal ve noksanlık sebebidir.
Ayrıca unutmayalım ki bugun bir kardeşimize cok gorduğumuz ufak bir ziyaret ve tesellîye, yarın kendimiz muhtac duruma duşebiliriz. Bu sebeple, ihtiyac duyduğumuz bir zamanda cevremizde tutunacak bir dal bulmak istiyorsak, bugun din kardeşlerimizin acısını paylaşmaya ve her turlu dertlerine derman olmaya gayret etmeliyiz. Zira gercek bir din kardeşliği, kardeşinin saÂdetini paylaşmak kadar, derdini paylaşmaya da gonullu olmayı gerekli kılar.
Dipnotlar:
[1] Bkz. el-HucurÂt, 10.
[2] Techîz: VefÂt eden kimse icin genel olarak yapılması gereken hazırlıklar.
Tekfîn: VefÂt eden kimsenin kefenlenmesi.
Teşyî: VefÂt etmiş kimsenin tabuta konulup musallÂya, yani cenÂze namazının kılınacağı yere ve namazdan sonra da kabristana taşınması.
[3] Farz-ı kifÂye: Bir veya yeterli sayıda kişi tarafından yerine getirilmesi ile başkaları uzerinden sorumluluğu kalkan farz.
[4] Mustehab: Yapılması dînen emredilmediği hÂlde makbul sayılan şeyler. İşleyen sevap kazanır, işlemeyen gunaha girmez.
[5] CenÂze namazını ikinci defa kılmak, Hanefîlere ve MÂlikîlere gore mekruhtur. ŞÃ‚fiîlere ve Hanbelîlere gore ise cenÂzeye yetişemeyenin, definden sonra bile olsa, ayrıca cenÂze namazı kılması cÂizdir; hatt ŞÃ‚fiîlere gore bu, sunnettir.
[6] İbn-i Sa‘d, Tabakāt, I, 144; BelÂzurî, EnsÂb, I, 451.
[7] İbn-i Abdilberr, İstiÂb, I, 59; İbn-i Esîr, Usdu ’l-GÂbe, I, 51; KastalÂnî, MevÂhibu ’l-Ledunniyye, I, 259.
[8] Hadîs-i şerîfin tam metni icin bkz. sf. 131.
[9] Bkz. Muslim, CenÂiz 94; Ebû DÂvûd, CenÂiz 76; Tirmizî, CenÂiz 58.
[10] Ebû DÂvûd, CenÂiz 19-20; Ahmed ibn-i Hanbel, Musned V, 26, 27; İbn-i HibbÂn, Sahih, V, 3.
[11] Bkz. Muslim, İmÂre, 119, 120; NesÂî, Buyû, 98; Ahmed, V, 289.
[12] Tirmizî, CenÂiz, 69/1069; NesÂî, CenÂiz, 67.
[13] BuhÂrî, Nefekāt, 15; Muslim, FerÂiz, 14.
[14] el-AhzÂb, 6.
[15] Bundan dolayı, borcunu odemek istediği hÂlde mal bırakamayan kimsenin borcunu, devlet başkanının beytulmÂlden/devlet hazinesinden odemesi îcÂb eder.
[16] Bkz. Muslim, CenÂiz, 58.
[17] Bkz. Ebû DÂvûd, CenÂiz, 39/3166; Tirmizî, CenÂiz, 40.
[18] Kırat: Kıymetli taşların tartılmasında kullanılan iki desigramlık olcu. Dirhemin on altıda biri.
[19] Ebû DÂvûd, CenÂiz, 54-56/3199.
[20] Hadîs-i şerîfin tam metni icin bkz. sf. 123.
[21] Bkz. Muslim, CenÂiz, 102.
[22] İskāt: Namaz, oruc, kurban, adak, kefÂret gibi ibadet ve borcları îf etmeden vefÂt etmiş bir kimseyi bu borclardan kurtarmak icin fukaraya nakdî bedellerini vermeye denir. (Hayrettin Karaman, Ebediyet Yolcusunu Uğurlarken, s. 81-85)
[23] Nevevî, RiyÂzu ’s-SÂlihîn, Beyrut, ts., s. 293.
[24] Hadîs-i şerîfin tam metni icin bkz. sf. 132.
[25] Ebû Bekir bin HallÂl, el-KırÂe ınde ’l-Kubûr, Beyrut 1424, s. 89, no: 7.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Ebediyet Yolculuğu, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan
OLEN KİŞİNİN ARKASINDAN KUR ’ÂN OKUMANIN İSLAM ’DAKİ YERİ
OLMUŞ KİŞİLERİN YERİNE ORUC TUTULABİLİR Mİ?
OLENLER İCİN 7. GUN, 40. GUN VE 52. GUN DUASI VAR MI?