Dunya ve Âhiret musîbeti ahlÂksızlıklardan olan kotu zan, kusur gozetleme, ayıp araştırma, hasetleşme, arkadan cekiştirme ve dargınlık gibi rezÂletlerin tamamı, bir bakıma zehirli kalplerde ve ozellikle de dilde toplanır. Bunlar, ferdi ve topluluğu icinden yıkan ve musîbetler getiren en korkunc Âfetler ve tehlikelerdir.İnsanoğluna lutfedilen her bir nîmet, ayrı bir kulfet ve sorumluluk yukler. Sorumluluğun derecesi, nimetler nispetindedir. Bu durumda insana duşen, sahip olduğu butun kabiliyet ve imkÂnları, en doğru bir sûrette ve tam yerinde kullanabilme maharetini gostermek ve onları nîmet huviyetinde değerlendirebilmektir. Aksi hÂlde başını Âfet ve musîbetlerden kurtaramaz.
HUCURÂT SÛRESİ 11 12. AYETLER NE TAVSİYE EDİYOR? HucurÂt 11: Ey iman edenler! Bir topluluk bir başka toplulukla alay etmesin; belki de o alaya aldıkları kendilerinden daha hayırlıdır. Kadınlar da başka kadınlarla alay etmesinler; belki o alaya aldıkları kendilerinden daha hayırlıdır. Birbirinizi ayıplamayın; birbirinizi incitici, aşağılayıcı kotu lakaplarla cağırmayın. Bir insan iman ettikten sonra onu fÂsıklığı cağrıştıran bir isimle cağırmak ne kotu bir davranıştır ve boyle yapıp imandan sonra fÂsıklık damgası yemek de ne kotudur. Bu tur davranışların ardından kim tevbe edip Allah ’a yonelmezse, işte onlar zÂlimlerin t kendileridir.
HucurÂt 12: Ey iman edenler! Zannın coğundan sakının; cunku zannın bir kısmı gunahtır. Birbirinizin gizli hallerini ve kusurlarını araştırmayın. Birbirinizin gıybetini yapmayın. Herhangi biriniz olmuş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz! Allah ’a gonulden saygı besleyip O ’na karşı gelmekten sakının. Şuphesiz Allah, tevbeleri cokca kabul edendir, engin merhamet sahibidir.
Bu hakîkat, Allah'ın kelÂm sıfatının bir tecellîsi olarak insana verilmiş bulunan, en cok kullandığımız lisan kabiliyetimizde daha cok bÂrizdir. Bir kimse, eğer onu zikir ve şukur gibi hayırlı amellere ÂmÂde kılarsa bir cennet bulbulu olur; fakat yalan, hakaret ve gıybet gibi kotu fiillere Âlet ederse, o zaman da bir cehennem sermayesine donuşur.
Bu bakımdan dilin hangi şekilde ve nasıl vazife goreceği, yani bir nîmet mi, yoksa bir Âfet mi olacağı hususu, daha ziyÂde kalbin kıvamına bağlıdır. Cunku dilimiz, kalbimiz ve hissiyÂtımızın tercumanlığı vazifesini îf etmektedir. Bir atasozunde "Kupte ne varsa, dışarıya o sızar." denilmiştir. Bu sebeple kalbin durumuna gore şekillenen hayır ve şerrin en muthişi olan Rabbe yaklaşmak veya O'ndan uzaklaşmak hususunda dilin ortaya koyduğu amellerin buyuk bir yeri vardır. Yani dil; terfîde de, tenzilde de en muessir vÂsıtadır.
ÎmÂnın kalb ile tasdikle beraber bir de dil ile ikrar edilmesinin şart olduğu gerceğine dikkat edersek, dilin ne kadar buyuk bir nîmet olduğu ortaya cıkar. Aksi istikametteki kullanılışı da ne buyuk bir Âfet ve husrana donuşeceğini gostermektedir. Gercekten de insanoğlunun başına gelen buyuk musîbetlerin coğu, aslında hep dil nîmetinin yanlış kullanılmasından kaynaklanmıştır. Oyle ki buyukler: "BelÂ, ağızdan cıkan soze bağlıdır." demişlerdir.
Dunya ve Âhiret musîbeti ahlÂksızlıklardan olan kotu zan, kusur gozetleme, ayıp araştırma, hasetleşme, arkadan cekiştirme ve dargınlık gibi rezÂletlerin tamamı, bir bakıma zehirli kalplerde ve ozellikle de dilde toplanır. Bunlar, ferdi ve topluluğu icinden yıkan ve musîbetler getiren en korkunc Âfetler ve tehlikelerdir.
Sayısız kotu vasıflarla Âfet hÂline donen bir dil, artık oldurucu bir zehir gibidir ki, hem sahibini mahveder, hem de cevresini... HÂsılı dil terbiyesi, insan hayatında en muhim eğitimlerden biridir. Cunku Âfet hÂlinde zehir kusan bir dili, iyi yolda kullanmak bile isteseniz, o yine zarar vericidir. Fakat nîmet hÂlindeki bir dil ise, her zaman feyz u bereket kaynağıdır. Bu hakikati eskiler: "Tatlı dil yılanı deliğinden cıkarır." diyerek ne guzel ifade etmişlerdir. Nitekim Âyet-i kerîmede de buyurulur: "Rabbinin yoluna hikmetle ve guzel oğutle dÂvet et!" (en-Nahl, 125) Bu itibarla Hak dostları, bilhassa Allah yolunda dÂvet ve tebliğde dilin nasıl kullanılacağı hususunda: "Sakın yılanların zehirli diliyle konuşma!" diye îkaz etmişlerdir.
Demek ki, insanın olgunluğunun en bÂriz alÂmeti, dilini kullanabilme sanatına Âşin olmasıdır. Zîra dil, Rabbimiz tarafından hemen her insana ihsÂn edilmiş ve ilÂhî bir hikmet tecellîsi olarak imtihan vesîlesi kılınmıştır. Hikmet nazarıyla seyredildiğinde gorulur ki, yersiz ve mÂnÂsız konuşmaması icin dilin etrafına otuz iki diş ile Âdet bir hisar cevrilmiştir. Bu hÂle ilÂveten iki dudak da dişlerin onune konularak sanki ikinci bir bent orulmuştur. Butun bunlar, dilin muhÂfaza zarûretinin bir ihtarı mÂhiyetinde değil midir?
Diğer taraftan «Kılıc yarası gecer, fakat dil yarası gecmez!» ifadesi ile de dildeki Âfete dikkat cekilmiş ve onun terbiyesine son derece îtina gosterilmesi gerektiğine işaret edilmiştir. Dolayısıyla dilin Âfetlerini cok iyi bilmeli ve onlara karşı gerekli tedbirleri almalıyız. Bu tedbirlerin başı, sukûttur.
Dilin Âfetleri icerisinde en başta dikkat edeceğimiz husus, hic şuphesiz ki "gıybet"tir. Cunku gıybet, dildeki en zehirli hancerdir. "Gıybet nedir?" sorusunun cevabını Peygamber Efendimizin lisÂnından dinleyelim… Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh-'ın rivÂyetine gore, Peygamber Efendimiz ashÂbına şoyle sormuşlardır: "-Gıybet nedir bilir misiniz?" AshÂb-ı kirÂm: "-Allah ve Rasûlu daha iyi bilir!" dediler. Bunun uzerine Allah Rasûlu: "-Gıybet, musluman kardeşinin hoşlanmadığı şeylerle arkasından cekiştirmendir." buyurdular. Denildi ki: "-Ya RasûlallÂh! Arkasından soylediğim o fen şey, ya kardeşimde varsa..." CevÂben: "-Soylediğin şey, onda varsa gıybet etmiş olursun; eğer yoksa ona iftira ve buhtanda bulunmuş olursun!.."
Bu hadîs-i şerîfe bakıldığında, insanların her turlu kusurunu soylemenin gıybet hukmunde olduğu anlaşılabilir. LÂkin bazı hÂller vardır ki, insanların eksik ve kusurlarını soylemek îcÂb eder. Mesel evlenmek isteyen ve nikÂh icin namzed gorduğu bir şahsı araştıran kimseye veya ticÂrî bir ortaklık teşebbusu icin bilgi toplayan bir şahsa; gıybet olur korkusuyla bilinen doğruları soylememek, neticede cemiyet hayatı acısından daha buyuk yanlışlara sebep olmaktadır. Oyleyse, bu tur hÂllerde umûmun menfaati, şahsın hurmetinden onde gelir. Zararlı bir insanın kusurlarını acığa koymak sûretiyle diğer insanları ondan korumak, vicdÂnî ve insÂnî bir zarurettir. Bu gercekleri acıklamak da, ancak ilgili şahıslarla sınırlıdır. Kişinin îcÂb etmeyen mahrem hÂllerini ortaya koymak veya ilgili-ilgisiz herkese anlatmak, haramdır.
Yine hakkın tesbit ve tevzî edildiği yerler olan mahkemelerde, adÂletin tam ve eksiksiz yerine getirilmesi icin, şÃ‚hitlerin, hakikati olduğu gibi nakletmesi de zarûridir. Burada da gıybet endişesi taşınmamalıdır. Bu sebepledir ki, bir kimsenin kusurundan bahsederken, bu soylenen sozlerin dînî cevaz hudutları icinde olup olmadığına son derece dikkat etmek lÂzımdır.
Bu istisnÂî hÂllerin dışında insanların kusurlarını ortmek ve affetmek, her mu'minin şiÂrı olmalıdır. Bu, en muhim ahlÂkî vasıflardan biridir ve insanın kemÂlini gosterir. Başkalarının ayıplarını meydana koymadan once şahsî kusurlarımızı gozden gecirmeliyiz. Her mu'min duşunmelidir ki; CenÂb-ı Hak, merhameti muktezÂsı, kullarının kusurlarını ortmekte ve onlara af ve mağfiret vaad buyurmaktadır. Allah, ayıp ortenlerin nice kusurlarını orter. Ne mutlu o mu'mine ki, kendi ayıplarını gormekten başkalarının kusurlarını araştırmaya vakit bulamaz.
HucurÂt Sûresi'ndeki Âyet-i kerîmelerde, mu'min kulların birbirlerine karşı gozetecekleri edeb ve ahlÂka temas edilirken bu hususta dilin muhÂfaza ve terbiyesinin ehemmiyetine de işÃ‚ret edilmektedir: "Ey mu'minler! Bir topluluk, diğer bir toplulukla alay etmesin. Belki de onlar kendilerinden daha hayırlıdırlar. Kadınlar da, kadınlarla alay etmesin!.. Belki onlar kendilerinden daha hayırlıdırlar. Kendi kendinizi ayıplamayın, birbirinizi kotu lÂkaplarla cağırmayın. Îmandan sonra fÂsıklık ne kotu isimdir! Kim de tevbe etmezse, işte onlar zÂlimlerdir."
"Ey îman edenler! Zannın coğundan kacının. Cunku zannın bir kısmı gunahtır. Birbirinizin kusurunu araştırmayın. Biriniz, diğerinizi arkasından cekiştirmesin (gıybetini etmesin). Biriniz, olmuş kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? İşte bundan tiksindiniz. O hÂlde Allah'tan korkun. Şuphesiz Allah, tevbeyi cok kabul edendir; rahîm (sonsuz merhamet sahibi)dir." (el-HucurÂt, 11-12)
Âyet-i celîlede: Gıybet edenler ve insanları nÂmus ve haysiyetleri bakımından cekiştirenler, olu bir mu'min kardeşinin etini yiyenler şeklinde tasvir ve temsil olunmaktadır. Bu Kur'Ânî teşbihte pek ince ve derin nukteler vardır. Gercekten gıybet olunan kişi, yanımızda olmadığı icin, hakkında konuşulanları duyamamak ve kendisini mudafaa edememek bakımından bir oluye, mu'min olmak itibariyle de bir kardeşe benzediği acıktır. O kardeşimizin yokluğundan istifÂde ederek gıybet etmek sûretiyle onun haysiyet ve şerefine tecavuzde bulunmak, cekiştire cekiştire onun etini yemek şeklinde bir saldırış ve canavarlığı andırır. İnsanın şeref ve haysiyeti, Âdeta vucud iskeletini orten bir et gibidir. Onu ayıplarını ve kusurlarını dokmek sûretiyle didiklemek, bir kopeğin herhangi bir leşi cekiştire cekiştire dişlemesinden daha cÂniyÂne ve gaddarÂne değil midir?
HucurÂt Sûresi'ndeki bu Âyet-i kerîmelerde:
-İnsanların birbiriyle alay etmemesi,
-Başkasını kucuk gormemesi,
-Kotu lÂkaplar takmaması,
-Sû-i zanda bulunmaması,
-Başkasının kusurlarını araştırmaması,
-Gıybet etmemesi emredilmektedir.
Gorulduğu uzere zikredilen ahlÂkî zaafların coğu, dil ile gercekleşmektedir. Bu sebeple insanın dilini muhÂfaza etmesi, dinin, ahlÂkın ve kardeşlik hukukunun icabıdır. Nitekim Fudayl bin IyÂd der ki: "Gıybetin girdiği yerden kardeşlik cıkar gider."
GIYBET EDENE KARŞI TAVRIMIZ NASIL OLMALIDIR? Gıybet edenlere karşı olgun bir muslumanın tavrının ne şekilde olacağı, hadîs-i şerifte şoyle ifade buyurulmuştur: "Size iyilik yapanlara karşı iyilik yapmak, fenÂlık yapanlara da fenalık yapmak meziyet değildir. Asıl meziyet, size fenalık yapanlara karşı aynı şekilde mukabelede bulunmayıp iyilik yapabilmektir." (Tirmîzî, Birr, 63) CenÂb-ı Hak da boyle kÂmil bir mu'mini medhederek: "Rahman'ın (has) kulları onlardır ki, yeryuzunde tevÂzû ile yururler ve kendini bilmez kimseler onlara laf attığında (incitmeksizin) «SelÂm!» derler (gecerler)." (el-Furkan, 63) buyurmaktadır.
Hazret-i Ali -radıyallahu anh- de, cÂhillere mukabele hususunda şoyle ikazda bulunur: "-Alcakca soylenen bir soze karşı sakın cevap vereyim deme!.. Cunku o sozun sahibinde, onun gibi daha nice duşuk sozler vardır. Cevabınıza yine o bayağı ifadelerle karşılık verirler. CÂhil ile sakın latife etmeye kalkma!.. Dili zehirli olduğundan gonlunu yaralar."
Olgunluğun en bÂriz gostergesi, dedikodu ve iftiraya tahammuldur. Zira olgunlukta birinci basamak, dedikodu ve iftiraya karşı sukûnetle cevap vermekle iktifÂdır. İkinci basamak, boyle bir dedikodu ve iftira karşılığında gunahları gıybet eden kimseye devrettiği icin sevinmektir. Ama bu da bir noksanlık taşır. Ucuncu basamak ise, kavuşacağı mağfiret ve sevaplar sebebiyle kendi nÂmına sevinirken, dedikoducu ve iftiracının Âhiretteki hÂlini duşunerek uzulmektir. Bu uzuntu hÂli, sevince gÂlip değilse, olgunluk yine de eksik demektir. MevlÂn Hazretleri, cÂhil ve nÂdÂn kimselerin ileri-geri konuşmalarının hakikatin kıymetinden bir şey kaybettirmeyeceği hususunda: "Kopeklerin ağzı değdi diye deniz kirlenmez!.." buyurur.
Gıybet ve dedikodu, insanın nefsini palazlandıran bir gunahtır. Dedikodu yapan insanlar, ayıplayıp kucuk gordukleri kimselerin işlediği gunahtan kendilerinin uzak olduklarını duşunurler. Boylece o gunaha duşmemeleri sebebiyle kendilerini bu gunahkÂrlardan ustun kabul ederler. Ama unutmamak lÂzımdır ki, mu'min kardeşini kucuk gormek, gunah olarak insana yeter. Ayrıca tekerrur eden bir hakikattir ki, bir şahsın ayıp ve kusurlarını kınayanlar, cok gecmeden aynı hataları işlemeye başlamaktadırlar. Nitekim Peygamber Efendimiz: "Bir kimse din kardeşini bir gunahı dolayısıyla ayıplarsa, olmeden evvel mutlaka o gunahı işler. Yani kardeşini bir ayıpla kınayan, o ayıp işi işlemeden olmez!" (CÂmiu's-Sagîr, c. II, s. 161) buyurmuşlardır.
İnsanlar, Âhirette butun amellerinden, yani nÂil oldukları nîmetlerden, soylediklerinden, konuşması gerektiği zamanlardaki suskunluklarından, işlediği gunahlardan ve terk ettiği sÂlih amellerden hep hesÂba cekilecektir. Bu cetin hesap gunu gelip catmadan evvel, herkes kendi muhÂsebesini yapmalıdır. Zira "Hesaba cekilmeden once kendinizi hesaba cekiniz." buyrulmaktadır. O muazzam hesap gununu duşunerek amel defterini, helÂlleşme ve istiğfar ile aklamaya calışmalıdır. CenÂb-ı Hak, insanların vucutlarının topyekûn bir dil hÂline gelip konuşacağı o gunu şoyle tasvir etmektedir: "Nihayet oraya geldikleri zaman kulakları, gozleri ve derileri işledikleri şeye karşı onların aleyhine şÃ‚hitlik edecektir. Derilerine: «Nicin aleyhimize şÃ‚hitlik ettiniz?» derler. Onlar da: «Her şeyi konuşturan Allah, bizi de konuşturdu. İlk defa sizi O yaratmıştır. Yine O'na donduruluyorsunuz.» derler. Siz ne kulaklarınızın ne gozlerinizin ne de derilerinizin aleyhine şÃ‚hitlik etmesinden sakınmıyordunuz, yaptıklarınızdan coğunu Allah'ın bilmeyeceğini sanıyordunuz. Rabbiniz hakkında beslediğiniz zan var ya, işte sizi o mahvetti ve ziyÂna uğrayanlardan oldunuz. Şimdi eğer dayanabilirlerse, onların yeri ateştir. Ve eğer (tekrar dunyaya donup Allah'ı) hoşnut etmek isterlerse, memnun edilecek değillerdir." (Fussilet, 20-24) İnsanlar, bu şiddetli kıyamet gununde, kendilerinin de cok ihtiyacı olmasına rağmen, sevaplarını, dunyada dedikodusunu yaptıkları kimselere vereceklerdir. ŞÃ‚yet bunu karşılayacak kadar sevapları kalmamışsa, dedikodusunu yaptıkları kimselerin gunahlarını yukleneceklerdir.
Peygamber Efendimiz, kıyÂmet gunundeki bu acı tabloyu şoyle ifade buyurmuştur. Bir gun RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-: "-Muflis kimdir, biliyor musunuz?" diye sordu. AshÂb-ı kirÂm: "-Bize gore muflis, parası olmayan ve malı bulunmayan kimsedir." deyince, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- (sozlerine) şoyle devam etti: "-Ummetimden muflis, kıyÂmet gunu namaz, oruc ve zekÂt sevÂbı ile, (ancak bu sevapların yanında bir de amel defterine) şuna sovdu, buna zin iftirÂsı yaptı, şunun malını yedi, bunun kanını doktu, şunu dovdu (diye yazılmış olarak) gelen kimsedir. Onun hasenÂtının sevÂbından (hak sahibi olan) şuna-buna verilir. Eğer uzerindeki borc odenmeden once ibÂdet ve iyiliklerinin sevÂbı tukenirse, alacaklıların gunahlarından alınıp onun uzerine yuklenir. Sonra (onların gunahları ile birlikte) cehenneme atılır." (Muslim, Birr, 59; Ahmed bin Hanbel, II, 303, 324, 372)
Bu yuzden Hasan-ı Basrî Hazretleri: "-Eğer ill dedikodu yapacaksan, anne-babanın dedikodusunu yap!.. Âhirette en azından sevabın onlara gitmiş olur ve onların gunahını yuklenirsin!.." buyurmuştur.
Unutmamalıdır ki, kÂmil bir mu'min, gucu nispetinde ve daima Allah'ın yarattığı her varlığın yardımına koşacak, gunaha olan nefreti gunahkÂra taşırmayacak, bilÂkis onları merhametle kucaklayacak, onlara yılanların soğuk ve zehir sacan diliyle değil, rahmet lisanıyla yaklaşarak gonuller fethedecektir.
İlÂhî neşve ile dolmak isteyenler, gonul bahcelerinden kendilerine karşı yapılan yanlışlara karşı af rÂyihaları yayan kimselerdir. Zira affederek kendi affımıza zemin oluşturabiliriz. Affedemeyerek, insanların dedikodusunu yapan kimseler ise, hakikatte kendilerini helÂk etmiş olurlar.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Şebnem Dergisi, 2006, Sayı: 19
İslam ve İhsan
DİL ŞUKRETMEK İCİNDİR, HAKK'I BİLEN DİLİ GIYBET İCİN KULLANMAZ