Edep ve nezÂket, kişinin hem aklî seviyesini, hem eğitim duzeyini, hem de gonul dunyasını gosteren Âdet bir mihenk taşı gibidir. Hatta coğu zaman insanlık derecesini ele veren bir olcudur.Terziler arasında dilden dile dolaşan şoyle bir soz vardır: “Terzinin diktiği kotudur; elini yuzunu yıkayan utu- dur.” Bir elbiseyi guzelleştirme noktasında utunun fonksiyonu ne ise “şahsiyet dili”mizin oz kalitesini dokuyan temel dinamiklerin guzelliğini ortaya koymada da “edeb ve nezÂket”in yeri odur. Şahsiyeti ele veren, coğu zaman kişinin soz ve davranışlarındaki uslûbudur. Nitekim bu mÂnÂda “Uslûbu beyan ayniyle insan” denilmiştir.

Edeb, nezÂket, zarÂfet, hayÂ, iffet ve saygı... gibi hususların hepsine birden verilen genel bir isimdir. Hoşa gitsin ya da gitmesin hÂdiseler karşısında kibar ve nazik davranmanın, ictimaî munasebetlerde herkese karşı yumuşak ve sıcak tavırlar sergilemenin, elden geldiğince kırıcı, incitici olmamaya calışmanın; ifÂde ve uslûpta şartları, konjonkturu nazar-ı itibara almanın; muhatapların seviye, konum, pÂye ve mansıplarına gore hitap etmenin farklı bir unvanıdır.

Edep ve nezÂket, kişinin hem aklî seviyesini, hem eğitim duzeyini, hem de gonul dunyasını gosteren Âdet bir mihenk taşı gibidir. Hatta coğu zaman insanlık derecesini ele veren bir olcudur.

Edep ve nezÂket, bazen soz ve amelin kendisinden daha onemli hÂle gelir. Hatta edep ve nezÂket gosterilmesi gereken yerde bu konuda ihmalkÂr davranmak, yapılan guzellikleri ortmekle kalmaz Âdet sıfırlar. Nitekim Kur ’an- ı Kerim ’de Allah ’ın Resulu ’nun yanında nezÂket gozetmeden yuksek sesle konuşanlar hakkında, amellerinin boşa gideceği uyarısı yapılır ki bu uyarı, kucuk gibi gorulen edep ve nezÂket yokluğunun ne buyuk bir curum olduğunu ortaya koyar. Yine vahyin olculerine gore “Bir insana iyilik edip de o iyiliği muhatabı rencide edecek tarzda surekli hatırlatma nezÂketsizliği, iyiliği iptal etmekle kalmaz, sahibi icin ayrıca bir suca donuşur.”

EDEP VE NEZAKET TALİMİ

Gonderilen tum peygamberler ve ilÂhî mesajlar, esas itibariyle insana edep ve nezÂket taliminde bulunmuşlardır. MevlÂn der ki: “Gozunu ac da bak, kelÂmullah baştan sona bir edep taliminden ibarettir”.

Edep ve nezÂket, hemen her ilişkide aranan cok ozel bir kalitedir. Allah ’a, Resulune, anne-babaya, murşid ve muallimlere, buyuklere, kucuklere ve hatta canlı cansız her şeye karşı bir edep cercevesi soz konusudur.

Butun bu inceliklerin yerli yerince kullanılabilmesi, derin bir basiret, tam bir uyanıklık ve ciddi bir eğitimle sağlanabilecektir. Bunu oğrenmenin en kolay yolu da edep ve nezÂket ehline yakın olmak suretiyle gorerek ve yaşayarak bu hÂle burunmektir. Soz ve davranışın ortaya konuluş biciminde, kişinin icinde yaşadığı medeniyetin izleri gorulur.

NEZAKET KURALI

Zarafet, nezaket ve incelik, kişiliğin itibar ve saygı gormesinin de bir teminatı gibidir. İnsan-ı kÂmil anlayışımızda kimseyi incitmemek ve kimseden incinmemek gibi bir nezÂket kuralı, genel gecer bir esas kabul edilmiştir. Bir atasozumuzde de, “Her şey incelikten, insan kabalıktan kırılır” denilerek nezaket olmadan insan-ı kÂmil olmanın imkansızlığına işaret edilmiştir.

Etkili bir şahsiyet dili, edep ve nezaketle taclanmadan muhatapta gereken tesiri gosteremeyecektir. Zira sozun muhatabı etkilemesinde, onun muhtevası kadar ve hatta bazen ondan daha fazla sozun uslûbunun etkili olduğu bir vakıadır.

Soz ve davranışlar edep ve nezaketle suslenmemişse coğu zaman incitici olur. Dostlukları ve ilişkileri zedeleyen ve hatta bitiren şey genellikle kucuk gibi gorulen nezaketsizliklerdir. Hatta denilmiştir ki şeytanı Rabbin huzurundan kovduran onun edepsizliğidir.

EDEP VE NEZAKET ALANLARI

“Şahsiyet dili”mizi tezyin eden bazı edep ve nezÂket alanlarını şoyle sıralayabiliriz:

Selamlaşma ve tanışma usulleriKarşılıklı konuşmalarda, hitaplarda, ozur dilemelerde ve isteklerde kullanılacak nezÂket cumleleriGiyim ve kuşamda dikkat edilecek onemli gorgu kurallarıYemek yemede, ikram ederken ya da ikram alırken izlenmesi gereken yolMisafir ağırlamada ya da misafir olmada edep ve nezÂket esaslarıTelefonla konuşurken dikkat edilecek inceliklerZiyaretlerde gozetilmesi gereken edeplerAile ici gunluk yaşantılarda uyulması gereken nezaket cercevesiHediyeleşmelerUmumi yerlerde ya da toplu taşıma araclarında takınılması gereken nezÂket esaslarıSesli ve yazılı iletişimde ince nezÂket kurallarıKutlama ve tebrikler
Hayatın her alanında davranışları ve şahsiyeti etkin kılan edep ve nezaket, coğu zaman gorerek ve yaşayarak kazanılan bir erdemdir. Gonul Âlemi hassaslaştıkca ve Rabb ’e yakınlaştıkca da edep ve nezaketin guzelliği ve derinliği hic şuphesiz artacak ve şahsiyet dilini daha da ulvileştirecektir.

Kaynak: Dr. Adem Ergul, Şahsiyet Dili ve Geliştiren Liderlik, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan