Kalbin sırları nelerdir? Kalpler, manevi durumlarına gore kac kısma ayrılır?İdrîs -aleyhisselÂm- ’ın hayatı bizlere, semÂvî hayranlığın esrÂrını ve musaff (arınmış) bir kalbin, ilÂhî tecellîlere nasıl mazhar olduğunu gosterir. Hayvanlardan aşağı derekelerle meleklerden ustun dereceler arasında bulunabilen insanın, zirveye ulaşarak melekî husûsiyetler kazandığını muşÃ‚hede imkÂnı sunar.
Bedenin ve rûhÂnî Âlemin merkezi durumunda olan kalb, tasfiye ve tezkiye edilerek, AllÂh ’ın lutf u keremiyle oyle bir noktaya ulaşır ki, o kalbin sÂhibi, gorunuşte diğer insanlardan farklı olmamasına rağmen rûhÂnî yonuyle meleklerden daha yuksek derecelere vÂsıl olur.
Bunlar, İdrîs -aleyhisselÂm- ’ın alÂmet-i fÂrikaları olan husûsiyetler olduğu icin, burada kalb Âlemi hakkında biraz mÂlumat vermek luzûmu hissettik.
İnsanın dunyadaki en muhim vazîfesi ve en ciddî meşgalesi, sonsuz bir hayat olan olum otesine hazırlanmak olmalıdır. Bu da ancak, kalbin hakîkatini bilmek, onu her turlu tehlike ve kotulukten ko­ruyarak guzel ahlÂka yonlendirmekle mumkun olur. DunyÂdaki huzur ve saÂdet de, Âhi­retteki saltanat da kalb-i selîme sÂhip olmakla elde edilebilir.
Kalb, lugatte bir şeyi zıddına cevirmek, şekil ve renk değiştirmek mÂnÂlarına gelir. Bu karakteri sebebiyle kalbler; ya rûhÂnî ve melekî, ya da nefsÂnî ve şeytanî fiiller arasında bir omur boyu calkalanır durur.
Fert ve toplumda kemÂl ve zevÂl, hep kalbin terakkî ve tedennîsine bağlıdır. RûhÂniyet ile dolu kalblerde; guzel ahlÂk, amel-i sÂlih ve guzel hÂller zuhûr eder. Boylece kul “ahsen-i takvîm”, yÂni en guzel seviyeye ulaşır.
NefsÂniyet ile dolu kalblerde ise; kufur, şirk, kotu huy, şehvet ve vesvese bulunur. Bu durumda kalb, yaratılış gÂyesinin zıddına doner ve korelir. Boyle bir kalbe sÂhip olanlar “Belhum edall”, yÂni hayvandan bile aşağı bir derekeye duşerler. Nitekim Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“And olsun ki biz, cinlerden ve insanlardan bircoğunu (kendi irÂdeleri ile hak edeceklerinden) cehennem icin yaratmışızdır. Onların kalbleri vardır, bunlarla idrÂk etmezler; gozleri vardır, bunlarla gormezler; kulakları vardır, bunlarla işitmezler! İşte onlar, hayvanlar gibidir; hatt daha da aşağıdırlar. İşte onlar, gÂfillerin ta kendileridir.” (el-A ’rÂf, 179)
Kalbi ifsÂd eden nefs ve şeytanın hîle ve desîselerinden kalbin muhÂfaza edilebilmesi ancak ibÂdet, zikrullÂh, rûhÂnî sohbetler ve guzel ahlÂk ile mumkundur. Bunların neticesinde kulda takv hÂli tecellî eder ki AllÂh indinde gercek ustunluk olcusu de budur. CenÂb-ı Hak buyurur:
“…Şuphesiz ki AllÂh indinde en değerli olanınız, takv bakımından en ustun olanınızdır!..” (el-HucurÂt, 13)
Bu takv hÂlinin muhÂfazası icin de, sÂdık ve sÂlihlerle ulfet, sohbet ve beraberlik mecbûriyeti vardır. Kalblerin mÂnen muhÂfaza ve takviyesi bakımından bu nevî meclislerde tecellî eden fuyûzÂt-ı ilÂhiyenin ehemmiyeti pek buyuktur. Bu meclisler, nûr-i nubuvvetten muktebes feyizlerin coştuğu kudsî mekÂnlardır. Hatt ehlullÂhın beyÂnına gore FeyyÂz-ı Mutlak olan CenÂb-ı Hak ’tan kulların gonullerine lutfedilen bu feyiz ve nûrun ilk mecrÂsı, RasûlullÂh Efendimiz ’in sadr-ı şerîfleridir. Buradan sÂlih ve sÂdıkların sadrına intikÂl eder. Onlardan da, muteselsilen onlara yakın­lık ve muhabbet duyanların gonullerine akseder.
Gunumuzde sosyal psikoloji biliminin de kabul ettiği gibi insan, cevresinden gelen tesirlere acık bir varlıktır. İnsanların huy ve hÂlleri birbirine sirÂyet eder. Cunku rûhlar arasındaki mÂnevî alış-veriş inkÂr edilemez bir gercektir. Enerjik karakter­lerde dÂim sirÂyet ozelliği vardır. YÂni faal ve muessir şahsiyetlerdeki rûhî temÂyuller, onlarla birlikte bulunanlara kendi istîdÂd ve istekleri nisbetinde intikÂl eder. Boylece sÂlih ve sÂdıklarla ulfet edenler, onlar gibi sÂdıklaşır, sÂlihleşir. Nitekim Âyet-i kerîmede ehemmiyetine binÂen “takv sÂhibi olmak” ile “sÂdıklarla beraber olmak” peşpeşe emredilmektedir:
“Ey îmÂn edenler! AllÂh ’a karşı takv uzere bulunun ve sÂdıklarla berÂber olun!” (et-Tevbe, 119)
Kalb cevherini koruyamamak ve muhÂfaza edememek, insanlık haysiyeti adına buyuk bir cinÂyet ve acı bir kayıptır. Kalblerini şeytÂnî arzulara kurban edenlere, cehennem acıklı bir mekÂn olacaktır. Kalb, aslında bir hak ve hakîkat pusulasıdır. Kulun irÂdesinin ibresi, hayır vey şer, hangi tarafa yonelir ve amel ederse, insan, kulluk notunu ona gore alır. Hadîs-i şerîfte:
“Şuphesiz ki AllÂh TeÂlÂ, sizin sûretlerinize ve mallarınıza değil, kalblerinize ve amellerinize bakar!” (Muslim, Birr, 34) buyrulmuştur.
MANEVİ DURUMLARINA GORE KALPLER Kalbler, mÂnevî durumlarına gore beş kısma ayrılır:
1. Muhurlu ve Kilitli Kalpler
Hicbir mÂnevî meziyet taşımayan bu kalbler, tamÂmen hayvÂnî bir hayata dalarak dunyÂyı sÂdece yemek, icmek ve eğlenmek gibi ten planındaki gelgec heveslerden ibÂret gorurler. İnsanda ve kÂinÂtta bulunan ilÂhî sır ve incelikleri keşfedebilecek basîret ve firÂsetten fersah fersah uzaktırlar. Peygamberlerin ve AllÂh dostlarının kalbleri ile tam bir zıtlık icinde olan boyle bir kalbe sÂhip bedenler, Âdeta mezar­dan farksızdırlar. Cesetler nasıl ki toprakta curuyup giderse, bu nevî kalbler de inkÂr karanlık ve bataklıkları icinde oylece kaybolup giderler. DalÂlete (sapıklığa) dûcÂr olan bu kalbler, yalnız kendilerini değil, kendilerine yakın olanları da hazîn bir Âkıbete suruklerler. Bunlar hakkında CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“On­lar, Kur ’Ân ’ı in­ce­den in­ce­ye du­şun­mez­ler mi? Yok­sa (on­la­rın) kalb­ler(i) uze­rin­de ki­lit­ler mi var?” (Mu­ham­med, 24)
Onlar, dunyÂda AllÂh ’ın nîmetleri icinde yaşayıp, sÂhibini inkÂr etmek, O ’nun emir ve yasaklarını ciğnemek gibi buyuk bir nankorluk ve ahlÂksızlık icindedirler. CenÂb-ı Hak, bu tip insanlar icin Âyet-i kerîmelerde şoyle buyurur:
“Onlar, sağır, dilsiz ve kordurler. Bu sebeple onlar, (hakîkate) donemezler.” (el-Bakara, 18)
“Elbette sen olulere duyuramazsın! Arkalarını donup giderlerken, sağırlara o dÂveti işittiremezsin! Sen korleri sapıklıklarından vazgecirip doğru yola getiremezsin! Ancak Âyetle­rimize inanıp da teslîm olanlara duyurabilirsin!” (en-Neml, 80-81)
CenÂb-ı Hak bu vasıftaki kalblerin muhurlu ve kilitli olduğunu şoyle beyÂn buyurur:
“AllÂh, onların kalblerini ve kulaklarını muhurlemiştir. Onların gozlerinde de bir perde bulunmaktadır ve onlar icin buyuk bir azÂb vardır.” (el-Bakara, 7)
Âyette gecen muhurlu ve kilitli kalbe sÂhip olanlar, hakîkat ve hayra karşı kapıları kapanmış, insanî ve mÂnevî hayatla alÂkaları kesilmiş kimselerdir. Kalblerindeki muhurleri ve kilitleri acmak, ancak unuttukları AllÂh ’a kalmıştır.
Bu key­fi­yet, bu­tun in­san­lı­ğı kor­ku ve haş­yet­le ur­per­te­cek il­hî bir sır ve hik­met ihtiv etmektedir. Dun­y­da iken kal­bi mu­hur­le­nip hi­d­yet ka­pı­la­rı­nın kendisine ka­pan­dığı kimseleri bizler değil, ancak AllÂh bilir. Cunku CenÂb-ı Hak, olumunden once dilediği kuluna hidÂyet nasîb eder.
Kur ’Ân-ı Ke­rîm ’de kalb­le­ri mu­hur­le­nen kim­se­ler­den bah­se­dil­mek­le bir­lik­te, bun­la­rı şa­hıs-be-şa­hıs t­yin et­mek mum­kun de­ğil­dir. Cun­ku Âkı­bet mec­hul­dur. Fi­ra­vun ’un si­hir­baz­la­rı mi­s­li, da­l­let uze­re ya­şa­yıp Âhir omur­le­rin­de hi­d­ye­te eren­ler ol­du­ğu gi­bi, K­run ve Bel ’am bin Ba­ura mi­s­li, hi­d­yet uze­re yu­ru­yup, so­nun­da def­te­ri­ni hus­ran­la ka­pat­mış olan­lar da mev­cuttur. Dolayısıyla mu ’minler, bu gibi Âyetleri yanlış anlayarak AllÂh ’ın dînini tebliğde ihmÂlkÂr davranmamalıdırlar. Ote yandan her bir kul, kendisinin de boyle bir tehlikeye duşebileceği endişesiyle AllÂh TeÂl ’dan kalbini dÂimî olarak îmÂn uzere sÂbit kılmasını taleb etmeli ve uyanık bir hayat surmeye calışmalıdır. Zîr kalbler ihmÂl edildiğinde hidÂyetten uzaklaşmakta, AllÂh ’ın zikrine karşı katılaşmakta, hatt taşlardan daha katı bir hÂle bile gelebilmektedir. Âyet-i kerîmede bu hakîkat şoyle tasvîr edilir:
“Sonra bunun ardından kalbleriniz yine katılaştı; artık onlar taş gibi veya daha da katıdırlar. HÂlbuki taşlardan oylesi vardır ki, onlardan nehirler fışkırır; bir kısmı da vardır ki, yarılır da icinden su cıkar. Hem onlardan bÂzısı da vardır ki, AllÂh korkusundan duşup yuvarlanır. AllÂh yapmakta olduklarınızdan gÂfil değildir.” (el-Bakara, 74)
Bu sebeple AllÂh TeÂlÂ, kalblerini muhurlenip kilitlenmekten muhÂfaza etmeleri icin kullarını şoyle îkÂz buyurur:
“AllÂh ’ı unutan; bu yuzden AllÂh ’ın da onlara kendilerini (oz hakîkatlerini) unutturduğu kimseler gibi olmayın! İşte onlar fÂsıkların t kendileridir.” (el-Haşr, 19)
2. Hasta Kalpler
Bun­lar, sıh­hat­li kalblerle muhurlu kalbler ara­sın­da bir mev­kî­de­dir­ler. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de hasta kalbler hakkında şoyle buyrulur:
“Onların kalblerinde bir hastalık vardır. AllÂh da onların hastalığını artırmış­tır. Soylemekte oldukları yalanlar sebebiyle de onlar icin elîm bir azÂb vardır.” (el-Bakara, 10)
Âyet-i kerîmede kalblerinin hasta olduğu bildirilen bu kimseler, sÂdece dilleriyle inandıklarını soyleyen, lÂkin nefsÂniyetin sultası altında bulundukları icin sÂlih bir yaşayışı olmayan kimselerdir. ÎmÂn, bunların kalblerine tam olarak yerleşmemiştir. Bu nevî­ kalb sÂhiplerinin h­li, be­de­nen has­ta insan­la­rın ıztırap icindeki hÂline ben­zer. Ne dun­ye­vî ha­yat­la­rın­da bir Âhenk, ne de ic Âlemlerinde hu­zur var­dır. İc Âlem­le­rin­de­ki be­lir­siz­lik dış Âlem­le­ri­ni, dış Âlem­le­rin­de­ki du­zen­siz­lik de ic Âlem­le­ri­ni men­fî te­sir al­tın­da bı­ra­kır. AllÂh TeÂl bu kişilerin icine duştuğu durumu şoyle ifÂde buyurur:
“İşte onlar, hidÂyet karşılığında dalÂleti satın almışlardır. Onların bu tic­reti kazanclı olmamış ve doğru yolu da bulamamışlardır.” (el-Bakara, 16)
Al­lÂh ’ın Âyet­le­ri­ni lÂyıkıyla idrÂk etmeye m­nî olan vasıflar; ki­bir, ucub, hased ve dun­ya sev­gi­si gi­bi kal­bî has­ta­lık­lardır. Bu kişiler, mÂnevî bir terbiye gorup nefslerini tezkiye etmediği mud­det­ce AllÂh ’ın rÂzı olduğu davranış guzelliğine kavuşamazlar ve Kur ’Ân ’ın es­r­rın­dan his­se alamazlar. Ni­te­kim:
“Dun­ya­da hak­sız ye­re ki­bir­le­nip bu­yuk­luk tas­la­yan­la­rı, Âyet­le­ri­mi ge­re­ği gi­bi an­la­mak­tan uzak­laş­tı­racağım...” (el-A ’rÂf, 146) şeklindeki ilÂhî tehdîd bu­nu acık­ca if­de eder.
De­mek olu­yor ki kalb, m­ne­vî ter­bi­ye yoluyla te­rak­kî et­me­di­ği tak­dir­de, Kur ’Ân, kÂinÂt ve in­sa­nın es­r­rın­dan lÂyıkıyla his­se ala­bil­mek mum­kun de­ğil­dir. Âyet-i ke­rî­mede Ce­nÂb-ı Hak:
“(Ey Ha­bî­bim! Sa­na kar­şı ge­len­ler) hic yer­yu­zun­de do­laş­ma­dı­lar mı? (ŞÃ‚yet yeryuzunu dolaşıp onu ib­ret na­za­rıy­la seyretmiş ol­sa­lar­dı), du­şu­ne­bi­le­cek­l e­ri kalb­le­ri, işi­tebile­cek­le­ri ku­lak­la­rı olur­du. Ger­cek şu ki, goz­ler kor ol­maz; l­kin go­ğus­ler icin­de­ki kalb­ler kor olur.” (el-Hacc, 46) bu­yur­mak­tadır. Bu Âyet-i kerîme, kÂinÂta ve hÂdisÂta gonul gozuyle ve ib­ret na­zar­ıyla bakarak ilÂhî intikÂmın tecellî ettiği kavimlerin Âkıbetinden ders alabilmenin kalb­leri ih­y edip onlara şif vereceğini be­yÂn et­mek­te­dir.
Şu ha­dîs-i şerîf, kal­bi her turlu hastalıktan mu­h­fa­za­ etmenin zarûretini ne gu­zel if­de eder:
“Ha­be­ri­niz ol­sun ki, bedende bir et par­ca­sı var­dır. O iyi olur­sa bu­tun be­den iyi olur; o bo­zuk olur­sa bu­tun be­den bo­zuk olur. İş­te o, kalb­dir.” (Bu­h­rî, ÎmÂn, 39)
Âlimler kalbî hastalıkları, umûmî olarak îtikÂdî ve ahlÂkî olmak uzere iki kısımda mutÂlaa etmişlerdir. Buna gore inkÂr, nifÂk, şirk, cehÂlet ve şuphe gibi inanc sapmaları “îtikÂdî hastalıklar”; şehvete duşkunluk, gunÂha temÂyul, korkaklık, cimrilik, riyÂ, kibir, haset ve dunya sevgisi gibi vasıflar da “ahlÂkî hastalıklar” olarak tavsif edilmiştir.
Kalbdeki hastalığın esas sebebi, temeli cehÂlet ve îtikad zayıflığına dayanan, nefsin hev ve heveslerine tÂbî olmaktır. MÂsiyetin artması ise, hastalığın artmasına ve belki de kalbin kilitlenip muhurlenmesine sebep olur.
Menfî duygu, duşunce ve davranışlar sebebiyle perdelenen kalb, hakîkati goremez hÂle gelir, gorse bile eksik ya da yanlış gorur. Bu ise, kalbin hak ve hakîkate karşı şupheye duşmesine ve korelmesine yol acar. ÎmÂnın mahalli olan kalb bu şekilde yara alınca, îmÂn da guc ve kuvvetini kaybederek sÂlih ameller sergileyemez hÂle gelir. Boyle bir kalb, AllÂh ve Rasûlu ’ne karşı gerekli hurmet ve muhabbeti gosteremediği gibi kulluğa da sıkıca sarılamaz.
Netice olarak; has­ta ve g­fil kalb­ler­le ya­pı­lan amel­ler, Hak ka­tın­da kıy­me­ti­ni kay­be­der. Kalb­ler, Hak nû­ruy­la ay­dın­lan­ma­dık­ca kor­le­şir ve his­siz­le­şir. KÂinattaki il­hî es­r­rın işlendiği bin­bir na­kı­şı ve ihtişÃ‚mı go­re­mez h­le ge­lir.
3. GÂfil Kalpler
Kalbe Ârız olan mÂnevî hastalıkların en onemlilerinden biri de gaflettir. Gaflet, kalbi ihÂta ederek insanı mÂnevî yonelişlerden alıkoyar. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“…(İsyanları sebebiyle) kalbini Biz ’i zikretmekten gÂfil kıldığımız, nefsinin arzusuna uymuş ve işi gucu aşırılık olan kimseye itaat etme!” (el-Kehf, 28)
Diğer bir Âyet-i kerîmede ise:
“Rab­bi­ni icin­den, yal­va­ra­rak ve ur­pe­re­rek, yuk­sek ol­ma­yan bir ses­le, sabah-akşam zik­ret! Sakın g­fil­ler­den ol­ma!” (el-A ’rÂf, 205) buyrularak kalbin zikirden uzak kalmasının gaflet sebebi olacağı bildirilmiştir. Gafletin artması nisbetinde kalbde katılaşma meydana gelir. CenÂb-ı Hak boyle kimselerin acıklı hÂlini şoyle beyÂn eder:
“…AllÂh ’ı zikretmek husûsunda kalbleri katılaşmış olanlara yazıklar olsun! İşte onlar, apacık bir dalÂlet icindedirler.” (ez-Zumer, 22)
Diğer bir Âyet-i kerîmede, zikirden uzaklaşan bir insanın, şeytanın tuzağına duşeceği, azgınlaşacağı ve neticede de insanlık haysiyetini kaybederek şeytanın oyuncağı hÂline geleceği şoyle belirtiliyor:
“(Şeytanların) dostlarına gelince, şeytanlar onları azgınlığa suruklerler. Sonra da yakalarını bırakmazlar.” (el-A ’rÂf, 202)
GÂfil kalblerle yapılan ameller, Hak katında makbûl olmaz ve zÂyî olur.
Gafil Kalplerin 6 İlacı Bu nevî hastalıklara dûcÂr olan kalbler, mutlaka tedÂvîye muhtactır ve mÂnevî bir eğitime girmek mec­bûriyetindedirler. Bunların tedÂvîsi icin bÂzı hususlara dikkat etmek zarûrîdir. Bunların bir kısmı şoyledir:
1. HelÂl GıdÂ
İbÂdetlerimizi vucûdumuzun guc ve kuvvetiyle yapabilmekteyiz. HelÂl gıdÂ, bunyeye feyz ve rûhÂniyet verirken haram ve şupheli gıdÂlar ise kasvet verir. Tasavvuf erbÂbı, kalbî hayÂtın inkişÃ‚fı icin iki husûsa dikkat cekerek:
“Yerken ağzınıza girene, konuşurken ağzınızdan cıkana dikkat edin, bu hususta titiz davranın!” buyurur­lar. Ab­dul­k­dir Gey­l­nî -kud­di­se sir­ruh- da, lok­ma­nın kalb tas­fi­ye­sin­de­ki ehem­mi­ye­ti­ne şoy­le dik­kat ce­ker:
“Bak ev­l­dım! Ha­ram ye­mek kal­bi ol­du­rur. Lok­ma var­dır, kal­bi­ni nûr­lan­dı­rır; lok­ma var­dır, onu ka­ran­lı­ğa bo­ğar. Yi­ne lok­ma var­dır, se­ni dun­y ile meş­gul eder; lok­ma var­dır, uk­b ile meş­gul eder. Lok­ma var­dır, se­ni her iki dun­y­nın da z­hidi ya­par, gonlunu dun­y ve Âhi­re­tin H­lı­k ’ına yo­nel­tir. Ha­ram ye­mek, se­ni dun­y ile meş­gul eder ve mÂsı­yet­le­ri sa­na se­vim­li gos­te­rir. Mu­bah ye­mek, se­ni Âhi­ret­le meş­gul eder ve tÂatleri sana sevdirir. He­lÂl ye­mek ise kal­bi­ni Mev­l ’ya yak­laş­tı­rır. Yiyeceklerin keyfiyeti ve te­si­ri an­cak m­ri­fe­tul­lÂh ile bi­li­ne­bi­lir. M­ri­fe­tul­lÂh ise kalb­de olur, ki­tap ve def­ter­de de­ğil. M­ri­fet-i il­hi­yye, H­lık ’tan kal­be ih­sÂn edi­lir; mah­lûk­tan de­ğil. Bu ise tev­hîd-i il­hî­yi tas­dîk ve il­hî ah­kÂm­la amel et­tik­ten son­ra ta­hak­kuk eder.”
HelÂl nîmetleri kullanırken de dengeyi iyi muhÂfaza etmek, isrÂfa gitmemek gerekir. Âyet-i kerîmede:
“Bir de, akrabÂya, yoksula ve yolcuya hakkını ver! Gereksiz yere de sacıp savurma! Zîr boylesine sacıp savuranlar, şeytanların arkadaşlarıdırlar. Şeytan ise, Rabbine karşı cok nankordur.” (el-İsrÂ, 26-27) buyrulmaktadır. Bir hadîs-i şerîfte de:
“Canının cektiği ve arzu ettiğin her şeyi yemen, şuphesiz israftır!” (İbn-i MÂce, Et ’ime, 51) îkÂzı yapılmaktadır.
HelÂl olmak şartıyla misÂfire ikrÂmda comert davranmak tavsiye edilmiş ve bunun israf olmayacağı bildirilmiştir.
2. Kur ’Ân-ı Kerîm ’i Tefekkurle Okumak
Kur ’Ân-ı Kerîm ’i tefekkurle okumak, yÂni emir ve nehiylerin hikmetini duşunmek, kıssalardan ibret almak lÂzımdır. Kalblerimiz ne kadar temizlenmiş ise, Kur ’Ân-ı Kerîm ’in feyzi, bizleri o kadar tesiri altına alır. Kur ’Ân-ı Kerîm ’in kalbdeki mÂnevî hastalıklara şif olduğunu Âyet-i kerîme şoyle beyÂn etmektedir:
“Biz Kur ’Ân ’dan, oyle bir şey indiriyoruz ki o, mu ’minler icin şif ve rahmettir; zÂlimlerin ise yalnızca ziyÂnını artırır.” (el-İsrÂ, 82)
Ebû Zer -radıyallÂhu anh- diyor ki:
“–YÂ RasûlallÂh! Bana oğutte bulun.” dedim.
“–Sana takvÂyı tavsiye ederim, zîr takv her işin başıdır.” buyurdu.
Ben tekrar:
“–YÂ RasûlallÂh! Bana biraz daha oğutte bulun.” dedim.
Efendimiz:
“–Kur ’Ân okumaya ve AllÂh ’ı zikretmeye bak, cunku Kur ’Ân yeryuzunde senin icin bir nûr, gokyuzunde de bir azıktır.” buyurdu. (İbn-i HibbÂn, Sahîh, II, 78)
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- diğer bir hadîs-i şerîflerinde şoyle buyurmuşlardır:
“Kur ’Ân ’ı okuyup ona sÂhip cıkan kimseye (Âhirette): «Oku ve yuksel, dunyada nasıl ağır ağır okuyor idiysen oyle oku! Zîr senin makÂmın, okuduğun en son Âyetin seviyesindedir.» denilir.” (Ebû DÂvûd, Vitr, 20)
3. İbÂdetleri Huşû ile Ed Etmek
Kalbin hastalıklardan temizlenebilmesi icin ibÂdetleri huşû ile yapmaya gayret etmek îcÂb eder. Zîr CenÂb-ı Hak huşû­suz bir ibÂdeti istememekte ve şoyle buyurmaktadır:
“Vay o namaz kılanların hÂline ki onlar namazlarından gÂfildirler.” (el-MÂûn, 4-5)
Mufessir Elmalılı Hamdi Yazır, bu Âyetin tefsîrinde şoyle demektedir:
“–Onlar namazın ehemmiyetinden gaflet edip, onu gereği gibi ciddî bir vazîfe olarak yapmazlar,
–Kılınıp kılınmadığına aldırmazlar,
–Vaktine dikkat etmezler, vaktin gecip gecmediğine aldırmayıp tehir ederler,
–Namazın terkinden muteessir olmazlar,
–Kıldıkları vakit de, AllÂh icin hÂlis niyetle kılmayıp dunyevî birtakım maksatlar icin kılarlar,
–İnsanlarla beraber bulunduklarında namaz kıldıkları hÂlde, yalnız kaldıklarında kılmazlar; kılsalar bile Hakk ’ın huzûrunda imiş gibi bir huşû ve tÂzim icinde değil, gosterişle kılarlar.” (Hak Dîni Kur ’Ân Dili, IX, 6168)
Mu ’minûn Sûresi ’nde de:
“Muhakkak ki (şu) mu ’minler felÂh bulmuştur: Onlar, namazlarında huşû icindedirler.” (el-Mu ’minûn, 1-2) buyrulmaktadır.
Diğer bir Âyet-i kerîmede ise namazı huşû ile kılmanın nasıl mumkun olabileceği şoyle îzÂh edilmektedir:
“Sabır ve namaz ile AllÂh ’tan yardım isteyin. Şuphesiz ki o, huşû sÂhibi olanlardan başkasına elbette ağır gelir. Onlar ki kendilerinin hakîkaten Rab ’lerine kavuşacaklarına ve O ’na rucû edeceklerine inanırlar.” (el-Bakara, 45-46)
Huşûu, bÂzıları korku, cekingenlik gibi kalbî fiillerden biri olarak tÂrif etmiş; bÂzıları da onu, gereksiz hareketleri terk etmek ve sukûnet icinde olmak gibi ÂzÂlara Âit fiillerden gostermiştir. Doğrusu huşû, aslı kalbde, tezÂhuru bedende olmak uzere ikisini de icinde bulundurur. Kalbe Âit tarafı, Rabbin azamet ve celÂli karşısında kendi hicliğini gorerek, nefsi, Hakk ’ın emrine baş eğdirmek, son derece yuksek bir edeb, tÂzim ve saygı hissi duymaktır. Dış gorunuşle alÂkalı yonu de, vucut organlarında bu duygunun zuhûruyla bir sÂkinlik meydana gelmesi, namazda gozlerin etrafa değil, onune ve secde mahalline bakmasıdır.
Dikkat edilecek olursa Âyet-i kerîmede, namazı huşû ile kılabilmek icin kişinin, “AllÂh ’a kavuşuyormuşcasına” ve “O ’na donuyormuşcasına” bir hÂlet-i rûhiye icinde bulunmasının luzûmu acıkca belirtilmektedir. YÂni namazın beden ve kalb Âhengi icinde kılınması zarûrîdir. Ancak boyle bir namaz mu ’mini fahşÃ‚ ve munkerden koruyabilir.
BahÂeddîn Nakşibend -kuddise sirruh- ’a sordular:
“–Bir kul, namazda nasıl huşûa erer?”
O da cevÂben:
“–Dort şeyle.” buyurdular:
“1. HelÂl lokma,
Abdest sırasında gafletten uzak durmak, İlk tekbîri alırken kendini huzûr-i ilÂhî ’de bilmek, Namaz dışında da CenÂb-ı Hakk ’ı asl unutmamak.” Nitekim Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Onlar namazlarında devamlıdırlar.” (el-MeÂric, 23)
İbÂdetlerde huşûu yakalayabilmek ve ibÂdet hÂricinde de sanki namazdaymış gibi mÂnevî bir hÂlet-i rûhiye icinde olabilmek icin diri bir kalble fuzûlî soz ve davranışlardan Âzamî derecede uzak durmak gerekmektedir. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Onlar ki, boş ve faydasız şeylerden yuz cevirirler.” (el-Mu ’minûn, 3)
Diğer ibÂdetler de boyledir. Bu hususta CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“O mu ’minler ki, verdikleri (hayır ve sadakaları), kalbleri her an Rab ’lerine donuyor olmanın haşyetiyle urpererek verirler. (Diğer bir kıraata gore ise): Yaptıkları her işi bu haşyet, korku ve urperme hissiyÂtı icinde yaparlar.” (el-Mu ’minûn, 60)
“Şuphesiz ki AllÂh, kullarının (samîm&#238 tevbesini kabûl eder ve (gonulden verdikleri) sadakaları alır!..” (et-Tevbe, 104)
Âyette sadakanın, yÂni infÂkın da, namaz gibi riyÂdan uzak ve huşû icinde verilmesi istenmektedir. Bu incelik, hadîs-i şerîfte “sağ elin verdiğinden sol elin haberdÂr olmaması” (BuhÂrî, Ezan, 36) şeklinde ifÂde buyrulmuştur.
4. ZikrullÂh ’a DevÂm Etmek
Kur ’Ân-ı Kerîm ’de 250 kusur yerde “zikir” kelimesi gecer. Zikir, kulun Rabbini cokca anması ve O ’nu unutmamasıdır. Âyet-i kerîmelerde AllÂh TeÂl ’nın sabah-akşam, ayakta, otururken ve yatarken, hÂsılı devamlı ve cok cok zikredilmesi emredilmektedir. Bu ilÂhî beyanların bir kısmı şoyledir:
“Ey îmÂn edenler! AllÂh ’ı cok cok zikredin ve O ’nu sabah-akşam tesbîh edin.” (el-AhzÂb, 41-42)
“(O gercek akıl sÂhibi) mu ’minler, ayaktayken, otururken ve yanları uzerinde yatarken AllÂh ’ı dÂim zikrederler...” (Âl-i İmrÂn, 191)
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ise, “hic kimsenin bulunmadığı tenh yerlerde AllÂh ’ı zikrederek, icin icin gozyaşı doken”lerin, kıyÂmet gunu hicbir golgenin bulunmadığı bir anda CenÂb-ı Hakk ’ın arşının golgesi altında golgeleneceğini mujdelemektedir.[1]
Kalbin tasfiye edilip mÂnen yukselebilmesi icin AllÂh ’ı zikre devÂm etmek buyuk ehemmiyet arz etmektedir. Mu ’minler zikrin ehemmiyetini kıyÂmette daha iyi anlayacaklardır. Nitekim cennete giren mu ’minler hakkında Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmaktadır:
“Cennet halkı, başka bir şey icin değil, sÂdece dunyÂda AllÂh ’ı zikretmeksizin gecirmiş oldukları vakitlere hasret ve nedÂmet duyacaktır!” (Heysemî, X, 73-74)
5. Geceleri İhy Etmek
Gece, duny boyuna ve endÂmına gore bicilmiş bir huzur ve nîmet elbisesidir. Madden ve mÂnen gizlenmek isteyenler icin de, mukemmel bir ortudur. Nitekim gecenin bu vasfı Nebe ’ Sûresi ’nde:
“Biz geceyi bir elbise yaptık.” (en-Nebe ’, 10) buyrularak beyÂn edilmektedir. Gercekten gecenin, sıhhî, ictimÂî, ahlÂkî ve bediî bir libÂs olduğu muhakkaktır. İnsanın kendi ic dunyÂsına donebil­mesi ve gunduzun maddî-mÂnevî sıkletlerini (ağırlıklarını) atabilmesi, ancak gecenin sukûnetine burunmesiyle mumkundur. Cunku gunduzler, gecenin sıhhî ve rûhî istirahatini vermekten uzaktır. Gecelerin nîmetini bilmeyenler icin gunduzun hayrını duşunmek mumkun değildir. Gecenin sû-i istîmÂli ve boş şeylerle gecirilmesi, sabahın selÂmetini ve hakîkatini zÂyî etmekten başka bir şey değildir.
Kalb eh­li icin ge­ce­nin su­kû­ne­tin­den da­ha fe­yiz­li bir za­man ola­maz. Ge­ce­le­ri -bel­li mik­tar­da- uya­nık ge­ci­re­rek onun feyz ve be­re­k­tın­dan is­ti­f­de et­mek îcÂb eder. Bu hu­sus­ta Âyet-i ke­rî­me­ler­de şoy­le buyrulur:
“(O mut­ta­kî kim­se­ler, ge­ce­le­ri na­maz kıl­mak ve is­tiğ­fÂr et­mek icin) yan­la­rı­nı (tat­lı) ya­tak­la­rın­dan kal­dı­rır­lar. Rab­le­ri­ne, az­bın­dan kor­ka­rak ve rah­me­ti­ni uma­rak du eder­ler, yal­va­rır­lar. Ken­di­le­ri­ne ver­di­ği­miz rı­zık­lar­dan da ha­yır yol­la­rı­na in­fÂk eder­ler. Yaptıklarına karşılık olarak, onlar icin nice sevindirici ve goz kamaştırıcı nîmetlerin saklı olduğunu hic kimse bilmez.” (es-Sec­de, 16-17)
“Ge­ce­nin bir kıs­mın­da O ’na sec­de et! Ge­ce­nin uzun bir bo­lu­mun­de de O ’nu tes­bîh et!” (el-İn­sÂn, 26)
Gecenin ilÂhî ve mÂnevî manzaralarını muşÃ‚hede edebilmek icin, onu g­yeli kullanmak mecbûriyeti vardır.
“(Gercekten takv sÂhibi olanlar) gecenin az bir kısmında uyurlar. Seher va­kitlerinde hep istiğfÂr ederler.” (ez-ZÂriyÂt, 17-18)
“Gecenin bir kısmında da uyanıp sana has bir ilÂve olmak uzere namaz kıl! Umulur ki Rabbin seni makÂm-ı mahmûda (şefaat makamına) ulaştırır.” (el-İsrÂ, 79)
Teheccud namazı bu Âyet-i kerîme ile Peygamber Efendimiz ’e farz, biz ummetine ise sunnet-i muekkede kılınmıştır. CenÂb-ı Hak bu muhim sunneti devÂm ettirenleri şoyle methetmektedir:
“(O Rah­mÂn ’ın kul­la­rı ki,) Rab­ ’le­ri­nin hu­zû­run­da kı­y­ma du­ra­rak ve sec­de­le­re ka­pa­na­rak ge­ce­le­ri­ni ih­y eder­ler.” (el-Fur­kÂn, 64)
Di­ğer bir Âyet-i ke­rî­me­de Ce­nÂb-ı Hak şoy­le bu­yu­rur:
“(Ey Ra­sû­lum!) Al­lÂh, (ge­ce na­ma­za) kalk­tı­ğın va­kit se­ni ve sec­de eden­ler ara­sın­da dolaşmanı go­ru­yor.” (eş-ŞuarÂ, 218-219)
Bu Âyet-i ke­rî­menin tefsîrinde K­dî Bey­z­vî di­yor ki:
“Um­met icin beş va­kit na­maz farz olup da ge­ce na­ma­zı sun­net h­li­ne ge­lin­ce, Ra­sûl-i Ek­rem -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem-, as­h­bın ah­v­li­ni mu­şÃ‚­he­de sa­de­din­de ge­ce vak­ti huc­re-i sa­Ã‚det­le­rin­den dı­şa­rı cı­kıp as­h­bın ev­le­ri ara­sın­da do­laş­mış ve o ev­le­ri, Kur ’Ân ti­l­ve­ti, zi­kir ve tes­bîh ses­le­riy­le arı ko­van­la­rı gi­bi uğul­dar bir hÂl­de bul­muş­tu.” (EnvÂru ’t-Tenzîl, IV, 111)
6. SÂlihler ve SÂdıklarla Beraber Olmak
Kalbin muhÂfazası, selÂmeti ve inkişÃ‚fı icin sÂlihler ve sÂdıklarla berÂber olmak îcÂb eder. Kalb, yakınında bulunduğu kimselerin mÂnevî tesir alanına girer ve boylece şahsiyet transferi başlar. RûhÂniyet yonunden guclu olanlar, mÂnevî yonden zayıf olanları etkileyerek onlar icin bir ilham kaynağı olurlar. YÂni sÂdıklar ve sÂlihlerin, şefkat, merhamet, rûhî incelik ve meziyetleri, etrafındakilere sirÂyet eder. SahÂbe-i KirÂm ’ın, ummetin en faziletlileri olmasının sebebi de AllÂh Rasûlu ’nun sohbetinde bulu­nup, O ’nun feyzinden nasîb almalarıdır. Ce­nÂb-ı Hak Âyet-i ke­rî­me­de şoy­le bu­yu­rur:
“Ey îmÂn eden­ler! Al­lÂh ’tan it­ti­k edin ve s­dık­lar­la be­r­ber olun!” (et-Tev­be, 119)
Ra­sû­lul­lÂh -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- de s­dık­lar­la be­r­ber ol­ma­nın ehemmiyetini şu misÂlle ne gu­zel if­de bu­yu­rur:
“İyi ar­ka­daş­la ko­tu ar­ka­da­şın mis­li, misk ta­şı­yan­la ko­ruk ce­ken in­san­lar gi­bi­dir. Misk s­hi­bi ya sa­na ko­ku­sun­dan ik­rÂm eder ve­ya sen on­dan sa­tın alır­sın.
Ko­ruk ce­ke­ne ge­lin­ce, o, ya se­nin bedenini veya el­bi­se­ni ya­kar, ya­hut da oradan sana pis ko­ku­ sirÂyet eder.” (Bu­h­rî, Bu­yû, 38)
Yine Al­lÂh Ra­sû­lu -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem-, ha­yat­ta iken olduğu gibi oldukten sonra da s­lih­ler­le be­ra­ber­ olmanın ehemmi­yet­ini:
“Olu­le­ri­ni­zi s­lih in­san­la­rın ara­sı­na def­ne­di­niz.” (Dey­le­mî, Mus­ned, I, 102) hadîs-i şerîfiyle ifÂde buyurmuşlardır.
SÂlihlerle berÂber olanlar, zaman icinde kÂbiliyetleri nisbetinde sÂlihleşirler. FÂsıklarla berÂber olanlar da fÂsıklaşırlar. Bunun icin kalb, -musbet veya menfî- bulunduğu her mÂnevî iklîmin dÂimî bir tesiri altındadır. Cun­ku her uzuv­da bir ir­de bu­lun­ma­sı­na rağ­men, yal­nız kalbde ir­de yok­tur ve kalb, cev­re­sin­den ge­len te­sir­le­rin ken­di­si­ne tel­kîn et­ti­ği is­ti­k­me­te t­bî ol­mak te­m­yu­lunde­dir.
Ni­te­kim Lok­man -aley­his­se­lÂm- ’ın oğ­lu­na yap­tı­ğı şu tavsi­ye­ler de kalbin bu hassÂsiyetine işÃ‚ret ederek sÂlih Âlimlerle beraber bulunmanın ehemmiyetine dik­kat cek­mek­te­dir:
“Yav­rum! Âlim kim­se­ler­le be­r­ber ol ve on­la­rın soh­be­tin­den ay­rıl­ma­ma­ya ca­lış! Zî­r Al­lÂh Te­Ã‚lÂ, yağ­mur­la top­ra­ğı can­lan­dır­dı­ğı gi­bi, hik­met nû­ruy­la da kalb­le­ri can­lan­dı­rır.” (Ah­med b. Han­bel, Zuhd, hd. no: 551)
Sa­hÂbî ha­nım­lar, Ra­sû­lul­lÂh -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sellem- ’i gor­mek­te ge­ci­ken, bu hususta ağır davranan ve O ’nunla uzun za­man go­ruş­me­yen ev­lÂdla­rı­nı îkÂz eder­ler­di. Ni­te­kim Hu­zey­fe -ra­dı­yal­l­hu anh-, bir­kac gun Efen­di­miz -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- ’in huzûr-i Âlîlerine cıkmadığı ve sohbetinde bulunmadığı icin an­ne­si tarafından azarlanmıştır. Huzeyfe Hazretleri bu ibretli hÂdiseyi şoyle anlatmaktadır:
An­nem ba­na sor­du:
“–Pey­gam­ber Efen­di­miz ’le en son ne za­man go­ruş­tun?”
Ben de:
“– Bir­kac gun­den be­ri onun­la go­ru­şe­me­dim.” de­dim.
Ba­na cok kız­dı ve beni fe­n bir şe­kil­de azar­la­dı. Ben de:
“–Dur kız­ma! He­men Ra­sû­lul­lÂh -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- Efen­di­miz ’in ya­nı­na gide­yim, onun­la be­ra­ber ak­şam na­ma­zı­nı kı­la­yım, son­ra da benim ve senin icin is­tiğ­fÂrda bulunmasını ta­leb ede­yim.” de­dim. (Tir­mi­zî, Me­n­kıb, 30; Ah­med b. Han­bel, Mus­ned, V, 391-2)
4. ZÂkir Kalbler
Bu seviyede beden, kalbin zikri ile nûrlanmış, nefse rûhÂniyet hÂkim olmuş, îmÂn cevheri kalb cevheri ile birleşmiş ve îmÂn itmi ’nÂn derecesine ulaşmıştır. Hak TeÂlÂ, zikri en buyuk ibÂdet olarak tavsîf etmekte ve îman edenlere zikre devam etmelerini Âyet-i kerîmelerde şoyle emretmektedir:
“…AllÂh ’ı zikretmek, elbette en buyuk (ibÂdet) ’tir…” (el-Ankebût, 45)
“Rabbinin ismini zikret! Ve butun varlığınla O ’na yonel!” (el-Muzzemmil, 8)
“Siz Ben ’i zikredin ki, Ben de sizi zikredeyim. Bana şuk­redin ve Bana karşı nankorlukte bulunmayın!” (el-Bakara, 152)
Yuce Rabbimiz zikrin hakîkatine varan ve onu butun fÂnî lezzetlerin fevkinde goren kullarını methetmekte, onların, dunyÂnın zînetlerine aldanmadıklarını ve kalblerinin zikirle huzur hÂline kavuştuğunu şoyle bildirmektedir:
“Oyle (sÂlih) kimseler vardır ki, onları, AllÂh ’ın zikrinden ne ticÂret alıkor, ne de alışveriş!..” (en-Nûr, 37)
“…Kalbler, ancak AllÂh ’ın zikri ile itmi ’nÂna erer!” (er-Ra ’d, 28)
CenÂb-ı Hak:
“…AllÂh ’ı cokca zikreden erkekler ve cokca zikreden kadınlar...” (el-AhzÂb, 35) Âyet-i kerîmesiyle de zikre devam eden erkekleri ve kadınları ayrı ayrı sen etmektedir.
ZikrullÂha devam etmek, kalbde AllÂh TeÂl ’ya muhabbet filizlerini yeşertir ve onu fÂnî alÂkalardan uzaklaştırarak muhabbetullÂh ile doldurur. AllÂh Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“AllÂh ’ı sevmenin alÂmeti, AllÂh TeÂl ’yı zikretmeyi sevmektir.” (Su­yû­tî, el-C­miu ’s-Sa­ğîr, II, 52)
Bu bakımdan zikirden uzak kimseler, AllÂh muhabbetinden uzak kaldıkları icin ilÂhî tehdîd altındadırlar.[2] Âyet-i kerîmede zikirden uzaklaşmanın tehlikesi şoyle bildirilir:
“Kim RahmÂn (olan AllÂh) ’ı zikretmekten gÂfil olursa, yanından ayrılmayan bir şeytanı ona musallat ederiz. Şuphesiz bu şeytanlar, onları doğru yoldan alıkoyarlar da onlar, kendilerinin doğru yolda olduklarını sanırlar. O şeytana dost olan kimse, en sonunda bize (huzûrumuza hesÂb vermeye) gelince arkadaşına: «Keşke, benimle senin aranda doğu ile batı arası kadar uzaklık olsaydı! Ne kotu bir arkadaşmışsın!» der.” (ez-Zuhruf, 36-38)
Bu sebeple insan, kendisini istikÂmetten saptıracak ve dalÂlet girdaplarına duşurecek olan şeytandan AllÂh ’ı zikretmek sûretiyle korunmaya ve guzel ahlÂk sÂhibi olmaya calışmalıdır. Guzel ahlÂk ve guzel hasletler ise, ancak CenÂb-ı Hak ’tan korkmak, O ’nu cok sevmek ve O ’nu cokca zikretmekle elde edilebilir.
Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh-, zikir meclislerini over ve zikre teşvîk ederek şoyle derdi:
“Zikir ve AllÂh ’ın nîmetlerini hatırlatmak icin toplanılan meclislerden daha fazîletli hangi şey olabilir? AllÂh Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, ashÂb-ı kirÂmı halka halka olarak toplar ve AllÂh ’ı zikrederlerdi.”
Zikrin mÂnÂya olduğu gibi maddeye de tesiri soz konusudur. Âyet-i kerîmede:
“AllÂh ’ın Âyetlerine inanıyorsanız, uzerine AllÂh ’ın ismi zikredilmiş olan şeylerden yiyin!” (el-En ’Âm, 118) buyrularak bu hakîkate işÃ‚ret edilmiştir.
Zikrin muhtelif ceşitleri vardır. AllÂh ’ı şoyle veya boyle zikredin, diye bir emir yoktur. Her zikirde ayrı ayrı tecellîler bulunmaktadır. Kıymet, rutbe ve netîce bakımından zikirlerin en guzeli ism-i a ’zam zikridir ki, o da umûmiyetle ism-i celÂl yÂni “LafzatullÂh” olarak kabûl edilir. Bu isim, butun isimlerin mÂnÂlarını ozunde toplamıştır. Bu sebeple ism-i celÂlin diğer isimlere gore mustesn bir keyfiyeti vardır. Mesel başındaki «ا» (elif) kaldırılsa «لله» (lillÂh) olur. Birinci «ل» (lÂm) harfi kaldırılsa «له» (leh&#251 olur. İkinci «ل» (lÂm) harfi kaldırılacak olsa «ه» (h&#251 kalır. Bunların her biri de AllÂh TeÂl ’ya işÃ‚ret eder.
Bir hadîs-i şerîfte kÂinÂtın ayakta durmasının bile zikrullÂhın devÂmına bağlı olduğu ifÂde edilerek:
“Yeryuzunde AllÂh AllÂh diyen biri var oldukca, kıyÂmet kopmayacaktır.” (Muslim, ÎmÂn, 234/148) buyrulmaktadır.
Lafza-i celÂl, seckin ve muhlis kulların cok ehemmiyet verdiği bir zikirdir. Bu zikre devÂm eden kullar var oldukca, kıyÂmet kopmayacaktır. O kullar oyle keyfiyette kullardır ki, AllÂh -celle celÂluhû-, dînî hayÂtı onlarla korur. Onlar, hangi belde ve mekÂnda olsalar, orası muhÂfaza edilir.
Kelime-i tevhîd (لا اله الا الله) zikri de, hadîs-i şerîflerde devamlı tavsiye edilmiştir. Nitekim bunlardan birinde Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“لا اله الا الله zikrini cok tekrarlayarak îmÂnınızı yenileyin!” (HÂkim, Mustedrek, IV, 285/7657) buyurmuşlardır.
Kendisine butun duny tasarrufu verilen SuleymÂn -aleyhisselÂm- da:
“Benim saltanatım gecicidir. Bir tevhîd zikrinin getireceği saltanat ise ebedî­dir...” buyurmuştur.
Zi­kir­ler icin­de bil­has­sa ke­li­me-i tev­hî­din top­lu­luk h­lin­de zik­re­dil­me­si­nin hu­sû­sî bir ye­ri var­dır. Ni­te­kim sa­h­be­den Şed­dÂd bin Evs -ra­dı­yal­l­hu anh- ’ın ri­v­yet et­ti­ği şu ha­dîs­te bu hu­sûsa işÃ‚­ret buyrul­muş­tur:
Haz­ret-i Pey­gam­ber -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- ya­nın­da bu­lundu­ğu­muz bir sı­ra­da bi­ze hi­t­ben:
“–Ara­nız­da ya­ban­cı bi­ri var mı?” di­ye sor­du­lar. Bu­ra­da­ki “ya­ban­cı” ile yahudî ve hristiyanları kasdet­miş­ti.
Biz de:
“–Ha­yır, yok­ y Ra­sû­lal­lÂh!” de­dik.
Bu­nun uze­ri­ne Al­lÂh Ra­sû­lu -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem-, ka­pı­la­rın ka­pa­tıl­ma­sı­nı em­re­de­rek şoy­le bu­yur­du:
“–El­le­ri­ni­zi kal­dı­rın ve «L il­he il­lÂl­lÂh» de­yin!”
Şed­dÂd bin Evs -ra­dı­yal­l­hu anh-, bu zi­kir mec­li­si­nin de­v­mı­nı şu şe­kil­de an­la­tır:
“– El­le­ri­mi­zi bir mud­det kal­dı­rıp soy­le­nildi­ği şe­kil­de (L il­he il­lÂl­lÂh! di­ye­rek) zik­ret­tik. Mu­teÂkı­ben Al­lÂh Ra­sû­lu -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- el­le­ri­ni in­dir­di ve şoy­le du et­ti:
«–Al­lÂh ’ım sa­na hamd ol­sun! Rab­bim, be­ni “bu cum­le” ile gon­der­din. Onu (soy­le­me­yi ve ge­re­ği­ni ye­ri­ne ge­tir­me­yi) ba­na em­ret­tin. Bu­na kar­şı­lık ba­na cen­ne­ti va ’det­tin. Sen va ’din­den as­la don­mez­sin!»
Da­ha son­ra Al­lÂh Ra­sû­lu -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- as­h­bına şoy­le bu­yur­du:
«–Muj­de­ler ol­sun si­ze! Mu­hak­kak ki Al­lÂh Te­Ã‚l si­zi ba­ğış­la­dı.»” (Ah­med b. Han­bel, Mus­ned, IV, 124)
Bir baş­ka ha­dîs-i şe­rîf­te de şoy­le buyrulur:
“«L il­he il­lÂl­lÂh», Al­lÂh ka­tın­da­ki ye­ri ve de­ğe­ri pek bu­yuk olan bir ke­li­me­dir. Kim tam bir ih­lÂs ve sa­d­kat icin­de onu soy­ler­se, Al­lÂh onu cen­ne­te ko­yar. Kim de onu inan­ma­dı­ğı hÂl­de s­de­ce di­liy­le soy­ler­se, ca­nı ve ma­lı ko­ru­nur; l­kin ya­rın Al­lÂh ’a ka­vu­şun­ca, Al­lÂh da onun he­s­bı­nı go­rur.” (Hey­se­mî, Mec­mau ’z-Ze­v­id, I, 26)
Her an zik­rul­lÂh ve mu­r­ka­be şu­uru icin­de bu­lun­ma­nın lu­zû­mu­nu if­de eden şu ha­dîs-i şe­rîf de c­lib-i dik­kat­tir.
“Al­lÂh ’ı unu­ta­rak luzum­suz ko­nuş­ma­la­ra dal­ma­yın. Cun­ku Al­lÂh ’ı unu­ta­rak ya­pı­lan cok ko­nuş­ma­lar kal­bi ka­tı­laş­tı­rır. Al­lÂh ’tan en uzak olan kim­se ise kal­bi ka­tı olan­dır.” (Tir­mi­zî, Zuhd, 62)
Kelime-i tevhîd zikri, olum Ânında da cok muhimdir. Hadîs-i şerîfte buyrulur:
“Kimin (hayÂtta soylediği) en son sozu لا اله الا الله olursa, cennete gider.” (Ebu DÂvud, CenÂiz, 15-16/3116)
Ra­sû­lul­lÂh -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- Efen­di­miz, kal­bî eği­tim hu­sû­sun­da as­hÂb-ı ki­r­mın is­tî­d­dı­na go­re zi­kir t­li­min­de bu­lu­nur­du. Um­mu H­nî ile ara­sın­da ge­cen şu ko­nuş­ma bu­nu ne gu­zel mi­sÂl­len­di­rir:
Ebû T­lib ’in kı­zı Um­mu H­nî -ra­dı­yal­l­hu an­hÂ-, Al­lÂh Ra­sû­lu -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem- ’e mu­r­ca­at ede­rek:
“–Y Ra­sû­lal­lÂh! Ben ih­ti­yar­la­dım ve za­yıf­la­dım. Ba­na otur­du­ğum yer­de ya­pa­bi­le­ce­ğim bir ib­det tav­si­ye eder mi­sin?” di­ye ricÂda bulundu.
Bunun uzerine Ra­sû­lul­lÂh -sal­lÂl­l­hu aley­hi ve sel­lem-:
“–Yuz de­f «sub­h­nal­lÂh»,
Yuz de­f «el­ham­du­lil­lÂh» ,
Ve yuz de­f «l il­he il­lÂl­lÂh» de!” bu­yur­du­lar. (İbn-i M­ce, Edeb, 56; Ah­med bin Han­bel, Musned, VI, 344)
HulÂsa zikrullÂh, kulun, mÂsiv karanlığından kurtularak Hakk ’a vuslatın yegÂne Âmili olan muhabbetullÂh ile gonlunu nûrlandırması demektir. Bu duny hayatında Rabbimizi ne kadar zikredebilirsek, yarın Âhirette ilÂhî vuslata o nisbette nÂil olacağız. Bu sebeple dînimizdeki zikr u tesbîhin ihtişÃ‚mına dikkat et­mek mecbûriyetindeyiz. Ayrıca zikrin bereketi, gonullerde tahakkuk ettiği icin de, ehlullÂh “her gorduğunu Hızır bilmek” dustûruna dikkat etmişlerdir. Cunku zikirle dolu gonuller, her biri ayrı tecellîler icerisinde Hakk ’a acılan muhabbet ve vuslat pencereleridir. VelhÂsıl Hakk ’a giden yollar, mahlûkÂtın nefesleri sayısıncadır.
5. Diri Kalpler
Bu kalbler, peygamberlerin ve evliyÂullÂhın kalbleridir. Bu kimselerde AllÂh TeÂl ’nın bir kısım sıfatları tecellî etmiştir. Diri kalbli olanlar, AllÂh -celle ce­lÂluhû-, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ve Kur ’Ân-ı Kerîm ahlÂkı ile kemÂle ermiş kişilerdir.
Sekizinci Hicrî asırda yaşayan buyuk velîlerden Nec­med­dîn-i Kub­r Haz­ret­le­ri, ta­le­be­le­riy­le bir­lik­te s­lih bir z­tın ce­n­ze­si­ne iş­ti­rÂk eder. Mev­t­ya tel­kin­de bulunulduğu sırada Nec­med­dîn-i Kub­r Haz­ret­le­ri, te­bes­sum eder. Ta­le­be­le­ri, ho­ca­la­rı­nın boy­le bir an­da te­bes­sum et­me­si­ne hay­ret edip bu­nun hik­me­ti­ni so­rar­lar. Haz­ret acık­la­mak is­te­mez. Fa­kat ıs­rÂr edi­lin­ce şoy­le der:
“–Telkini, diri oluye yapar. HÂlbuki burada tel­kin ve­ren kimse­nin kal­bi g­fil; me­za­ra gi­ren mev­t­nın kal­bi ise dip­di­ri. G­fil bi­ri­nin kal­ben di­ri ola­na tel­kin ver­mesi­ne ta­ac­cup et­tim.”
Yuce AllÂh ’ı zikir hÂlinde olan kalbler, O ’nun himÂye ve muhÂfazasına gi­rer. O zaman kalb, ilÂhî esrÂr Âlemine doğru merhale almaya başlar. İlÂhî Âlemin sırları, eşyÂnın hakîkati, insan ve kÂinÂtın esrÂrı ortaya cıkar. Kul, kalb-i selîm tecellîlerine mazhar olur.
Hak TeÂl buyurur:
“Size katımızda mertebece yakınlık sağlayacak olan ne mallarınız ne de evlÂdlarınızdır! Ancak îmÂn edip sÂlih amel işleyenler mustesnÂ. Onlara işledikleri ameller sebebiyle kat kat mukÂfÂt vardır. İşte onlar (cennetteki) yuksek koşklerde emniyet icinde olan kimselerdir.” (Sebe ’, 37)
Bir başka Âyet-i celîlede de şoyle buyrulmaktadır:
“O gun, ne mal fay­da ve­rir, ne de ev­lÂd. An­cak Al­lÂh ’a kalb-i se­lîm (te­miz bir kalb) ile ge­len­ler mus­tes­nÂ.” (eş-Şu­arÂ, 88-89)
Demek ki Hakk ’a yakınlık, ancak temizlenmiş, selÂmete ermiş bir kalb ile mumkundur. Butun ibÂdetlerde, bu hakîkat cok muhimdir. Nitekim Âyet-i kerîmede kurban ibÂdetiyle alÂkalı olarak şoyle buyrulmaktadır:
“Onların (kurbanlarınızın) ne etleri, ne de kanları AllÂh ’a ulaşır; fakat O ’na sÂdece sizin takvÂnız ulaşır!..” (el-Hacc, 37)
İlÂhî hazîneler ve sırlar, insana ithÂf edilmiştir. CenÂb-ı Hak, yuce varlığını, insanın kudsî yapısında tanıtmayı murÂd etmiştir. Bu sebeple insan, şerefini, haysiyetini ve mukerremliğini idrÂk ettiği zaman hakîkî mÂnÂda insan hÂline gelir.
ÎmÂnlı olmenin, ilÂhî neşveler ve safÂlara kavuşmanın yolu, diri bir kalble dÂimî olarak ihsan şuurunda yaşamaktan gecmektedir.
Dipnotlar:
[1] Bkz. BuhÂrî, EzÂn, 36; Muslim, ZekÂt, 91.
[2] Bkz. ez-Zumer, 22.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nebiler Silsilesi 1, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan