İbadet; kulun Allah ’a karşı kulluk vazifesini, O ’nun emrettiği tarzda yerine getirmesidir. Peki ibadet nicin yapılır? İslam ’da emredilen ibadetler nelerdir? İslam ’da ibadetin yeri ve onemi nedir? İslam ’da ibadetlerin hikmeti ve faydaları...İslÂm ’ın esÂsı îman, hedefi ise sÂlih ameller ve guzel ahlÂktır. İslÂm sadece vicdanda gizlenmesi lÂzım gelen bir şey değildir. Zira fikir ve kalp sahasında kalarak amelî bir sûrette yaşanmamış olan herhangi bir hakîkatin, ne kadar yuksek olursa olsun, pek fazla kıymeti yoktur. İnsan, inandığı bir hakîkate diliyle tercuman olmaz ve onu fiilen yaşamazsa, ona olan îman ve muhabbeti yavaş yavaş zayıflar. Bunun icin İslÂm, yalnız nazarî ve îtikÂdî esasları değil, amelî hukumleri de tÂlim etmiştir. Yani İslÂm, tam mÂnÂsıyla bir hayat dînidir. Kalbin en derin noktasından başlayarak onu tamamen saracak olan îman, lisandan Âb-ı hayat gibi akacak, sonra da butun vucûda ve muhîte sirÂyet edecektir.
Îman, kuru bilgiler ve nazariyÂt ile değil, hakîkatler karşısında tefekkuru ziyÂdeleştirip kalbî Âlemde derinleşme ve ibÂdetleri rûhÂniyetle ed edebilme neticesinde muhÂfaza edilir. Eğer dıştaki ibÂdet kalesi zayıflarsa onun icindeki îman kalesi de tehlikeye duşer. ÎmÂnı bir lÂmbaya benzetirsek, ibÂdetler, ceşitli yonlerden esen ruzgÂrlar karşısında onu sonmekten koruyan ve ışığını daha da ziyadeleştiren bir fÂnus gibidir.
İlim, ancak tatbik ve tecrube ile gelişir ve kokleşerek meleke hÂline gelir. TatbikÂta konulmayan kuru bilginin muhafazası cok zor olduğu gibi, faydası da yok denecek kadar azdır. Aynı şekilde îmÂnın insanda kokleşip yerleşmesi de ancak ibÂdetler sÂyesinde mumkundur.
Îman neşvesinin hazzı, mubÂrek ve has kullarda butun fÂnî neşvelerin uzerine cıkmıştır. Dunyevî acı, ıztırap ve elemlerin yakıcı, dayanılmaz ve helÂk edici şiddetini Âdeta yok etmiştir:
Mûs -aleyhisselÂm- ’a karşı musÂbakaya cıkan sihirbazlar îmÂn edince, zÂlim Firavun onların kol ve ayaklarını capraz keserek hurma kutuklerine astırdı. Bu yeni muslumanlar, Firavun ’un buyuk zulmu karşısında beşerî bir acziyet gosterip îmÂnen zaafa duşme endişesiyle ellerini semÂya kaldırdılar:
“Y Rabbî! Uzerimize sabır yağdır; canımızı Musluman olarak al!..” diye CenÂb-ı Hakk ’a iltic ettiler. Ve nihayet şehÂdetin lÂhûtî hazzı icerisinde Rablerine kavuştular.
Samîmî birer Musluman olan ilk Îsevîler de, sirklerde arslanların dişleri arasında parcalanma pahÂsına da olsa tevhîd inancında sebÂt ettiler. Tattıkları ulvî lezzetler icinde şehÂdet şerbetini aşk ile ictiler.
Onceleri eline bir iğnenin batmasından dahî korkan Hazret-i Sumeyye, îmÂnın ulvî hazzını tattıktan sonra, muşriklerin kızgın demirlerle vucûdunu dağlamalarına rağmen buyuk bir tahammul gosterdi. ÎmÂnından asl tÂviz vermedi. Vahşî işkencelere mÂruz kaldıktan sonra, bir ayağı bir deveye, diğer ayağı da başka bir deveye bağlanarak canavarca parcalandı. Kocası Hazret-i YÂsir -radıyallÂhu anh- da yaşlı ve zayıf bir kimse olmasına rağmen tahammul otesi bir sabır gosterdi. NihÂyetinde o da şehÂdet şerbetini icti. Boylece YÂsir Âilesi -radıyallÂhu anh- İslÂm ’ın ilk şehîdleri oldular. Îmanlarının bedelini, onu aşkla yaşayarak ve canlarıyla odediler.
Hazret-i BilÂl ’in o dÂsitÂnî hÂli de aynı likàullah (AllÂh ’a kavuşma) neşvesi sÂyesindedir. BilÂl -radıyallÂhu anh- da, azgın ve gozu donmuş muşriklerin ağır işkenceleri altında siyah derisinden kırmızı kanlar akarken vucûdu bir pelteye donduğu hÂlde «Ehad, Ehad, Ehad… Allah birdir, Allah birdir, Allah birdir.» diyordu. Acı ve ıztıraptan ziyÂde îmÂnın ulvî zevkini tatmış bir gonulle likàullah hazzını yaşıyordu. Zira onlar, İslÂm nîmetinin buyukluğunu gercek mÂnÂda idrÂk hÂlinde idiler. Boylece her iki dunyada da ilÂhî izzetlerin kapılarını aşk ve vecdleriyle aralamasını bildiler. FÂnî omurleri:
“Ey îmÂn edenler! Allah ’tan, O ’na lÂyık bir takv ile korkun ve ancak musluman olarak can verin!” emr-i ilÂhîsinin muhtevÂsı icinde son bularak gercek ve ebedî hayata nÂil oldular.
Onların ardından gelen mu ’min nesiller de İslÂm ’ı başlarına tÂc ettikleri her demde azîz oldular.
İbÂdetlerle takviye edilmeyen bir îman ise, zamanla zayıflayacağı icin, insanın davranışları uzerindeki musbet tesirini kaybeder. ÎmÂnın tesiri zayıfladıkca da insan menfî duygulara ve kotu ahlÂka suruklenerek muhtelif gunah ve kotulukleri işlemeye başlar.
İBADETİN HİKMETLERİ CenÂb-ı Hak, ibÂdetin hikmetine temas ederek şoyle buyurur:
“Ey insanlar! Sizi ve sizden oncekileri yaratan Rabb ’inize ibadet (kulluk) ediniz. Umulur ki, boylece takvÂya ermiş (gunahlardan korunmuş ve AllÂh ’ın emirlerini yerine getirmiş) olursunuz.” (el-Bakara, 21)
Gunahlardan korunup ibadetlerine devam eden bir kul da her dem AllÂh ’a yaklaşıyor demektir. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz bunu şoyle ifade buyurmuşlardır:
“Allah TeÂl şoyle buyurdu:
«Her kim Ben ’im bir dostuma duşmanlık ederse, Ben de ona harp îlÂn ederim. Kulum kendisine farz kıldığım amellerden daha sevimli herhangi bir şeyle Bana yakınlık kazanamaz. Kulum Bana, (farzlara ilÂveten işlediği) nÂfile ibadetlerle durmadan yaklaşır, nihayet Ben onu severim. Kulumu sevince de Ben onun işiten kulağı, goren gozu, tutan eli ve yuruyen ayağı olurum. Ben ’den her ne isterse, onu mutlaka veririm; Bana sığınırsa, onu korurum...»” (BuhÂrî, RikÂk, 38. Ayrıca bkz. Ahmed, VI, 256; İbn-i HibbÂn, Sahîh, II, 58/347)
BÂzı rivÂyetlerde şu ilÂve vardır:
“…Akleden kalbi ve konuşan dili olurum.” (TaberÂnî, Kebîr, VIII, 221/7880; Heysemî, II, 248)
İbadetler, rûhî tekÂmulu sağlayarak nihayetinde kişiyi Cehennem ’den kurtarıp Cennet ’e nÂil eder. Âhirette insana faydası dokunacak yegÂne sermÂye, îmanla yapılan ibadetler ve amel-i sÂlihlerdir. Toprağın sînesine ancak amel-i sÂlihlerimizle gomuleceğiz.
MevlÂn Hazretleri ne guzel buyurur:
“Gideceğin yerde yalnız kalmayı istemiyorsan, hayırdan, iyilikten, ibadetten birer evlÂdın (yani yardımcın) olsun!” (DîvÂn-ı Kebîr, II, 692)
İBADETLERİN İNSANA FAYDALARI İbÂdetlerin insanın rûhî yapısı uzerinde pekcok musbet tesiri vardır. İbadetlerin her biri ayrı bir keyfiyet taşır ve her biri ruhlara verilen mÂnevî birer gıd ve vitamin mesÂbesindedir. İbadetlerini yerine getiren bir mu ’min, mÂnen kuvvetli olur ve gonul huzûru icinde yaşar. Hayatta karşılaştığı mÂnîler, zorluklar ve imkÂnsızlıklar karşısında ye ’se kapılmaz, strese duşmez. İbadetlerini ihmÂl eden kimse ise iki cihanda da huzur bulamaz. Hadîs-i şerîfte şoyle buyrulur:
“İnsan, kulluk vazifelerini îfÂda kusur gosterir, yani her ibadetini kÂfî miktarda yapmayıp azaltırsa CenÂb-ı Allah onu gam ve kedere muptel kılar.” (Ali el-Muttakî, Kenzu ’l-UmmÂl, no: 6788)
Bunun yanında, insan ibadetler sÂyesinde maddiyÂta dalıp gitmekten kurtulur, rûhen yukselir ve nezÂket, zarÂfet ve hassÂsiyet kazanarak gercek insanlık şerefine nÂil olur. İbÂdet, muÂmelÂt ve guzel ahlÂk ile AllÂh ’a yaklaşabildiği nisbette kÂinÂtın gozbebeği olma vasfını elde eder.
Diğer taraftan ibadetlerin, maddî faydaları da vardır. Zira İslÂm, insÂnî faaliyet alanlarının hicbirini ihmal etmez. Bunlar arasında muhteşem bir denge kurar. İslÂm, hayatı butun yonleriyle kuşatan mukemmel bir sistemdir.
Mesel Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, ibadetlerine dikkat eden mu ’minlerin rızkına bolluk verileceğini ifÂde buyurmuşlardır.
Yine Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuşlardır:
“Rabb ’iniz -azze ve celle- : «Eğer kullarım Bana îcÂb ettiği şekilde itaat etseler, Ben onlara yağmuru gece yağdırırım, gunduz de uzerlerine Guneş ’i doğdururum. Onlara ayrıca gok gurleme sesini de duyurmam.» buyuruyor.” (Ahmed, II, 359; HÂkim, IV, 285/7657)
Gorulduğu uzere İslÂm, ibadetlere cok ehemmiyet vermektedir. Bu sebepledir ki amel-i sÂlihler, Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ve hadîs-i şerîflerde umûmiyetle îman ile birlikte zikredilir. Bu durum aynı zamanda ibadetlerin îmÂnı muhÂfaza etmedeki muhim rolunu ve dindeki merkezî yerini de gosterir.
Şunu da hatırlatalım ki ibÂdetler, daha cok, kişinin kendisine fayda vermektedir. Zira CenÂb-ı Hakk ’ın kimsenin ibÂdet ve tÂatine ihtiyacı yoktur. Belki ibÂdetler, bize lûtfettiği dunyevî ve uhrevî sayısız nîmetler karşısında CenÂb-ı Hakk ’a duyulan şukrun bir ifÂdesi olabilir. ZÂten bunca nîmet, lûtuf ve ikramlarına rağmen Allah TeÂl ’ya karşı hic değilse ibadetlerini yerine getirmek sûretiyle şukur etmeyen insan, ne buyuk bir nankorluk icindedir!
HÂlbuki CenÂb-ı Hakk ’ın azameti karşısında kÂinatta bulunan her şey O ’na ibadet hÂlindedir. Kur ’Ân-ı Kerîm, yerde ve gokte ne varsa hepsinin Allah TeÂl ’yı hamd ile tesbih ettiğini ifade eder. Yıldızlar, dağlar, ağaclar, hayvanlar gokyuzunde saf saf ucan kuşlar ve diğer varlıklar Allah TeÂl ’nın istediği şekilde, bizim idrak ve ihÂtamızın dışında, O ’na ibadet etmektedirler. Buna, “kÂinatın ibadeti” denir.
HÂsılı ibÂdetsiz bir hayat duşunulemez. Zira CenÂb-ı Hak insanı kulluk ve ibadet etmesi icin yaratmıştır. İnsanın fıtratını da buna gore tanzim etmiştir. Bu sebeple insan, dÂim Yuce Rabb ’ine ve Yaratıcı ’sına sığınmak, O ’ndan yardım taleb etmek ve O ’na ibadet etmek ihtiyacı icindedir. Bunun icindir ki insan hayatı, kÂinÂtın Yaratıcı ’sına ulaşmak uzere bir hakîkat arayışının tezÂhurleriyle doludur.
“İnsan, ibÂdet icin yaratılmıştır.” sozunden hareketle, muslumanların dÂim ciddî ve hep meşakkatler icinde olduğu zannedilmemelidir. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz dÂim tebessum hÂlindelerdi ve muslumanlara, birbirlerinin yuzune tebessum ettiklerinde sadaka sevabı alacaklarını haber verirlerdi.
AshÂb-ı kirÂm kendi aralarında şakalaşır, neşeli sozler soyler, Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de onlara tebessum buyururlardı.
Yine Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bayramlarda, duğunlerde neşe izhÂr edilmesini tavsiye ederlerdi. Yani muslumanların da rahatlamaya, dinlenmeye ve tenezzuhe ayırdıkları vakitleri vardır. Ancak bunların hepsi, onların hayatında, gaflet ve nefsÂniyetten uzak bir şekilde ve mukemmel bir olcu ve Âhenk icinde cereyÂn eder.
İslÂm, ibadetleri muhtelif şekillerde emretmiş ve muhtelif zamanlara serpiştirmiştir. Bu da insanın yorulmadan ve bıkmadan, devamlı sûrette Allah TeÂl ile birlikte olmasını sağlar. Her dÂim AllÂh ’a yakın olduğunu ve O ’nunla birlikte bulunduğunu hissetmek ise, insana buyuk bir huzur ve emniyet bahşeder.
İBADET KİME VE NİCİN YAPILIR? Son olarak şunu da ifÂde edelim ki, ibadete lÂyık olan yegÂne varlık CenÂb-ı Hak ’tır. Zira ibadet; saygı, itaat ve tÂzim mertebelerinin en yukseğidir. Boyle bir şey ise yalnız AllÂh ’a yapılır ve yalnız O ’nun hakkıdır. Cunku vucûdu, hayatı ve bunlara Âit butun nîmetleri veren, yalnız Allah TeÂl ’dır. Bu sebeple Allah ’tan başkasına secde etmek, haram kılınmıştır.
İSLAM ’DA TEMEL İBADETLER Abdest ve Temizlik İslÂm, hem maddî hem de mÂnevî temizliğe ehemmiyet verir. İnsanların her bakımdan temiz, tertipli, nÂzik ve hassas olmasını ister. İnsanlara huzur verecek guzel kokular surunmeyi en muhim sunnet-i seniyyeler arasında zikreder. Bu sebeple temizliği ibadet telÂkkî ederek, butun ibadetlerin en başına yerleştirir. İslÂm ’a yeni giren kişinin gusul abdesti almasını şart koşar. Namaz, tavaf, Kur ’Ân-ı Kerîm tilÂveti gibi ibadetlerin, abdest almadan kabûl edilmeyeceğini bildirir.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, yemekten once ve sonra elleri yıkamayı ve yatmadan evvel abdest almayı tavsiye ederlerdi. Hatt mu ’minleri, imkÂn nisbetinde dÂim abdestli bulunmaya teşvik ederlerdi.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, bir sabah muezzini BilÂl-i Habeşî -radıyallÂhu anh- ’ı yanına cağırıp:
“–BilÂl! Hangi ameli yaparak benden once Cennet ’e girdin? Ne zaman (ruyamda) Cennet ’e girsem, ayakkabılarının tıkırtısını onumde duyuyorum. Dun gece de (ruyamda) Cennet ’e gitmiştim, ayakkabılarının tıkırtısını yine onumde duydum…” buyurdular.
BilÂl -radıyallÂhu anh-:
“–YÂ RasûlÂllah, her ezan okuyuşumda, muhakkak iki rekÂt namaz kılarım. Abdestim bozulduğunda da hemen abdest alır ve uzerimde AllÂh ’ın iki rekÂt namaz hakkı olduğunu duşunurum.” dedi.
Bunun uzerine Rasûl-i Ekrem Efendimiz:
“–İşte bu ikisi sÂyesinde (o yuce mertebeye ermişsin)!” buyurdular. (Tirmizî, MenÂkıb, 17/3689; Ahmed, V, 354)
CenÂb-ı Hak, abdesti emir ve tÂrif ettiği Âyet-i kerîmenin sonunda şoyle buyurur:
“…Allah size herhangi bir gucluk cıkarmak istemez; fakat sizi tertemiz kılmak ve size (ihsÂn ettiği) nîmetini tamamlamak ister; umulur ki şukredersiniz.” (el-MÂide, 6)
Yine namaz kılacak insanın elbiselerinin ve bulunduğu yerin temiz olması şart koşulmuştur.
İslÂm ’ın emrettiği abdest, gusul ve diğer temizlikleri incelediğimizde, bunların sıhhat cihetinden pek cok fayda ve hikmetler ihtiv ettiğini goruruz. En basitinden, insanlar buyuk bir ibadet neşvesi icerisinde hem kendilerini ve cevrelerini temiz tutarlar, hem de sıhhatlerini muhÂfaza ederler. Zira Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“Temizlik îmÂnın yarısıdır.” buyurmuştur. (Muslim, TahÂret, 1)
Muslumanlar hayattayken temizliğe hassÂsiyet gosterdikleri gibi, vefÂt ettikten sonra da ilÂhî yolculuğa temiz olarak gitmek isterler. Bu sebeple vefÂt eden muslumanın cenÂzesi guzelce yıkanır, gusul abdesti aldırılır, tertemiz ve beyaz bir kefene sarılarak guzelce kokulanır ve yine temiz bir toprağa emÂnet edilir. KıyÂmet gunu oradan tertemiz cıkması icin du edilir.
Namaz Kulu Mevl ’nın vuslat deryÂsına goturen ibÂdet pınarlarının en buyuğu ve ehemmiyetlisi hic şuphesiz ki namazdır. Zira namaz, şumûl, muhtev ve rutbe bakımından butun ibÂdetlerin zirvesi ve ozu durumundadır.
KÂinÂttaki butun varlıklar; Guneş, yıldızlar, cayır, cimen, ağaclar, hayvanlar hep zikir hÂlindedir. Saflar hÂlinde ucan kuşlar, dağlar, taşlar, keyfiyeti bizce mechul bir tesbihat ile Hakk ’a kulluk ederler. NebÂtÂtın ibÂdeti kıyÂm hÂlinde, hayvanlarınki rukû hÂlinde, cansız sayılan varlıklarınki de yere kapanmış vaziyette, yani secde hÂlindedir. Sem ehlinin durumları da boyledir. Meleklerin bir kısmı kıyÂmda, bir kısmı rukûda, bir kısmı secdede, bir kısmı da tesbîh ve tehlîl hÂlindedir. Ancak CenÂb-ı Hakk ’ın mu ’minlere bir mîrÂc olarak ikrÂm ettiği namaz ise, butun bu ibÂdetleri kendinde toplamıştır. Dolayısıyla namazı guzelce kılanlar, yerde ve gokte bulunan butun varlıkların ibÂdetlerinin hepsini ihtiv eden bir ibÂdet yapmış olarak hesapsız mukÂfat ve derûnî tecellîlere nÂil olurlar.
Namaza benzeyen hicbir ibÂdet yoktur. Namaz kılan kimse, namazdan başka hicbir şeyle meşgul olamaz. Namaz onu, her turlu alÂkadan keser. CenÂb-ı Hak ile başbaşa tÂrifsiz bir vuslat yaşatır. Diğer ibÂdetlerde durum boyle değildir. Mesel oruclu kişi, aynı anda calışabilir, hacceden kişi gerektiğinde alışveriş yapabilir. Ama namaz kılan kişinin maddesi de mÂnÂsı da, huzûr-i ilÂhîdedir. Nitekim Âyet-i kerîmede:
“Secde et ve yaklaş!” buyrulur. (el-AlÂk, 19)
Maddî bakımdan namaz; insan vucudunun muhtelif ic ve dış hareketlerde bulunmasını sağlar. Hayatı nizam uzere tertiplice yaşama temrinleri yaptırmak sûretiyle kişiye zaman disiplini kazandırır.
MÂnevî olarak namaz; ilÂhî huzurda bulunma, tefekkur etme, korku zamanında tesellî verme, neş ’e zamanında rûhÂniyeti takviye etme, îmÂnı koruma, CenÂb-ı Hak ile unsiyetin artması gibi feyz ve bereketlerle doludur.
İctimÂî guzellikleri bakımından namaz; birlik ve beraberlik, tanışma, unsiyet, ulfet, îman ve kardeşlik bağlarının kuvvetlenmesi gibi sayısız guzelliklere vesîledir. Bilhassa cemaatle kılınan namaz, Cuma ve bayram namazları, insanlar arasında ırk, renk, dil, makam ve mevkî ayrımı yapmaksızın AllÂh ’a kullukta aynı safta bir araya gelme, butunleşme, yardımlaşma ve ictimÂî muhasebeyi sağlar.
RûhÂnî tecellîleri bakımından namaz; kişinin ilÂhî huzûra cıkarak ihlÂs, takv ve sadÂkat gibi guzel vasıflar kazandığı bir ibadettir. İnsan, namazda kalp Âlemini mÂnevî bir bahar iklîmine cevirir.
Namaz gunde en az beş defa tekrarlandığı icin devamlı CenÂb-ı Hakk ’ı hatırlatır. Kalp ve vicdanı AllÂh ’a bağlar. AllÂh ’ın sonsuz kudretini, mutlak irÂdesini, rahmet ve merhametini, kerem ve ihsÂnını, azap ve ikàbını insanın kalbine yerleştirir. Boylece insanı gunah, cirkinlik ve haksızlıklardan alıkoyar. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“(Rasûlum!) Sana vahyedilen Kitab ’ı oku ve namazı kıl! Muhakkak ki namaz, hayÂsızlıktan ve kotulukten alıkoyar. AllÂh ’ı zikretmek, şuphesiz en buyuk iştir. Allah yaptıklarınızı bilir.” (el-Ankebût, 45)
Bir kişi Peygamber Efendimiz ’e gelerek:
“–Falan zÂt gece namaz kılıyor, sabah olunca da hırsızlık yapıyor!” dedi. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:
“–Hakîkî namaz kılıyorsa, bu namazı ve namazda okuduğu Kur ’Ân Âyetleri, onu yaptığı kotu fiilden uzaklaştıracaktır.” (Ahmed, II, 447)
Gercekten de muslumanlar arasında suc işleme oranı cok duşuktur. Bugun dunya uzerinde en az cinÂyet işlenen yerler musluman ulkelerdir. Avrupalı araştırmacılar, İslÂm ulkelerinde cinÂyet oranı neden duşuk diye cok ciddî ilmî calışmalar yapmaktadırlar.
Bunun en muhim sebebi, İslÂm ’ın getirdiği inanc esasları, ibadetler ve ahlÂk kÂideleridir. İslÂmî bir eğitim alan insan, Allah ’tan korkar, yaptığı zerre kadar iyilik ve kotuluğun dahî karşılığını Âhirette goreceğine inanır. Neticede şerlere kilit, hayırlara anahtar olur.
Muayyen vakitlerde kılınan namaz, gun icinde insanı belli aralıklarla iş yoğunluğundan ve hayatın monotonluğundan kurtarıp rahatlatır. Rabb ’ine karşı itaat, teslîmiyet ve şukran duygularını ifÂde etmesini sağlar. Secdeye varan insan, kendisiyle yuz yuze gelerek ic Âlemine donme fırsatı bulur.
İnsanların giderek birbirinden uzaklaştığı, menfaatperestliğin one cıktığı ve ferdiyetciliğin hÂkim olduğu gunumuz dunyasının muhim bir hastalığı da yalnızlık hissidir. İnsanı psikolojik rahatsızlıklara surukleyen bu hastalığın en guzel ilÂcı namazdır. Namaz, ister ferdî olarak, isterse fazîletini artırmak icin cemaatle kılınsın, insanın yalnızlık hissini gunde en az beş defa giderir. Cunku namaz, insanı AllÂh ’ın huzûruna cıkardığı icin, tek başına kılsa bile, ona yalnız olmadığını hatırlatır. Cemaatle kılındığında ise insanı hem AllÂh ’ın huzûruna goturur hem de diğer mu ’min kardeşleriyle bir araya getirir.
Sosyoloji alanında mutehassıs olan Prof. Dr. Umit Meric şoyle demiştir:
“Namaz kılan bir toplumun psikolojiye, zekÂt veren bir toplumun da sosyolojiye ihtiyacı yoktur.”
CenÂb-ı Hak, namaz husûsunda “Secde et ve yaklaş!” buyuruyor. FelÂha eren kullarının namazı huşû ile kıldıklarını haber veriyor. Huşû ile kılınan bir namaz sÂyesinde insanın CenÂb-ı Hakk ’a karşı tevekkul ve teslîmiyeti artar. Bu teslîmiyet neticesinde kişi, psikolojik rahatsızlıklardan muhÂfaza edilir. Zira o, en yuce kuvvete, yani CenÂb-ı Hakk ’a teslim olarak kendini Âdeta ebedî huzûrun kollarına bırakmıştır.
Namaz kılan bir mu ’min, CenÂb-ı Hakk ’ın muhÂfazası altında olduğunu hisseder ve buyuk bir mÂnevî huzur ve emniyet duygusu icinde yaşar. Zira Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- namaz kılmayanlar icin şoyle buyurmuşlardır:
“…Kim namazı bile bile terk ederse, o kişi Allah TeÂl ’nın himÂyesinden ve hıfz u emÂnından uzak kalır.” (İbn-i MÂce, Fiten, 23)
Dolayısıyla namaz kılan bir toplum madden ve mÂnen sıhhatli olur. Nitekim Asr-ı SaÂdet ’te Medîne ’ye bir doktor gelmişti. Yapacak bir iş bulamadı. Neticede Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ona Âilesinin yanına donmesini tavsiye ettiler. Yine, bize gelen nakillere baktığımızda, Asr-ı SaÂdet ’te psikolojik bir rahatsızlığa rastlamıyoruz.
CenÂb-ı Hak, Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’i ornek olarak gondermiştir. O her hususta ornek olduğu gibi psikoloji ve rûhî tedÂvi husûsunda da ornektir. Aynı şekilde toplumun ıslÂhı husûsunda da ornektir. Bunun en buyuk delili de Asr-ı SaÂdet toplumudur…
Diğer taraftan namaz, îmandan sonra, AllÂh ’ı zikretmek icin yapılan amellerin en fazîletlisi ve en kÂmilidir. Kelime-i şehÂdetten sonra İslÂm ’ın en muhim ruknudur. Namaz kılan insanın kucuk gunahları affedilir.
Bir gun Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ashÂbına:
“–Ne dersiniz? Birinizin kapısının onunde bir nehir aksa, o kimse her gun bu nehirde beş defa yıkansa, (vucûdundaki) kirden bir eser kalır mı?” diye sormuşlardı. AshÂb-ı kirÂm:
“–O kimsenin kirinden hicbir şey kalmaz.” dediler. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Beş vakit namaz, işte bunun gibidir. Allah beş vakit namazla gunahları silip yok eder.” buyurdular. (Muslim, MesÂcid, 283. Bkz. BuhÂrî, MevÂkît, 6)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz gurul gurul akan bu bol sulu nehrin, hemen kapımızın onunde olduğunu haber veriyor. Yani nehir bize cok yakın, ondan su almamız ve icine girip yıkanmamız cok kolay! Kucuk bir gayretle, CenÂb-ı Hakk ’ın vaad ettiği buyuk lûtuf ve ihsanlara kavuşabiliriz.
Namaz, Cennet ’in anahtarı olduğu icin, Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Cennet ’e girmek ve orada kendisine komşu olmak isteyenlere, cokca secde etmelerini tavsiye buyururlardı.
Secde, aynı zamanda Cehennem ’den kurtuluş vesîlesidir. Bu hakîkat, hadîs-i şerîfte şoyle beyan edilir:
“…KıyÂmet gunu Allah TeÂlÂ, Cehennem ehlinden dilediklerine rahmet edecektir. Meleklerine, dunyadayken AllÂh ’a ibadet edenleri oradan cıkarmalarını emredecek, onlar da cıkaracaklardır. Melekler, onları secde izlerinden tanırlar. Allah, Cehennem ’e secde izlerini yemeyi haram kılmıştır. Ateş, insanın her tarafını yakar, sadece secde yerine dokunamaz.” (BuhÂrî, EzÂn, 129)
Secdeden maksat, umûmiyetle namazdır. BÂzı Âyet-i kerîme ve hadîs-i şerîflerde namaz, en muhim ruknu olan secde ile ifade edilmiştir.
Namazın bir faydası daha vardır ki o hepsinden muhimdir. O da Cennet ’e giren mu ’minlere CemÂlullÂh ’ı seyrettirmesidir. AshÂb-ı kirÂmdan Cerîr -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
Bir gece Rasûl-i Ekrem Efendimiz ’le birlikte oturuyorduk. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, dolunaya bakarak şunları soylediler:
“–Şu dolunayı birbirinizi itip kakmadan rahatca nasıl goruyorsanız, (aynı şekilde) Rabb ’inizi de (Cennet ’te) oyle rahatca goreceksiniz. Artık Guneş ’in doğmasından ve batmasından onceki butun namazları kılabilmek icin elinizden gelen gayreti gosteriniz!”
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, bu sozlerin ardından şu Âyet-i kerîmeyi tilÂvet ettiler:
“…Guneş ’in doğmasından ve batmasından once Rabb ’ini hamd ile tesbîh et; gecenin bir kısım saatleri ile gunduzun iki ucunda da tesbîh et ki, Rabb ’inin rızÂsına erebilesin!” (TÂhÂ, 130)[20] (BuhÂrî, MevÂkît 16, 26; Tefsîr, 50/1; Tevhîd, 24; Muslim, MesÂcid, 211)
HÂsılı namaz, insanı yaratılış maksadına ulaştıran en muhim ibadettir. Zaten insanın iskelet yapısının, rahatca rukû ve secde edebilecek durumda halkedilmesi de bir bakıma namazı kolaylaştırmak ve boylece insanı maksadına daha cok yaklaştırmak icindir. Bu sebeple insan, butun hayatını namaz vakitlerine gore tanzim etmeli, namazı hayatın mihveri kılmalıdır.
Oruc ve RamazÂn-ı Şerîf Oruc, AllÂh ’ın emrine tÂbî olmak ve O ’nun rızÂsını kazanabilmek icin imsak vaktinden akşam Guneş ’in batışına kadar yemek, icmek ve cinsî munÂsebetten uzak durmak sûretiyle yapılan bir ibadettir.
Başta oruc olmak uzere namaz, zekÂt, infak, zikir, Kur ’Ân tilÂveti, yardımlaşma, ikrÂm etme gibi ibadetlere ağırlık verilerek değerlendirilen Ramazan ise, feyizli bir hayatın yaşandığı mubÂrek bir mukÂfÂt ayıdır. Ayların efendisidir. Bu ayda CenÂb-ı Hak kullarına cok buyuk ikram ve ihsanlarda bulunur. Af kapılarını sonuna kadar acar. Kucucuk amellere bile buyuk sevaplar lûtfeder. Nitekim Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuşlardır:
“Ramazan ayı girdiğinde Cennet kapıları acılır, Cehennem kapıları kapanır ve şeytanlar zincire vurulur.” (BuhÂrî, Bed ’u ’l-Halk, 11; Muslim, SıyÂm, 1, 2, 4, 5)
Orucun Hikmetleri
Bu mubÂrek ayda, fÂnî lezzetlerden vazgecip bÂkî lezzetlere nÂil olmanın sırrına, Hak TeÂl ’nın emir buyurduğu oruc ibadetiyle kavuşulur. Oruc tutan mu ’min, dÂimî bir ibÂdet şuuru icinde nefs engeliyle mucÂdele eder ve onu kontrol altında tutarak tesirini asgarîye indirir.
Oruc, hayat mucÂdelesinde zarûrî olan “azim, sabır, sebat, irÂde, kanaat, hÂle rızÂ, metÂnet, nefsÂnî arzulardan uzaklaşma” gibi hÂllerin tÂlimi ile ahlÂkî durumumuzu kemÂle erdirir. Nefsin yemek, icmek ve şehvetten yana, bitmez tukenmez arzularına karşı insanın şeref ve haysiyetini koruyucu bir kalkan vazifesi gorur.
Yine oruc, mahrûmiyet ve aclık vÂsıtasıyla, CenÂb-ı Hakk ’ın lûtfettiği sayısız nîmetlerin kadrini hatırlatır. Yoksulların hÂllerini duşundurup onlar icin duyacağımız merhamet ve şefkat hisleriyle yureklerimizi hassaslaştırır. Şukran duygularını canlandırır. Bu vasfıyla oruc, sosyal hayattaki kin, hased, kıskanclık gibi toplumu huzursuzluğa boğan menfîlikleri bertaraf etmekte en muessir bir ibadettir.
Oruc, yalnız bu ummete değil, evvelki ummetlere de farz kılınmıştır. Allah TeÂl buyurur:
“Ey îmÂn edenler! Oruc, sizden oncekilere farz kılındığı gibi, AllÂh ’a karşı gelmekten sakınasınız diye, sayılı gunlerde size de farz kılındı...” (el-Bakara, 183-184)
İslÂm ’ın farz kıldığı ibÂdetler, ceşitli mÂnevî hastalıklar icin ilÂc gibidir. NefsÂnî arzular, dunya suslerine aldanmak, zevk ve eğlenceye meyil gostermek de, mÂnevî-rûhÂnî hastalıkları ortaya cıkaran sebeplerdendir. Bu tur mÂnevî hastalıklara yakalanmamak icin perhiz yapmak gerekir. Oruc ise bu tedÂvînin en guzel yoludur. Zira orucu, insanı yaratan CenÂb-ı Hak emretmektedir. Elbette kullarının ihtiyacını en iyi O bilir.
Gercekten oruc, pek cok maddî ve mÂnevî hastalığa bir ceşit ilÂc durumundadır. Bunun icindir ki, «sayılı gunler»de tutulur. Zira bir ilÂc devamlı kullanılırsa vucut ona alışır ve artık ilÂcın bir faydası gorulmez. Bu sebeple Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“Ben bundan sonraki hayatımı hep oruclu gecireceğim!” diyen sahabîsine:
“–Butun zamanını oruclu gecirenin orucu yoktur.” buyurmuşlar ve bu sozlerini uc defa tekrarlamışlardır. (BuhÂrî, Savm 55-57)
Tıp cevreleri de, otuz gunden az tutulan orucun tesirsiz olacağını, kırk gunden fazlasının da alışkanlık yaparak, belli donemlerde yeme icmeye ara vermenin getireceği faydaları temin etmeyeceğini bildirmektedirler.
Oruc, insana yeme-icme disiplini, iştahına hÂkim olma alışkanlığı kazandırır. Oburluğa, pisboğazlığa ve netice itibÂrıyla hastalıklara mÂnî olur. Oruc tutan kişi şişmansa, fazla kilolarını atar, bir yıl aralıksız calışan sindirim sistemi orucla dinlenmiş olur.
KÂinÂta baktığımızda orada da orucun pek cok misÂlini buluruz:
Biyolojik araştırmalar, vahşî hayvanların kar yağdığında karınlarını doyurmak icin hicbir şey bulamadıklarını gostermiştir. Bunun sonucu olarak bu hayvanlar kışı uyuyarak, yani Âdeta ilkbahara kadar oruc tutarak gecirmektedirler.
Ağacların durumu da aynıdır. Kışın yapraklarını doker uykuya dalarlar ve hatt ilkbahar gelip buzlar eriyene kadar koklerine su bile alamazlar. Oruclu gecen bu birkac aydan sonra ilkbahar geldiğinde daha canlı ve daha verimli olurlar. Bu durum, yaprak ve ciceklerinin bolluğundan da anlaşılabilir.
Madenler bile oruca muhtactırlar. Motor ve makineler uzun sure calıştıktan sonra bir sure durdurulurlar. Bu dinlenme, onların eski guclerini kazanmalarını sağlar.
Son zamanlarda Tıp ’ta uygulanan yeni bir tedavi metoduyla, kronik hastalıklar, hastanın durumuna gore uzun veya kısa sureli oruclarla iyileştirilmektedir.
Diğer taraftan orucun belli bir ayda tutulması, muslumanların birlik ve beraberliğini sağlaması acısından da muhimdir. Bir de diğer insanlarla birlikte yapılan işler kişilere kolay gelir ve Ramazan-ı Şerîf bir bayram havası icinde beraberce idrÂk edilir. Neticede, sayılı gunlerden ibÂret olan oruc, yine sayılı gunlerden ibaret olan hayatımıza mustesn bir incelik, derinlik ve zarÂfet kazandırır.
Bunun yanında Ramazan-ı Şerîf ayının, senenin butun mevsimlerini dolaşması da, ayrı bir hikmet ifÂde eder. Senenin muhtelif mevsimlerinde yaşanan sıcak, soğuk, serin ve ılık gunler ile uzun, kısa veya dengeli butun gunlere sırasıyla Ramazan isabet eder. Boylece oruc, belli zaman aralıklarıyla senenin butun gunlerini bereketlendirir. Bu durum, aynı zamanda oruc tutanlar icin de nice farklı zorluk ve kolaylık dolu tecellîlere vesîle olur; mu ’min gonullere nice mÂnevî hazlar yaşatır. Yine bu hÂl, mu ’minlerin, her hÂlukÂrda Allah TeÂl ’nın emrine itaat etmesinin en guzel bir temsîlidir.
CenÂb-ı Hak, Ramazan ve oruc hakkında şoyle buyurur:
“Ramazan ayı, insanlara yol gosterici, doğrunun ve doğruyu eğriden ayırmanın acık delilleri olarak KurÂn ’ın indirildiği aydır. Oyleyse sizden Ramazan ayını idrak edenler onda oruc tutsun! Kim o anda hasta veya yolcu olursa (tutamadığı gunler sayısınca) başka gunlerde kaz etsin. Allah sizin icin kolaylık ister, zorluk istemez. Butun bunlar, sayıyı tamamlamanız ve size doğru yolu gostermesine karşılık AllÂh ’ı tÂzîm etmeniz, şukretmeniz icindir.” (el-Bakara, 185)
Bu Âyet-i kerîmeye gore CenÂb-ı Hak, orucun Âdeta Kur ’Ân ’ın indirilmesine bir şukur olarak tutulmasını arzu etmektedir. Ancak O, her hususta olduğu gibi orucu da kullarına kolaylaştırmıştır. Onları hicbir zaman zor durumda bırakmamıştır. Âyetin son kısmında ise Âdeta oructan hÂsıl olması gereken hususu beyan buyurmuştur. Buna gore insan, oruc ile AllÂh ’ın azametini ve lûtuflarını idrÂk etmekte ve O ’na en guzel şekilde şukredebilmeyi oğrenmektedir.
HÂsılı orucun asıl mÂn ve ozu, belirli bedenî arzulara ara vermek yanında, şuuru da dunyevî alÂkalardan, AllÂh ’ın dışındaki şeylerden (mÂsivÂdan) boşaltarak CenÂb-ı Hak ile beraberlik icin mÂnevî teksîfin mumkun olan en ust sınırına ulaşmaktır.
Orucun Fazîleti
Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh- buyurur:
“İnsanın asıl gıdÂsı AllÂh ’ın nûrudur. Ona aşırı ten gıdÂsı vermek lÂyık değildir. İnsanın asıl gıdÂsı, ilÂhî aşk ve akıldır.
İnsan, asıl rûhÂnî gıdÂsını unuttuğu ve ten gıdÂsına duştuğu icin huzursuzdur. Doymak bilmez. İhtirasından yuzu sararmış, ayakları titremekte, kalbi telÂşla carpmaktadır. Nerede yeryuzu gıdÂsı, nerede sonsuzluğun gıdÂsı?!.
Allah şehîdler icin; «Rızıklanmaktadırlar.» diye buyurdu. O mÂnevî gıd icin ne ağız, ne de ceset vardır.”
Az yemekte, bilhassa aclık ve oructa on guzel haslet vardır:
1) Aclıkta kalp safÂsı ve hÂfıza kuvveti; toklukta ise ahmaklık ve unutkanlık olur.
2) Aclıkta kalp rikkati olur; du ve ibÂdetlerden haz ve feyz alınır. Toklukta ise kalp katı olur ve ibÂdetten zevk hÂsıl olmaz.
3) Aclıkta gonul yumuşaklığı, inkisar ve tevÂzû; toklukta ise taşkınlık, gurur, kibir ve ovunme olur.
4) Aclıkta fakir ve aclar duşunulur. Toklukta ise bunlar unutulur, duşunulmez olur.
5) Aclıkta şehevî ve nefsÂnî istek ve arzular kırılır. Toklukta ise nefs-i emmÂre kuvvet bulur.
6) Aclıkta vucut zinde ve uyanık bir hÂldedir. Toklukta ise uyku ve gaflet ağır basar.
7) Aclıkta ibÂdet ve kulluğa devam etmek kolaydır. Toklukta ise tembellik ve gevşeklik olur.
8) Aclıkta beden sıhhatli olur. Toklukta ise vucut yıpranır ve hasta olur.
9) Aclıkta bedende hafiflik ve ferahlık; toklukta ise ağırlık ve atÂlet olur.
10) Aclıkta sadaka vermeye, îsar ve infÂka şevk gelir. Bu da, kulu kıyÂmet gununun dehşetli sıcağında serin bir golgeliğe nÂil kılar. Toklukta ise, ya cimrilik ya da musriflik ortaya cıkar. Bu da kulu mÂnen helÂk eder.
Yani tokluk, nefsÂnî arzuları tahrîk ederken; aclık, -aşırıya kacmadıkca- tefekkur ve tehassus melekesini guclendirir.
HÂsılı oruc, insanın her bakımdan sıhhatli olmasını sağlar. Nitekim Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“Oruc tutunuz ki, (madden ve mÂnen) sıhhat bulasınız!” (Heysemî, III, 179)
Aclıkla kazanılan maddî-mÂnevî sıhhat ve hasletlere işaret eden en kÂmil mesned şudur: CenÂb-ı Hak, peygamberlerini nubuvvetin feyzini almaya orucla hazırlamıştır. Onlar mÂnevî kemÂlÂtın zirvesine ulaşınca bir sure insanlık Âleminden uzaklaşmış ve kendilerinde melekî vasıflar tecellî etmiştir. Boylece kalpleri ve dimağları, ilÂhî vahyin feyziyle dolup taşmıştır. MeselÂ;
Sina Dağı ’nın pek kıymetli peygamberi Hazret-i Mûs -aleyhisselÂm- Tevrat nÂzil oluncaya kadar kırk gun kırk gece oruc tutmuştur.
Sair Dağı ’nın mukaddes peygamberi Hazret-i Îs -aleyhisselÂm- da, İncil ’den ilk kelÂmı duyuncaya kadar, kırk gun kırk gece oruc tutmuştur.
Hazret-i Muhammed -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de, Kur ’Ân-ı Kerîm nÂzil olmaya başlamadan once, uzun sure Mekke yakınındaki Hira Mağarası ’nda yalnız başına kalmış ve gunlerini muhtelif ibÂdetlerle gecirmiştir. Sonunda Cibrîl ’in sesinden mujdesini almış ve ilÂhî feyizlerin nûru, gonlune doğmaya başlamıştır.
Yine MîrÂc ’a cıkıp CenÂb-ı Hak ile keyfiyeti bizce mechul olan husûsî bir goruşmeye nÂil olmadan evvel, muşriklerin uc sene devam ettirdikleri ambargo boyunca şiddetli aclığa ve muhtelif sıkıntılara sabrederek rûhî kemÂlÂtın zirvesine yukselmiştir.
Bu hakîkatler de gosteriyor ki, orucun asıl gÂyesi ve faydası mÂnevîdir. Dolayısıyla oruc, bir ibÂdet olduğundan, sırf o gÂye ile tutulmalıdır. Onun yalnız zÂhirî faydaları gÂye hÂline getirilirse, oruc, ibÂdet olmaktan cıkar. Yani oruclarımızda mide dolgunluklarını onlemek, kilo vermek gibi gÂyeler olmamalıdır. Boyle oruclarda rızÂ-yı ilÂhî duşunulemez. Allah icin tutulan oruclarda ise bu gibi faydalar zÂten kendiliğinden zuhûr eder.
Bu sebeple oruc tutan musluman, kalbî hayatını, nefsÂnî arzu, meyil ve duşuncelerden korumalıdır. Sadece yemek-icmek gibi bedenî temÂyullerden uzak durmakla kifÂyet etmeyip gonul Âlemini de gıybet, yalan, kin ve haset gibi her turlu suflî tavırlardan da muhafaza etmelidir.
Burada sayamadığımız daha pek cok fayda ve fazîleti sebebiyle CenÂb-ı Hak, kullarını oruca teşvik etmiştir. İnsanların oruca rağbet etmeleri icin de onun fazîletini kat kat artırmıştır. Her iyiliğe, on mislinden yedi yuz misline kadar sevap verilir. Ancak oruc bunun hÂricindedir. Onun karşılığını Allah TeÂl hesapsız olarak verecek ve oruc tutan kullarını gerek dunyada gerekse Âhirette sevindirip Cennet ’inde husûsî olarak ağırlayacaktır. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Allah TeÂl şoyle buyurdu: «İnsanın oruc dışındaki her ameli kendisi icindir. Oruc ise Ben ’im icindir, onun mukÂfatını da Ben vereceğim.»
Oruc kalkandır. Biriniz oruc tuttuğu gun kotu soz soylemesin ve kavga etmesin. Şayet biri kendisine hakaret eder ya da catarsa:
«–Ben orucluyum!» desin.
Muhammed ’in canı kudret elinde olan AllÂh ’a yemin ederim ki, oruclunun ağız kokusu, Allah katında miskten daha hoştur. Oruclunun sevineceği iki Ân vardır:
Biri, iftar ettiği Ândır, diğeri de Rabb ’ine kavuşup orucunun karşılığını gorduğu Ândır.” (BuhÂrî, Savm, 9; Muslim, SıyÂm, 163)
VelhÂsıl oruc, rûhun en guzel gıdÂlarından biridir. Kulu bedenen ve mÂlen riyÂzat hÂlinde yaşatır. HelÂlleri bile asgarîde kullanmaya alıştırarak rûhu inkişÃ‚f ettirir. HelÂlleri dahî riyÂzat hÂlinde kullanan bir mu ’min ise şupheli şeylerden daha fazla sakınır ve haramlara hic yaklaşmaz.
ZekÂt ZekÂt, belli bir miktarın uzerinde mala sahip olan zenginlerin, hicrî takvime gore senede bir defa mallarından % 2,5 nisbetinde Allah icin vermeleridir. ZekÂt; fakirlere, yoksullara, zekÂt toplayan memurlara, gonulleri İslÂm ’a ısındırılacak olan kimselere, hurriyetlerini satın almaya calışan kolelere, borclulara, Allah yolunda calışanlara ve yolda kalanlara verilir. (et-Tevbe, 60)
Hayvanlar ve toprak mahsulleri de zekÂta tÂbîdir. Her birinin hesapları farklı farklı yapılır. Toprak mahsullerinin zekÂtına “oşur” denir.
İslÂm, zekÂt gibi belli olcude mecbûrî bir infÂkın yanında yuksek himmet sahiplerinin, durumlarına gore infak ve tasaddukta bulunmasını da kendilerine bırakmıştır.
Zengin ile Fakirin Vazifeleri
Fertlerin ve toplumların guclu-gucsuz, sıhhatli-sıhhatsiz, bilgili-bilgisiz, zengin-fakir gibi farklı durumlarda bulunması, takdîr-i ilÂhînin nice derin ve ince hikmetlerini ihtiv etmektedir. Her şeyden once, hayatta sahip olduğumuz butun nîmetleri CenÂb-ı Hak bize bir imtihan vÂsıtası olarak lûtfetmiştir. Hatt sahip olduğumuz nîmetler kadar icine duştuğumuz mahrûmiyetler de birer imtihan vesîlesidir. CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Her ne zaman Rabb ’i, imtihan icin insana ikrÂm edip bol nîmet verse, «Rabb ’im bana ikrÂm etti!» der. Ne zaman da imtihan edip rızkını daraltsa, «Rabb ’im bana değer vermedi!» der.” (el-Fecr, 15-16)
Buna gore mesel zenginlik bir izzet, fakirlik de bir zillet değil, taksîm-i ilÂhîdir. Allah TeÂl şoyle buyurur:
“...Dunya hayatında onların maîşetlerini aralarında Biz taksîm ettik. Birbirlerine iş gordurmeleri icin de kimini(n maîşetini) derecelerle otekine ustun kıldık. (Ancak) Rabb ’inin rahmeti, onların biriktirdiklerinden daha hayırlıdır.” (ez-Zuhruf, 32)
CenÂb-ı Hak kulları arasındaki taksimÂtı farklı yaptığı gibi mukellefiyetleri de ona gore tanzîm ederek kullarına asl haksızlık etmemiştir. Bu Âyet-i kerîmeden ayrıca, insanlar arasındaki farklılığın, toplum Âhenk ve nizÂmını temin etmede muhim bir role sahip olduğunu anlıyoruz.
Zengin, malını nereden kazanıp nereye sarf ettiği husûsunda, yani helÂl veya haram kazanclarından, zekÂt, sadaka, hayır ve hasenÂt fasıllarından AllÂh ’ın huzûrunda hesap verecektir. O, varlığının muayyen bir kısmını fakirlere vermeye memur kılınmakla, serveti bakımından buyuk bir imtihana tÂbîdir. Ancak diğerleriyle birlikte bu imtihanı da kazandığı takdirde rızÂ-yı ilÂhîye ve Cennet nîmetlerine nÂil olacaktır.
Fakir de, sabır, şikÂyet, isyan, kin, haset, iffet gibi hususlardan hesÂba cekilecektir. Bunların neticesi AllÂh ’ın rızÂsına uygun duşerse, onun dunya cilesi, ebedî bir Âhiret saÂdetine donuşecektir.
Fakir, dunyada zenginin maddî desteğine muhtac olduğu gibi, zengin de hem dunyada hem de Âhirette fakirin duÂsına muhtactır.
Şukur ehli comert zenginler ile sabırlı ve haysiyetli fakirler, insanlık şerefinde ve ilÂhî rızÂda beraberdirler. Ancak İslÂm ’da, kibirli hasis zenginler ve buna mukÂbil sabırsız ve istemeyi Âdet hÂline getiren fakirler zemmedilmiştir. Nitekim Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“Y Rabbî! Zenginlik ve fakirliğin fitnelerinin şerrinden Sana sığınırım!” diye du buyururlardı. (Muslim, Zikir, 49)
O hÂlde kanaat, tevekkul, teslîmiyet ve itaat kimde galebe hÂlinde ise, gercek zengin odur...
Calışmak ve helÂl yoldan mal-mulk sahibi olmak, elbette meziyettir. Doğru olan, bunları kalbe sokmadan, yani putlaştırmadan Hak yolunda infÂk edebilmektir. Aksi hÂlde servet, dunyada hamallık, Âhirette de acıklı bir azap sebebi olur.
İnfak, sadaka ve Allah yolunda hizmet ve gayretin ehemmiyetini bildiren şu kıssa cok ibretlidir:
Beşîr bin HasÂsiyye -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
Nebiyy-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e bey ’at etmek icin geldim. Bana, Allah ’tan başka ilÂh olmadığına ve Hazret-i Muhammed ’in de O ’nun kulu ve Rasûlu olduğuna şehÂdet etmemi, namaz kılmamı, zekÂt vermemi, İslÂm uzere haccetmemi, Ramazan orucunu tutmamı ve Allah yolunda cihÂd etmemi şart koştu.
Ben şoyle dedim:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! VallÂhi bunlardan ikisine gucum yetmez. Onlar da cihÂd ve sadakadır. Muslumanlar, cepheden kacan kimsenin AllÂh ’ın gazabına uğramış olarak doneceğini soyluyorlar.[23] Ben ise cihÂd meydanına varınca, nefsimin korkuya kapılıp olmeyi istememesinden endişe ediyorum. Sadakaya gelince, vallÂhi benim kucuk bir koyun surusu ve on deveden başka bir şeyim yoktur. Onlar da Âilemin maîşet kaynağı ve binek hayvanlarıdır.”
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- elini yumdu, salladı ve şoyle buyurdu:
“–CihÂd (Allah yolunda hizmet) yok, sadaka yok, peki ne ile Cennet ’e gireceksin?!”
Ben hemen:
“–YÂ RasûlÂllah, Sana bey ’at ediyorum!” dedim ve koştuğu butun şartlar uzerine bey ’at ettim. (Ahmed, V, 224; HÂkim, II, 89/2421; Beyhakî, Şuab, V, 8; Heysemî, I, 42)
ZekÂt ve İnfaktaki Hikmetler
ZekÂt, sadaka ve infak, varlıklı insanların servetlerine aldanarak azgınlaşmasına ve muhtacların zenginlere karşı kin ve haset gibi menfî duygulara kapılmasına mÂnî olur. Boylece ictimÂî hayatı korur, fertleri birbirine kardeşlik ve muhabbetle bağlar. Zenginlerle fakirler arasındaki mesafeyi asgarîye indirir. Neticede fakirlerin sayısı yok denecek kadar azalarak, yoksulluk ve caresizlik sebebiyle meydana gelen bircok tatsız hÂdisenin onune gecilmiş olur.
ZekÂtın, toplumdaki farklı insanları nasıl birbirine kaynaştırdığını gosteren şu misÂl, ne kadar cÂlib-i dikkattir:
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- bir evin yanından geciyordu. Kapının onunde yaşlı ve Âm bir yoksulun dilendiğini gordu. Arkasından yaklaşıp koluna dokundu ve:
“–Sen ehl-i kitÂbın hangi sınıfındansın?” diye sordu. Yaşlı zÂt, yahudî olduğunu soyledi. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Seni bu hÂle duşuren sebep nedir?” dedi. Âm yahudî:
“–Benden cizye alınması, bir de ihtiyac sahibi ve yaşlı olmam beni bu hÂllere duşurdu.” dedi.
Omer -radıyallÂhu anh- Âm yahudînin elinden tuttu ve onu kendi evine goturdu. Evinde bulabildiği bÂzı şeyleri yahudîye verdi. Sonra BeytulmÂl memurunu cağırdı ve ona şu tÂlimÂtı verdi:
“–Bu ve bunun gibi olanlara dikkat et! AllÂh ’a yemin ederim ki eğer biz gencliğinin verimli cağında ondan istifade edip de yaşlanıp coktuğunde boyle sefil bırakırsak, hic de insaflı davranmış olmayız…”
Bu hÂdiseden sonra Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, o ve benzeri kimselerden cizyeyi kaldırdı.[24]
Gayr-i muslimler de, insanlıkta eşimizdir. Son nefes, herkes icin mechul olduğundan, butun insanlara guzel muÂmele etmek ve gayr-i muslimlere, olmeden evvel îman edebilecekleri umidiyle yaklaşmak zarûrîdir. Bu sebeple onlara da zekÂttan değilse de sadakalardan pay ayrılabilir. Bu ikram ve ihsanlar da neticede onların hidÂyetine vesîle olabilir. Bunun en bÂriz misÂlini yine Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in hayatında muşÃ‚hede etmekteyiz:
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, hicretin 7. senesinde Hayber Fethi ’nden sonra kuraklık ve kıtlığa dûcÂr olan Mekke halkına muhtelif yardım malzemeleri gonderdi. Ebû SufyÂn, bunların hepsini teslim alıp Kureyşlilerin fakirlerine dağıttı. Kendisi o zaman muşrik olduğu hÂlde bu Âlicenaplığa hayran kalarak:
“–Allah, kardeşimin oğlunu hayırla mukÂfatlandırsın! Cunku O, akrabÂlık hakkını gozetti!” diyerek duyduğu memnûniyeti ifÂde etti.[25]
Bu ve benzeri ihsanlar, Mekkelilerin kalbini yumuşatarak Fetih ’te topluca musluman olmalarını kolaylaştırdı.
Osmanlı tarihinde de bu şekilde pekcok insanın hidayetine vesîle olunmuştur.
Diğer taraftan, zekÂt olarak alınan mulkiyet, kısım kısım, derece derece cemiyetin mağdurlarına intikÂl ettirilir. Boylece toplumda muvÂzene, adÂlet ve ictimÂî Âhenk meydana gelir. Zenginin serveti temizlenerek sahibine butunuyle helÂl olur.
Dunyada eskiden beri zengin-fakir kavgası suregelmiştir. Ekseriy fakirler zenginlere karşı kin ve hasetle bakmış, zenginlerse fakirleri hor ve hakir gormuşlerdir. Bunun istisnÂsı ise ancak zekÂtın hakkıyla ed edilebildiği devirlerde mumkun olmuştur. O zamanlarda zekÂt ve sadakalar buyuk bir gizlilik ve nezÂket icinde takdim edilirdi. Zira Âyet-i kerîmede “...Sadakaları Allah alır!..” buyrulmaktadır. (et-Tevbe, 104) Bugun de zekÂt ibÂdeti hakkıyla ed edilse, toplumda fakir ve muzdarip insan yok denecek kadar azalır. Nitekim Halîfe Omer bin Abdulazîz devrinde insanlar mallarının zekÂtını getirir, ancak verecek kimse bulamazdı. Omer bin Abdulazîz, bir defasında zekÂt memurunu Afrika ulkelerine gondermişti. Memur, malları dağıtamadan geri getirdi. Cunku zekÂt alacak kimse bulamamıştı. Bunun uzerine o da bu paralarla pek cok kole alıp ÂzÂd etti. Bu hÂl, malın ve canın Hak TeÂl icin infÂk edilmesinin bir mukÂfÂtıdır.
İşte İslÂm, insanlığın maddî-mÂnevî yaralarını boylesine guzel bir muhtev icinde sarıp şif bahşederken, diğer sistemler bunu başaramamış, ya ifrata ya da tefrite duşmuşlerdir. Kimi başkasından bir şey istemeyi tamÂmen yasak etmiş, kiminde de dilenmek alıp yurumuştur. İslÂm ise, zekÂt ve infak yoluyla bu yaraya son derece hakîmÂne bir ed ile yaklaşmış ve en munÂsip cÂreyi sunmuştur.
Gercekten zekÂt, İslÂm ’ın insanlığa kazandırdığı pek yuce kıymetlerden biridir. Bir zamanların acı gerceklerinden biri olan kolelik zincirini insanın boynundan cıkarmanın yollarından biri de zekÂttır. Zira zekÂt mallarının kullanılabileceği sekiz yerden biri de kolelerin hurriyete kavuşturulmasıdır.
ZekÂt ve infaktaki sırlardan bir diğeri de, ferdî sermÂyenin dehhÂmeleşmesine (anormal buyumesine) mÂnî olmaktır. ZekÂt ve infaklar, sermÂyenin bir kanser hÂline gelmesini engelleyen en guzel bir dev ve cÂredir.
Yine zekÂt sÂyesinde Allah yolunda gayret eden pek cok insana destek verilerek hayırlı işlerin yapılmasına onculuk edilir. Talebelerin okumasına yardımcı olunarak bu vesîle ile ilmin, Hakk ’a kulluğa vesîle olarak kullanılması sağlanır.
HÂsılı, zekÂt veren toplumda huzur hÂli teessus eder. Gerek muhtelif İslÂm toplumlarında, gerekse Osmanlı ’da cemiyetin umûmî bir huzur hÂlinde olduğunu goruyoruz. Osmanlı toplumu bu huzurla 620 sene ayakta kalmıştır.
ZekÂt verilmeyerek ictimÂî dayanışma bozulduğunda, toplumda hırsızlık, luks merÂkı ve gosteriş gibi yanlışlıklar artar. MÂneviyattan uzaklaşıldıkca da nefsÂnî arzular azgınlaşır ve neticede butun toplum huzursuz olur. Bu durumda sosyoloji ilminin bildirdiği kÂideler de ancak satırlarda kalır.
Mulk AllÂh ’a Âittir
Şoyle bir duşunecek olursak, Rabb ’imizin mulkunde yaşıyoruz. Onun nîmetleri ile rızıklanıyoruz. MÂlî ibÂdetlerde ihmalkÂrlık gosterenler duşunmuyorlar mı ki, acab kimin malını kimden esirgiyorlar?!
Hakîkatte mulk, mutlak olarak AllÂh ’a Âittir. İnsanların mÂlikiyeti ise, devre-mulk gibidir. Dunya malı, AllÂh ’ın kuluna verdiği bir emÂnettir. Fertlerin onu istediği gibi kullanması, asl tasvip edilemez. O, mulkun hakîkî sahibinin emrettiği istîkÂmette kullanılmalıdır.
Bu durumda, infak eden kişi, aslında kendi malını değil, AllÂh ’ın ihsÂn ettiği malı yine AllÂh ’ın bir kuluna vermiş olmaktadır.[28] Bu sebeple Allah TeÂlÂ, zekÂtı, imkÂnı olan kişilerin muhtac olanlara vermesi gereken bir hak olarak tÂyin etmiştir. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Onların mallarında sÂilin (muhtÂcın) ve mahrumun (iffeti dolayısıyla isteyemeyenin) mÂlûm bir hakkı vardır.” (el-MeÂric, 24-25; ez-ZÂriyÂt, 19)
Bunun icin ilÂhî ahlÂka ve lûtfa nÂil olmak isteyen her kul, istifÂde ettiği dunya nîmetlerinden muhtacları ve muzdaripleri de istifÂde ettirmek mecbûriyetindedir. Zira asıl gÂye, elinden ve dilinden insanların istifÂde ettiği bir mu ’min hÂline gelip AllÂh ’ın rızÂs&#