Askerî darbe, bir ulkede silahlı kuvvetler mensuplarının silah zoru ile ulke yonetimine el koyması. Hukûmetlerin, ekonomik ve sosyal sorunları cozmekte başarısız oldukları iddiası, cuntacılar tarafından askeri darbelerin başlıca sebebi olarak gosterilir. Zaman zaman ordu tarafından hukûmetlere verilen muhtıralar da darbe benzeri sonuclar doğurabilir.Darbeciler genellikle ordunun yapacakları eyleme karşı tarafsız kalmasını fırsat bilerek iktidarı ele gecirerek, lideri devirir; radyo, TV gibi iletişim kanallarını işgal ederek hukûmet daireleri uzerinde otorite kurar; elektrik santralleri gibi temel altyapı tesislerini ve bircok kurumu kontrol altına alır.
ASKERÎ DARBE SONRASI HUKÛMET ŞEKİLLERİ Darbe sonrasında ordu kurulacak hukûmetin şekli sorunuyla karşı karşıya kalır. Latin Amerika'da darbeden sonra değişik rutbede askerlerden oluşan cunta yonetimi oldukca yaygındır. Afrika'da ve Turkiye'de ise cunta ile birlikte calışacak devrimci bir meclis oluşturma ve bu meclis uyelerinin de cunta tarafından secilmesi yontemi yaygın olarak kullanılır. 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylul 1980 darbeleri ile yonetimi ele geciren cuntalar olan Milli Birlik Komitesi ya da Milli Guvenlik Kurulu, ulkeyi mutlak bicimde yonetmiş; aynı zamanda Kurucu Meclis ya da Danışma Meclisi adıyla cunta tarafından secilen sivil temsilcilerin olduğu ancak MBK ya da MGK karşısında bir hayli zayıf bir de meclis oluşturulmuştur.
DUNYADA DARBELER
Darbeler siyaset tarihinin uzun zamandır bir parcasıdır. Orneğin Roma İmparatoru Jul Sezar bir darbe kurbanı olmuştur ve bazı Roma imparatorları iktidara darbeyle gelmiştir. 1799'da Napolyon da Fransa'da iktidarı bir darbeyle ele gecirmişti. Antik Yunan ve Hindistan kentlerinde darbeler fazlasıyla yaygındı.
Askerî darbeler 20. yuzyılda yaygın bicimde Latin Amerika'da Arjantin, Şili, Asya'da Birmanya, Afrika'da ve Avrupa'da Yunanistan,Asya'da Turkiye gibi ozellikle gelişmekte olan ulkelerde gozlenmiştir.
20. asrın sonlarına doğru darbeler başta gelişmekte olan ulkeler olmak uzere dunyada bir hayli yagınlaştı: Latin Amerika'da, Asya'da, Afrika'da, Avrupa'da. 1980'lerden sonra darbeler daha az sıklıkta gorulmeye başlandı. Hukûmetlerin sosyal ve ekonomik sorunları cozmekte yaşadıkları sorunlar ve dolayısıyla ortaya cıkan yeni sorunlar bu darbelerin başlıca sebeplerini oluşturmaktadır.
ŞİLİ Butun bu gorunur sebeplerin yanında darbeler ayrıca guclu devletler tarafından zayıf ve kucuk devletler uzerindeki emellerini gercekleştirmede etkili bir silah olarak kullanılmaktadır. Bunun en canlı orneği Şili'de Salvador Allende hukûmetinin devrilmesi ve Allende'nin oldurulmesiyle sonuclanan darbedeki ABD ve CIA etkisinde gorulebilir.
VENEZUELA 2002'de Venezuela'da oy cokluğu ile secilmiş olan Hugo Chavez'e karşı ABD destekli bir darbe yapıldı; darbe başarılıydı ama hemen yıkıldı. Darbenin etkisi Chavez yanlısı halk gosterileri, ordunun Chavez yanlısı tutumu sebebiyle kolayca ortadan kalktı. Chavez darbeden 2 gun sonra yeniden iktidarı ele gecirdi, askerî cunta dağıtıldı. Bu gibi durumlarda halk gosterilerinin darbeleri ters cevirebileceği ve istedikleri liderleri geri getirip iktidara oturtabilecekleri anlaşılmış oldu. Hatta bu olaydan sonra Chavez'e yonelik halk desteğinin daha da artması darbeden istenilen sonucun tam aksine bir gelişme oldu.
TURKİYE Turk Silahlı Kuvvetleri, ic guvenliğin tehdit altında olduğunu ifade ederek zaman zaman sivil yonetime mudahale etmiştir. Bu mudahalelerde temel hukuki dayanak Turk Silahlı Kuvvetleri İc Hizmet Kanunu'nun 35. maddesinde yer alan "Madde 35 - Silahlı Kuvvetlerin vazifesi; Turk yurdunu ve Anayasa ile tayin edilmiş olan Turkiye Cumhuriyetini kollamak ve korumaktır."hukmu olmuştur. Ancak 12 Eylul Darbesi'nin yargılanması icin hazırlanan iddianamede bu maddenin darbeye meşruiyet kazandırmayacağı ve hicbir kanun maddesinin Anayasa ’nın uzerinde olamayacağının altı cizildi. Devlet duzeninin temel kurumlarından TBMM ve tum hak ve ozgurlukleri ortadan kaldırmak icin 35. maddeyi gerekce gostermenin hukuka aykırılığa kılıf bulma gayreti olduğu aktarıldı.
TSK 1960 ve 1980 yıllarında iki kez yonetime el koymuş, 1971 ve 1997 yıllarında ise postmodern darbe ile hukûmeti istifaya zorlamıştır.
Turkiye 1950 yılındaki demokratik secimlerle cok partili hayata geciş yaptığı donemden sonra, millet iradesine dayanan demokratik duzen neredeyse her on yılda bir askeri mudahalelerle kesintiye uğradı. İlki 27 Mayıs 1960'da olmak uzere; 12 Mart 1971'de (muhtıra), 12 Eylul 1980'de, 28 Şubat 1997'de (postmodern darbe) ve 15 Temmuz 2016'da arka arkaya askeri mudahalelere tanık oldu.
YUNANİSTAN'IN NATO'YA ALINMASI
NATO'nun askerî kanadından 1974'te cıkan Yunanistan'ın, karşılığında Turkiye'ye hicbir taviz verilmeden 1981'de veto edilmeden tekrar NATO'ya kabulu de ancak 12 Eylul 1980 darbesinden sonra mumkun olabilmiştir.
TARİHTE DARBE YAŞAMIŞ ULKELER
AFRİKA
Cezayir: 1965–1976,1992–1994 Benin: 1963–1964,1965–1968,1969–1970,1972–1975 Burkina Faso: 1966–1977,1980–1991 Burundi: 1966–1974,1976–1979,1987–1992 Orta Afrika Cumhuriyeti: 1966-1.979,1981-1986,2003-2005, 2013-2014 Cad: 1975-1979,1982-1989 Komorlar: 1999–2002 Demokratik Kongo Cumhuriyeti: 1965-1971, 1971-1997 Kongo Cumhuriyeti: 1968–1969,1977–1979 Fildişi Sahili: 1999–2000 Mısır: 1953-1956,2011-2012,2013-Gunumuz Ekvator Ginesi: 1979–1987 Etiyopya: 1974-1987 Gambiya: 1994-1996 Gana: 1966-1969,1972-1975,1975-1979,1981-1993 Gine: 1984-1990,2008-2010 Gine-Bissau: 1980-1984,1999,2003,12.04.2012-11.05.2012 Lesotho: 1986–1993 Liberya: 1980-1984 Libya: 1969-1977,1977-2011 Madagaskar: 1972–1976 Mali: 1968-1992,21 Mart 2012-12 Nisan 2012 Moritanya: 1978-1979,1979-1992,2005-2007,2008-2009 Nijer: 1974-1989,1996,1999,2010-2011 Nijerya: 1966-1975,1975-1979,1983-1985,1985-1993,1993-1998,1998-1999 Ruanda: 1973-1975 Sao Tome ve Principe: 1995,2003 Sierra Leone: 1967-1968,1992-1996,1997-1998 Somali: 1969-1976,1980-1991 Sudan: 1958-1964,1969-1971,1985-1986,1989-1993 Togo: 1967–1979 Uganda: 1971-1979,1985-1986 KUZEY VE GUNEY AMERİKA
Arjantin: 1930-1932,1943-1946,1955-1958,1966-1973,1976-1983 Bolivya: 1839-1843,1848,1857-1861,1861,1864-1872,1876-1879,1899, 1920-1921,1930-1931,1936-1940,1946-1947,1951-1952,1964-1966,1970-1982 Brezilya: 1889-1891,1930-1946,1964-1985 Şili: 1924-1925,1927-1931,1973-1990 Kolombiya: 1953–1958 Kosta Rika: 1868-1870,1876-1882,1917-1919 Kuba: 1933,1952-1959 Dominik Cumhuriyeti: 1899,1930-1961 Ekvador: 1876-1883,1935-1938,1947,1963-1966,1972-1979 El Salvador: 1885-1911,1931-1979 Guatemala: 1944-1945,1954-1957,1957-1966,1970-1986 Haiti: 1950,1956-1957,1957-1990,1991-1994 Honduras: 1956-1957,1963-1971,1972-1982 Meksika: 1876,1877-1880,1884-1911 Nikaragua: 1937-1956,1967-1979 Panama: 1968-1989 Paraguay: 1940-1948,1954-1989 Peru: 1842–1844,1865–1867,1872,1879–1881,1914–1915,1930– 1931,1948–1950, 1962–1963,1968–1980 Surinam: 1980-1988 Uruguay: 1865–1868,1876–1879,1933–1938,1973–1985 Venezuela: 1858–1859,1859–1861,1861–1863,1908–1913,1922–1929, 1931–1935i1948–1958 ASYA, PASİFİK VE ORTADOĞU
Bangladeş: 1975–1981,1982–1986 Burma: 1962-1974,1988-2011 Kambocya: 1970-1975 Tayvan: 1912-1928,1928-1949 Fiji: 1987,2000,2006-devam ediyor Endonezya: 1967-1998 İran: 1923-1925, 1950-1951, 1953-1957 , 1978-1979 Irak: 1933-1935, 1937-1938, 1949-1950, 1952-1953, 1958-1963 , 1963-1979 Guney Kore: 1961-1963,1980 Laos: 1959–1960 Pakistan: 1958–1971,1977–1988,1999–2008 Filipinler: 1972-1981 Suriye: 1949, 1951-1954, 1963-1972 Tayland: 1933-1945, 1946-1973, 1976-1988, 1991-1992 , 2006-2008 , 2014-gunumuz Guney Vietnam: 1963–1967 Yemen Arap Cumhuriyeti: 1962–1967,1974–1982 AVRUPA
Bulgaristan: 1934-1935/ 1944-1946 Fransa: 1940–1944 Yunanistan: 1925-1926/1936-1941/1967-1974 İtalya: 1943-1945 Polonya: 1926-1935/1981-1983 Portekiz: 1926-1933/1933-1974 Romanya: 1940-1944 Rusya: 1918-1920 İspanya: 1923-1930/1936-1975 Turkiye:Turkiye: 1960-1961, 1980-1983 YAKIN TARİHTE DARBEYLE İŞBAŞINA GELEN LİDERLER Ad
Ulke
Tarih
Cemal Gursel
Turkiye
1960
Yorgo Papadopulos
Yunanistan
1967
Saddam Huseyin
Irak
1968
Muammer Kaddafi
Libya
1969
KÂbus bin Seyd El Ebu Seyd
Umman
1970
Augusto Pinochet
Şili
1973
Ziya ul Hak
Pakistan
1978
Teodoro Obiang Nguema Mbasogo
Ekvator Ginesi
1979
Kenan Evren
Turkiye
1980
Lansana Conté
Gine
1984
Blaise Compaoré
Burkina Faso
1987
Zeynel Abidin Bin Ali
Tunus
1987
Than Shwe
Myanmar
1988
Omer el-Beşir
Sudan
1989
Yahya Jammeh*
Gambia
1994
Hamad bin Halife es-Sani
Katar
1995
Pervez Muşerref
Pakistan
1999
Francois Bozizé*
Orta Afrika Cumhuriyeti
2003
Frank Bainimarama
Fiji
2006
Muhammed Veled Abdul Aziz
Moritanya
2008
Andry Rajoelina
Madagaskar
2009
Roberto Micheletti
Honduras
2009
Abdulfettah El Sisi
Mısır
2013
Prayuth Chan-ocha
Tayland
2014
DARBE OLMASAYDI KIRIM ’I GERİ ALACAKTI

DARBE GİRİŞİMİ NEDEN AMERİKA ’YI İŞARET EDİYOR?

İslam ve İhsan