Merhamet, şefkat ve muhabbet gibi guzel hasletlerin en tabiî bir neticesi olan hilim ve musÂmaha, beşerî munÂsebetlerde yani insani ilişkilerde muhim bir esastır. Hilm, Allah'ın (cc) emri ve Peygamber Efendimiz ’in tabiat-ının ozudur.Bir kişi tÂbiînin buyuklerinden İmÂm ŞÃ‚bî ’ye hakÂret etmişti. Hazret gÂyet yumuşak bir uslûpla ona şu cevabı verdi:

“–Dediklerin doğru ise, Allah beni affetsin! Eğer yanlış ise seni affetsin!”

CenÂb-ı Hak, kendisinin “el-Halîm”, yani hilim sahibi olduğunu bildirir. AllÂhʼın sevdiği bir sıfat olan hilim, peygamberlerin de sıfatlarından biridir.

Merhamet, şefkat ve muhabbet gibi guzel hasletlerin en tabiî bir neticesi olan hilim ve musÂmaha, beşerî munÂsebetlerde de muhim bir esastır. CenÂb-ı Hakk ’ın emri ve Peygamber Efendimiz ’in tabiat-ı asliyesidir.

Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuştur:

“Yumuşaklık nerede bulunursa orayı guzelleştirir. Yumuşaklığın bulunmadığı her davranış cirkindir.” (Muslim, Birr, 78, 79)
“Rıfktan (yumuşak huyluluktan, mulÂyimlikten) nasîbi olana, hayırdan da nasip verilmiştir. Rıfktan nasîbi olmayan da hayırdan mahrum kılınmıştır.” (Tirmizî, Birr, 67/2013)

HADÎS-İ ŞERİFLERDE YUMUŞAK HUYLULUĞA TEŞVİK

HZ. ENES PEYGAMBERİMİZİ ANLATIYOR

Bir gun Enes -radıyallÂhu anh-:

“–Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in kokusundan daha guzel ne bir amber, ne bir misk, ne de herhangi bir hoş koku kokladım. Allah Rasûlu ’nun mubÂrek teninden daha yumuşak ne bir atlasa ne de bir ipeğe dokundum.” demişti.

Onu dinlemekte olan talebesi SÂbit:

“–Ey Enes, sen sanki her dÂim Allah Rasûlu ’ne bakıyormuş ve Oʼnun mubÂrek sadÂsını işitiyormuş gibi yaşıyorsun değil mi?” dedi.

Enes -radıyallÂhu anh- şu cevabı verdi:

“–Evet, vallÂhi kıyÂmet gunu Oʼna kavuşmayı umuyorum. Yanına varınca:

«–YÂ RasûlÂllah! Kucuk hizmetcin geldi!» diyeceğim. Efendimiz ’e Medîne ’de on sene hizmet ettim. Ben o zamanlar kucuk bir cocuktum. Her yaptığım iş, Efendim ’in arzu buyurduğu gibi değildi. Buna rağmen Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bana, yaptığım hicbir iş icin «uf» bile demedi, «Bunu nicin yaptın, şunu nicin yapmadın?!» diye azarlamadı.” (Ahmed, III, 222. Krş. BuhÂrî, Savm 53, MenÂkıb 23; Muslim, FedÂil 82)

MuÂviye bin Hakem -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:

“Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in arkasında namaz kılarken cemaatten biri aksırdı. Ben de hemen “yerhamukellah” dedim. Cemaat bana dik dik bakmaya başladı. Bunun uzerine:

«–Vay başıma gelenler! YÂhu bana niye oyle bakıyorsunuz?» dedim. Bu sefer ellerini dizlerine vurmaya başladılar. Onların beni susturmaya calıştıklarını anlayınca kızdım; ama yine de sustum. (Namazda ibadet dışı hicbir fiilde bulunulmaz. LÂkin bu misaldeki sahÂbîlerin tavırlarını mÂzur gormelidir. Zira o zamanlar İslÂm yeni geldiği icin, insanlar ibadet ÂdÂbını yeni oğreniyorlardı.)

Anam-babam Rasûl-i Ekrem ’e fed olsun. Ne O ’ndan once, ne de O ’ndan sonra kendisinden daha guzel bir muallim gormedim. VallÂhi beni ne azarladı ne de dovdu. Namazı kıldırıp bitirince yumuşak bir lisanla bana:

«–Bu ibadetin adı namazdır. Namaz kılarken dunya kelÂmı konuşulmaz. Cunku namaz; tesbîh, tekbîr ve Kur ’Ân okumaktan ibÂrettir.» buyurdu. Yahut buna benzer ifÂdeler kullandı. Ben de:

«–YÂ RasûlÂllah! Ben henuz yeni musluman oldum…» dedim…” (Muslim, MesÂcid, 33)

Butun hasletler gibi hilim ve musÂmahanın da bir olcusu vardır. Yumuşak huylu olmak adına zulme boyun eğmek veya ilÂhî kanunların ihlÂline goz yummak asl doğru bir tavır değildir. Hilm-i himÂrî (merkep uysallığı) denilen boylesi bir davranış, kotu niyetli insanların kotuluk yapma arzusunu ve cesaretini artıracağından, son derece yanlış bir tavırdır.

MevlÂn Hazretleri şoyle buyurur:

“Bu gonul evinin icinde kimin bulunduğunu biliyorsanız, o gonul sahibinin kapısı onunde ettiğiniz terbiyesizlik nedendir? Ahmaklar insan yapısı mescide saygı gosterirler de, gonul sahiplerine bîgÂne kalarak onların gonullerini kırarlar.”

BEŞERİ İLİŞKİLERDE NEZAKET

NEZÂKET (İNCİTMEMEK-İNCİNMEMEK)

İnsan, eşref-i mahlûkÂt, yani yaratılmışların en şereflisi ve mukemmelidir. Onun kalbi ise nazargÂh-ı ilÂhîdir. Bu durumda, insanın hatırını veya kalbini kırmanın ne derece ağır bir curum olduğu ÂşikÂrdır.

ŞÃ‚ir ne guzel soyler:

Fukar kalbine her kim dokuna,

Dokuna sînesi Allah okuna...

Musluman, hassas ve rakik bir gonle sahip olmalı ve kimseyi incitmemelidir. Cunku Allah Rasûlu ’nun tÂrif ettiği ve sevdiği mu ’min, herkesle ulfet eden ve kendisiyle ulfet edilen bir gonul insanıdır.[1]

Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, muslumanın hÂlini şoyle beyÂn eder:

“(Gercek) musluman, dilinden ve elinden muslumanların emîn olduğu kişidir. (Asıl) muhÂcir de AllÂh ’ın yasakladıklarını terk edendir.” (BuhÂrî, ÎmÂn 4, 5, RikÂk 26; Muslim, ÎmÂn 64-65)

Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh-, gonlun kıymetini şoyle ifÂde eder:

“Eğer sen­de ba­sî­ret var­sa, go­nul K­be ’si­ni ta­vÂf et! Top­rak­tan ya­pıl­mış san­dı­ğın K­be ’nin asıl m­n­sı go­nul­dur… Şu­nu iyi bil ki sen, Al­lÂh ’ın na­zar­g­hı olan bir gon­lu in­ci­tir, kı­rar­san, K­be ’ye ya­ya ola­rak da git­sen, ka­zan­dı­ğın se­vap, go­nul kır­ma­nın gunahı­nı telÂfî edemez.”

“Se­nin bir sa­man co­pu ka­dar de­ğer ver­me­di­ğin yı­kık go­nul, Arş ’tan da us­tun­dur, Kur­sî ’den de, Levh ’ten de, Ka­lem ’den de!.. Hor bi­le ol­sa gon­lu ha­kîr tut­ma! O, hor­lu­ğuy­la yi­ne de us­tun­ler us­tu­nu­dur. Yı­kık go­nul, Al­lÂh ’ın na­zar et­ti­ği var­lık­tır. Onu ya­pan can ne mubÂrek­tir. Kı­rıl­mış, iki yuz par­ca ol­muş gon­lu t­mir et­mek, Allah ka­tın­da bir­cok ha­yır ha­se­nat­tan da­ha yeğ­dir... Sus! Her kı­lın­da iki ­yuz dil ol­sa da soy­le­sen, go­nul, yine de an­la­tı­la­maz.”

YUMUŞAK BİR LİSÂNA SÂHİP OLMAK

Şeyh SÂdî:

“Bir haberin gonul inciteceğini biliyorsan sen sus, başkaları soylesin!.” tavsiyesinde bulunur.

Hak dostları da ne guzel soylemişlerdir:

“İnsanları inciten zÂlimden daha bedbahtı yoktur. Cunku musîbet gununde kimse ona yÂr olmaz.”

“Sonbaharda gul ağacını yıkma ki, ilkbaharda onun guzel manzarasından mahrum kalmayasın!”

Yûnus Emre Hazretleri de şoyle der:

Bir kez gonul yıktın ise,

Bu kıldığın namaz değil!

Yetmiş iki millet dahî,

Elin yuzun yumaz değil!

…

Ak sakallı pîr hoca,

Bilemez hÂli nice,

Emek yimesun hacca,

Bir gonul yıkar ise.

Gonul Calab ’ın tahtı,

Calab gonule baktı,

İki cihÂn bedbahtı,

Kim gonul yıkar ise…

FAKİR VE ÂBİDLERE YARDIM EDECEĞİ ZAMAN…

Abdullah bin Zubeyr -radıyallÂhu anhumÂ- ’nın oğlu Âmir -radıyallÂhu anh-, fakir ve Âbidlere yardım edeceği zaman, onları incitmemek icin son derece nÂzik bir yol izlerdi: Yardım edeceği kimseler secdede iken para keselerini ayakkabılarının yanına hissedecekleri şekilde bırakır ve gorunmeden uzaklaşırdı.

Kendisine:

“–Neden yardımını birisiyle gondermiyorsun?” diye sorulunca şoyle cevap verdi:

“–Onlardan birinin, gonderdiğim kişiyle veya benimle karşılaştığında yere bakmasını istemem, onun icin boyle yapıyorum.” (İbnu ’l-Cevzî, Sıfatu ’s-Safve, II, 411)

KİMSEYİ İNCİTME

Kimseyi incitmemek her ne kadar zor da olsa, nisbeten insanın elindedir. LÂkin bir de kimseden incinmemek vardır ki, o daha zordur. Zira irÂde ile kalbe hÂkim olmak pek muşkildir. “İncitmemek”te dil susturulabilir, lÂkin kalp, sessizce soylenmeye devam eder. “İncinmemek”te ise dil ile birlikte kalp de susturulmalıdır. Kalbini susturabilmek ise ancak kÂmil muʼminlerin sanatıdır. Dolayısıyla incitmemek yolun başlangıcı ise, incinmemek de nihÂyetidir. İkisi arasında katedilmesi gereken uzun mesÂfeler vardır.

HÂsılı kimseyi incitmeden ve kimseden incinmeden buyuk bir îman lezzeti icinde huzurlu bir ibadet ve hizmet omru surebilmek, İslÂm ahlÂkının zirve husûsiyetlerindendir.

[1] Bkz. Ahmed, II, 400, V, 335.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Hakk'a Adanmış Genclik , Erkam Yayınları
İslam ve İhsan